جاسىل القاپتىڭ توعىسپالى كۇيىن كوكجيەكپەن ۇلاستىردى
− جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىنىڭ شينجياڭداعى تابىستى امالياتى جونىندەگى جالپى شولۋ (6)
قوڭىر سامال، شۋاقتى كۇن، مايدا تولقىن ەسكەن سايرام كولى كوك اسپانمەن شاعىلىسىپ، كوشكەن بۇلتتاردى قۇشاعىنا الىپ، قۇددى كوك پەن جەر اراسىندا تىنىس الىپ جاتقانداي؛ قوڭىر كۇز كۇندەرى، ۇزىن - ۇزىن بۇتاعى جەرگە يىلە تۇسكەن حۇڭچيپو المالارى تاڭنان كەشكە دەيىن ءتاتتى تىلەكتەردى توعىستىرىپ، الما ۇزۋشىلەردىڭ گۇلدەي جايناعان جۇزدەرىمەن قاۋىشتى... ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى 2 - رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىنەن بەرى، شينجياڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋ ۇلى جوسپارىن تياناق ەتىپ، ەكولوگيالىق ورتانى كوز قاراشىعىنداي ايالاپ، ەكولوگيانى الدىڭعى ورىنعا قويۋ سىندى دامۋ جولىمەن تاباندىلىقپەن ءجۇرىپ، تاۋ، وزەن، ورمان، ەگىستىك، كول، جايلىمداردى جۇيەلى جونگە سالۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، كوپ سالالى، كەڭ قامتىمدى، تۇتاس قوعام اياسىنداعى جاسىل القاپتىڭ توعىسپالى كۇيىن كوكجيەكپەن ۇلاستىردى. اسپانى اشىق، جەرى مانات، سۋى تۇنىق كورىكتى شينجياڭ جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنان مەن مۇندالادى.
وتاننىڭ باتىس سولتۇستىك ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىك قالتقىسىن بەرىك ورناتتى
ميداي جازىقتاعى ەگىنجاي قالىڭ ورمانمەن كومكەرىلىپ، ءۇي اراسىنداعى جولدار جاسىل اعاشتارمەن جيەكتەلگەن. حوتاننىڭ جاسىل القابىندا كەلە جاتساڭىز، كوزىڭىزگە تەك قۇلپىرعان جاسىل القاپ عانا تۇسەدى. بويلاي وسكەن اق تەرەكتەر قاراۋىلدارداي قازديىپ، اۋىلدى، كوپىردى، اعىن سۋدى كۇزەتىپ، قالانىڭ ءمولدىر سۋ، قۇلپىرعان گۇلدەرىن قۇشاققا الىپ جاتىر. ءشول دالانىڭ سارى قۇمى قالاي ەسكەۋىلدەسە دە، جاسىل القاپتا ىشكى ومىرشەڭدىك قۋات جالىنداپ تۇر. جاپ - جاسىل ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى شينجياڭنىڭ ءار جەرىندەگى جاسىل القاپتاردى قورعاپ تۇر.
قازىرگە دەيىن شينجياڭ ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسىندا جالپى 70 ميلليون مۋ جەرگە اعاش ەگىلىپ بولدى. ”’13 - بەسجىلدىقتان‘ بەرى، شينجياڭ ىقتاسىن ورمانىنىڭ ساپاسىنا ءتىپتى دە ءمان بەردى. ءبىز جاڭالاپ وزگەرتۋ، ورمان جەتىلدىرۋ، سيرەتۋ، بۇتا - بۇرگەندەردى تامىرىن قالدىرىپ بۇتاۋ سياقتى شارالاردى قولدانىپ، ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانىنداعى قۋراعان ورمان شوعىرلارىن قالپىنا كەلتىرىپ، ولاردىڭ تىرشىلىك تىنىسىن قايتا جالىنداتتىق“، - دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسى ەكولوگيانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ياڭ جيانميڭ.
باس شۋجي شي جينپيڭ: شينجياڭ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋ بۇكىل ەلدىڭ كەلەلى جاعدايىنا سايادى، - دەپ اتاپ كورسەتتى.
