【اۋىل - قىستاقتىڭ جاڭاشا كەلبەتى】
تيانشان تورى - شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى سۇڭ يا - ۋىن
2 – ايدىڭ 14 - كۇنى، بۇراتالا قالاسى دالتۋ قالاشىعى دالتۋ قىستاعى بەيلو ايالداماسىنىڭ حالىقتىق تۇسەلحانا رايونىنا بارعانىمىزدا، ەكى قاباتتى شاعىن حالىقتىق تۇسەلحانالار جولدىڭ ەكى جاعىندا قاز ـ قاتار ٴتىزىلىپ، ەسكىنىڭ ءىزىن اۋەلگى قالپىندا ساقتاعان. ”كوكتەم كەلگەندە بۇل ارا گۇل تەڭىزىنە اينالادى، سول كەزدە قىستاق ٴتىپتى دە كوركەيە تۇسەدى!“ ـ دەدى دالتۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى لي گۋانجيان جولدىڭ ٴبىر جاعىنداعى اتىزداردى نۇسقاپ كۇلىمسىرەي.
دالتۋ قالاشىعىندا دالىتى بايىرعى قالاسى ادامدارعا ەڭ تانىس. لي گۋانجيان بىلاي دەپ تانىستىردى: دالىتى بايىرعى قالاسىنىڭ ەسكى جۇرتى قازىر شينجياڭدا، ٴتىپتى، ورتا ازيا وڭىرىندە كولەمى ٴبىرشاما ۇلكەن، ساقتالۋى ٴبىرشاما كەمەلدى تاريحي مادەنيەت جۇرتى، سونداي ـ اق بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنداعى ماڭىزدى بايىرعى قالا جۇرتى.
2016 ـ جىلدان قازىرگە دەيىن، شينجياڭ مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى ارحەلوگيالىق زەرتتەۋ ورنى دالىتى بايىرعى قالاسىنا ٴۇرتىس، جۇيەلى ارحەولوگيالىق قازبا جۇرگىزدى. ەڭ سوڭىندا، دالىتى بايىرعى قالاسى سۇڭ جانە يۋان پاتشالىقتارى داۋىرىندەگى باتىس وڭىردەگى ماڭىزدى قالا — بەيلو قالاسى بولىپ تۇراقتاندى، دامىعان قولونەر كاسىبى مەن ساۋداسى بايىرعى جىبەك جولىنىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋىنىڭ ايعاعى.
”ٴبىز دالىتى بايىرعى قالاسىنا سۇيەنىپ، بەيلو ايالداماسىنىڭ حالىقتىق تۇسەلحانالار رايونىن قۇردىق، اشەكەيلەۋ فاكتورى دالىتى بايىرعى قالاسىنىڭ تاريحي حيكايالارىنان نەمەسە جەرگىلىكتى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنەن الىندى، مىسالى، ’اينەك كۇركە‘، ’تۇستە سۇڭ جانە يۋان پاتشالىقتارى داۋىرىنە ورالۋ‘ سياقتىلار ساياحاتشىلارعا بايىرعى قالا مادەنيەتىنىڭ ٴتىلسىم كۇشىن سەزىندىردى“. لي گۋانجيان بىلاي دەدى: دالتۋ قىستاعىنىڭ وڭىرلىك باسىمدىعى كورنەكتى، حالىقتىق تۇسەلحانا كاسىبىن دامىتۋ ەرەكشە باسىمدىققا يە.
2020 ـ جىلى ساياحات نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن جاقسارتىپ، ساياحات ەكونوميكاسىن دامىتۋ ٴۇشىن، دالتۋ قىستاعى لاشىقتار رايونىن وزگەرتىپ سالۋ، ورنالاستىرۋ ٴۇي قۇرىلىسى نىسانىنان پايدالانىپ، لاشىقتار رايونىن جاڭالاۋ مەن سەيىل ـ سەرۋەن، دەمالىس حالىقتىق تۇسەلحانالارىن سالۋدى ۇشتاستىرىپ، بەيلو ايالداماسى حالىقتىق تۇسەلحانا رايونىن قۇرىپ، 72 حالىقتىق تۇسەلحانا سالۋدى جوسپارعا الدى. قازىر 1 ـ مەرزىمدىك قۇرىلىستان 32ى ورىندالىپ، توسەك ورنى 180گە جەتتى.
”بۇرىن ٴبىز بالشىق كىرپىشتەن قالانعان ۇيدە تۇرىپ، بالشىق جولمەن جۇرەتىنبىز. قازىر ەكى قاباتتىق ساياجايدا وتىرامىز، الدا شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشىپ، كىرىستى ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز“. قىستاق تۇرعىنى شۋە جيۋيۇن كۇلىپ: قازىرگى تۇرمىسىمىز وتە جايلى،- دەدى.
بۇدان سىرت، دالتۋ قىستاعى تاعى بالىق كولشىگى، اس ـ سۋ رايونى، ەرەكشە ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق رايونى، ساياحاتشىلاردى قابىلداۋ رايونى سياقتىلاردى قامتىعان بالىقشىلار شاتتىعى ساياجايلارىن سالىپ، كورىنىس ٴتۇيىنىنىڭ قابىلداۋ قابىلەتى مەن باۋراۋ قۋاتىن جوعارىلاتتى. قازىر 2500 شارشى مەترلىك بالىق كولشىگى قازىلىپ بولدى.
”كورىكتى اۋىل ـ قىستاق قۇرىلىسى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ٴوندىرىس، تۇرمىس ورتاسىن بارىنشا جاقسارتۋمەن بىرگە، اۋىل ـ قىستاق ساياحاتىنىڭ گۇلدەنىپ ـ كوركەيۋىن، دامۋىن ونان ارى جەتەكتەپ، سوڭعى مەزگىلدەگى تۇرعىنداردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋعا نەگىز قالادى. ساياحات كاسىبى تەبىندەپ كەلە جاتقان كاسىپ سالاسى، ٴبىز بولاشاقتا دالتۋ قىستاعىنىڭ باۋراۋ قۋاتىنىڭ بارعان سايىن زوراياتىندىعىنا، ساياحات كاسىبىنىڭ بارعان سايىن كۇشەيەتىندىگىنە، ’ساياحات اسىنان‘ ءدام تاتاتىن بۇقارانىڭ بارعان سايىن كوبەيەتىنىنە سەنەمىز“. لي گۋانجيان تولىق سەنىممەن بىلاي دەدى: كەلەسى قادامدا قىستاق اۋىل ـ قىستاق ساياحات كۋرسىن اشىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ شارۋاشىلىق باسقارۋ ورەسى مەن ساياحاتتىق قىزمەت وتەۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، ساياحاتشىلارعا ساپالى ٴونىم جانە قىزمەت وتەۋدى ازىرلەۋدى جوسپارلاپ وتىر.