ورتالىق جانە شينجياڭعا كومەك بەرگەن ولكە، قالالار بۇرىن - سوڭدى بولماعان كولەممەن جانە تەبىنمەن شينجياڭنىڭ دامۋىن قولداعان كەزدە، شينجياڭ دا قايراتتانا ءىس تىندىرىپ، مەملەكەتتىڭ تۇلعالىق دامۋىنىڭ ءاربىر ستراتەگيالىق شارالارىن بار كۇشپەن دايەكتىلەندىردى، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ ءدال وسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى.
قازىر ەگىنجاي ىقتاسىن ورمانىن، بوراننان ساقتانۋ، قۇمدى بوگەۋ ءىرى تيپتى نەگىزگى ورمان بەلدەۋى مەن تابيعي ءشول دالا ورمانىن نەگىزگى تۇلعا ەتكەن، كوپ ورمان ءتۇرى، كوپ بەلدەۋ ۇلگىسى، بويشاڭ اعاش، بۇتا - بۇرگەن، ءشوپ، تور اۋماق بەلدەۋى ءوزارا ۇشتاسقان ۋنيۆەرسال ىقتاسىن ورمان جۇيەسى باستاپقى قادامدا قالىپتاستى. مەملەكەتتىڭ ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانى جۇيەسىنىڭ ەڭ باتىس بولىگى رەتىندە، شينجياڭدا جايقالا ءوسىپ كەڭ كوسىلگەن ورمان بەلدەۋى ىشكى موڭعۇل، گانسۋ ىقتاسىن ورمانى جۇيەسىمەن جالعاسىپ، تۇتاس جۇڭگونى ەندەي وتكەن، بايتاق جۇڭحۋانىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى ”جاسىل ۇلى قورعان“ تىرشىلىك تىنىسىن قاۋلاتۋدا.
شينجياڭ ”ۇنەمدەۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋ، قورعاۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋ، تابيعي قالپىنا كەلتىرۋدى نەگىز ەتۋ“ سىندى باعىتتى بەلسەنە اتقارىپ، تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىندە ەكولوگيالىق ورتانى كەڭىنەن قالپىنا كەلتىردى. جايلىم ەكولوگياسىن قورعاۋعا كومەك قاراجات بەرۋ، سيلاۋ ساياساتى بويىنشا 690 ميلليون مۋ تياناقتاندىرىلىپ، 11 ميلليون مۋ جەر قورشالدى؛ سازدىقتى قورعاۋ تەبىنى ۇزدىكسىز ارتتىرىلىپ، 60 ميلليون مۋدان استام سازدىق ءونىمدى قورعالدى جانە قالپىنا كەلتىرىلدى. ەكولوگيالىق ورتاسى ۇزدىكسىز جاقسارعان شينجياڭ تۋىسقان ولكە، قالالارمەن بىرگە، جۇڭگونىڭ بولاشاق ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋى جانە جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى قۇرىلىسى ءۇشىن كەڭىنەن ەكولوگيالىق كەڭىستىك ازىرلەۋدە.
اسپانى اشىق، جەرى جاسىل، سۋى تۇنىق كورىكتى شينجياڭ قۇردى
باس شۋجي شي جينپيڭ: حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسى − ءبىزدىڭ كۇرەس نىسانامىز، - دەپ اتاپ كورسەتتى. بۇل ءسوز شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانى 2 - شى 31 - تۋانىنىڭ قىزمەتكەرى جۋ چياڭنىڭ باستان كەشكەن ىستەرىن ايعاقتايدى. 2001 - جىلى كۇننەن - كۇنگە قيىنداعان تارىم وزەنى تومەنگى الابى ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ ناشارلاۋىنان، جۋ چياڭ مەن تۋان - الاڭنىڭ كوپتەگەن قىزمەتكەرى ەرىكسىز مەكەنىنەن كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. بۇگىندەرى تارىم وزەنى تومەنگى الابى ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ ەرەسەن جاقسارۋىنا ىلەسە، جۋ چياڭ اۋىلىنا قايتىپ كەلىپ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانىپ، تۇرمىسى كۇننەن - كۇنگە شالقي ءتۇستى.
اسپانى اشىق، جەرى جاسىل، سۋى تۇنىق كورىكتى شينجياڭ قۇرۋدا ادامدار تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرەتىن مەكەنگە يە بولۋى كەرەك. سوندىقتان ءتۇزىم قۇرىلىسى، ءسوز جوق، الدىمەن جۇرگىزىلۋ قاجەت. ”رايونىمىز ىلگەرىندى - كەيىندى 3 رەت «اۆتونوميالى رايوننىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ ەرەجەسىنە» وزگەرىس ەنگىزىپ، قىزىل سىزىق، تومەنگى شەك تالابىن باستان - اياق ساباقتاستىردى“، - دەدى اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى قورشاعان ورتا جانە بايلىقتى قورعاۋ قىزمەتى كوميتەتى زاڭ - ءتۇزىم باسقارماسىنىڭ باستىعى سۇڭ جىميڭ.
سوڭعى جىلدارى شينجياڭ تاماشا ەكولوگيالىق ورتا − حالىق تۇرمىسىنا جاپپاي تيىمدىلىك جەتكىزەتىن ىرىس - قۇت ۇستانىمىن بەرىك ورناتىپ، ەكولوگيالىق ورتا قىزىل سىزىعىن، تومەنگى شەگىن قاتاڭ ساقتاپ، قورشاعان ورتا بويىنشا رۇقسات ەتۋدىڭ ۇنامسىز تىزىمدىگىن قاتاڭ اتقارىپ، ءتۇزىمنىڭ اتقارىلۋىن كۇشەيتىپ، ءتۇزىمدى بەرىك تەجەمگە جانە سوقتىعۋعا بولمايتىن جوعارى كەرنەۋلى توك سىمىنا اينالدىردى.
ءتۇيىندى وڭىرلەردە اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋ قىزمەتىنىڭ ءونىمى كورنەكتى بولدى، جەر - جەردىڭ تاماشا اۋا رايى رەت سانى ۇزدىكسىز ارتىپ، تۇنگى اسپاندا جۇلدىز كورىنەتىن بولدى؛ اۋىل شارۋاشىلىعى دارىلەرىنەن، حيميالىق تىڭايتقىشتان پايدالانۋ مولشەرىنىڭ ەكەۋىن دە ازايتتى ءارى ۇزدىكسىز ساقتادى، اۋىل - قىستاق جەرىنىڭ لاستانۋى ءونىمدى تەجەلدى؛ ”ءۇش جوعارى“ نىسانداردىڭ شينجياڭعا كىرۋى قاتاڭ شەكتەلىپ، ونەركاسىپتىك نەگىزگى لاستاۋشى زاتتاردىڭ شىعارىلۋ كۇشەمەلىلىگى ۇزدىكسىز تومەندەدى؛ جاسىل كەن قۇرىلىسى تەرەڭدەي ورىستەتىلىپ، بايتاق جەردىڭ ”تىرتىعى“ جازىلا باستادى؛ وزەن - كول باستىعى ءتۇزىمى جالپى بەتتىك ورناپ، اتقارىلىپ، 78 وزەن اعارىنداعى ساپالى سۋ قيما بەتتىك سالىستىرماسى ％98.8كە جەتىپ، تۇنىق سۋ، جاسىل جاعالاۋدىڭ اسەم كوركى قايتا كورىنىس بەردى.
جاسىل ۇستانىم ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا جەتەكشى بولدى
قوڭىر كۇزدەگى كوكياردا حوش ءيىس اڭقىپ، اعاش باسىندا جەمىستەر سامسىپ تۇر. وسى بىرنەشە جىلدا اقسۋ ەكولوگيالىق ورمان مەن ەكونوميكالىق ورمان جالپىلىق جۇيەسى قۇرىلىسىن كەمەلدەندىرۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدى باياندى دامىتۋ جولىندا ارشىندى قاداممەن العا ىلگەرىلەدى. توڭىرەگىن جاسىل اعاشتار قورشاعان اقسۋ شينجياڭداعى قونىسقا جايلى قالالاردىڭ شاعىن كورىنىسىنە اينالدى.
تۇنىق سۋ مەن جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق، كوكياردى ۋاكىلدىك ەتە وتىرىپ، شينجياڭ ءتۇزىلىس جاڭالاۋ ارقىلى ءار جاقتاعى بايلىقتاردى ەڭ جوعارى شەكتە بىرىكتىرىپ، سۋ بايلىعىن باسقارۋ ءتۇزىمى مەن سۋ بايلىعى جالپى مولشەرىن تىزگىندەۋدى قاتايتۋ العى شارتىندا جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتتى، شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانىنىڭ داڭقى ەل ءىشى - سىرتىنا تارالدى.
22 ميلليون مۋ كەلەتىن ەرەكشە جەمىس ورمانى جاسىل القاپتى بەكەمدەيتىن ەكولوگيالىق قالتقىنى قالىپتاستىرىپ قانا قويماي، مۇنان دا ماڭىزدىسى، ەگىنشىلەردىڭ كىرىستى ارتتىرىپ بايۋىنداعى ءىرى جەمىس باعىنا اينالدى. جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ ءۇرتىس ىلگەرىلەۋىنە بايلانىستى وڭتۇستىك شينجياڭدا جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعى كىرىسى ەگىنشىلەردىڭ جان باسىندىق ورتاشا كىرىسىنىڭ ％30ىن يەلەپ، ءىشىنارا اۋدانداردا، قالالاردا ％50كە جەتىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋىنىڭ جانە جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋىنىڭ پارمەندى قوزعالتقىشىنا اينالدى.
جاسىل ۇستانىم ونەركاسىپتىڭ ءۇرتىس تيبىن جاڭالاپ، دارەجەسىن ءوسىرۋىن دە جەبەدى. ونەركاسىپتەگى جاراقسىز سۋلاردى ولشەمگە جەتكىزىپ ىعىستىرۋدان قايتالامالى پايدالانۋعا، سۋ تازارتۋ تەحنيكاسىن جالپى بەتتىك ەنگىزۋدەن دەربەس زەرتتەپ اشۋعا دەيىن دىلان سۋ تەحنيكاسى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ ارقىلى رايونىمىزدىڭ ونەركاسىپ باقشا رايونى مەن ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنىڭ كوپتەگەن كاسىپتەردە سۋدىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋداعى جانە سۋ بايلىعىن قايتالاي پايدالانۋداعى قيىن ماسەلەلەرىن شەشتى. جەل ەلەكتر ستانسياسى دابانچىڭعا تيەسىلى كورىنىس بولۋدان قالدى، قازىر رايونىمىزدا جەل ەلەكترىن ۋاكىلدىك ەتكەن تازا ەنەرگيا كاسىپ سالاسى تۇتاس جەر شارىنىڭ تازا ەنەرگيا كاسىپ سالاسى جۇيەسىندەگى ماڭىزدى ءبىر بۋىنعا اينالدى.
وسىلاردىڭ بارلىعى سۋى تۇنىق، اسپانى اشىق دۇنيەدە جارىققا شىقتى. تۇنىق سۋى سىلدىراي اعىپ، جاسىل تاۋى كوسىلىپ جاتقان شينجياڭ ەڭ ىقپالعا يە ساياحات كوزەۋلى جەرلەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. قاناس، نارات سياقتى ايتۋلى ساياحات كورىنىس وڭىرلەرىنىڭ دامۋ ارىنى باسەڭدەمەدى، ەرەكشە تۇردەگى ساياحات، قار - مۇز ساياحاتى ارىنداپ كەلەدى. 2019 - جىلى 200 ميلليون ادام - رەتتەن استام ساياحاتشى جاسىل تاۋ، تۇنىق سۋدان ءلاززات الىپ، جاسىل ءپۇلىس جامىلعان قالا مەن اۋىلداردا شينجياڭنىڭ حيكىمەتىن سەزىنىپ، 363 ميلليارد 200 ميلليون يۋان كەلەتىن ساياحات كىرىسى سانسىزداعان كاسىپپەن شۇعىلدانۋشىلاردىڭ كىرىستى تىكەلەي نەمەسە جانامالاي ارتتىرۋىنا دەم بەرىپ، ساياحات ارقىلى شينجياڭدى گۇلدەندىرۋ اياق الىسىن ىلگەرىلەتتى.
جول بەينە كۇمىس بۇلت شۇباتىلعان، گۇل كوكتەم بەينە بۇلاق بۇراتىلعان. شينجياڭ سىندى جۇڭگو تەرريتورياسىنىڭ التىدان ءبىر بولىگىن يەلەيتىن كەڭ - بايتاق جەردە جاسىل تۇستەردىڭ بىرىككەن كۇيى بىرىنەن كەيىن ءبىرى شىعاندادى. ءتىپتى دە كورىكتەنە تۇسكەن شينجياڭنىڭ اناعۇرلىم مول، جاندى اماليات ارقىلى ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىنىڭ تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندە تامىر تارتىپ تياناقتانۋىن ىلگەرىلەتەتىندىگى داۋسىز.
