ٴبىر شوق ماقتانى بۇگە ـ شىگەسىنە دەيىن تولىق كادەگە جاراتتى

— مارالباسى اۋدانى ماقتانىڭ تۇتاس كاسىپ سالاسى تىزبەگىن دامىتۋ جولىمەن ورنىقتى ٴجۇردى

　　  انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى لۋ فىڭباۋ

　　قوڭىر كۇزدە مارالباسى اۋدانىندا ميلليون مۋلىق ماقتادان مول ٴونىم الىندى، ماقتا تەرۋ ماشينالارى ارلى ـ بەرلى قايشالىسىپ، قالىڭ ماقتانى تەرگەننەن كەيىن تاسىپ اكەتۋدە.

　　بۇل شوق ـ شوق ماقتالار ەڭ سوڭىندا نە نارسەگە اينالادى؟

　　ٴبىر تال ٴجىپ، ٴبىر توپ كەزدەمە، ٴبىر كيىم، ونان ارى ٴبىر تامشى ماي؟

　　ٴتىلشى وڭتۇستىك شينجياڭداعى ەڭ ۇلكەن ماقتا مەرزىمدەمەلى تاۋارىن وتكىزۋ قامباسى تۇرعان مارالباسى اۋدانىنا باردى، وندا ماقتا ەگۋدەن تارتىپ ٴشيتتى ماقتا وڭدەۋگە، ساۋدالاۋعا، ساقتاۋعا، تاسىمالداۋعا، ٴجىپ ٴيىرىپ، كەزدەمە توقۋعا، گۇل باسۋ ـ بوياۋعا، كيىم ـ كەشەك وڭدەۋگە، ماي تارتۋعا دەيىن، ماقتانى بۇگە ـ شىگەسىنە دەيىن تولىق كادەگە جاراتىپ، ەڭ زور پايداعا كەنەلۋ سىندى ماقتا تۇتاس كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ قالىپتاسىپ دامۋ جولىن ىزدەدى.

　　اۋماعى، بىرلىك ٴونىمى بىردەي ارتتى

　　10 ـ ايدىڭ 22 ـ كۇنى مارالباسى اۋدانى اناركول اۋىلى تالاشور قىستاعىنىڭ ماقتا اتىزىندا شوق ـ شوق اپپاق ماقتا كەڭ كوسىلگەن ”ماقتا تەڭىزىنە“ اينالعان، ماقتا جيناۋ ماشيناسى ”قولىن“ سوزىپ، ماقتانى ”قورجىنىنا“ سالۋدا.

　　بۋدا ـ بۋدا ماقتانىڭ ماقتا اتىزىندا ٴۇيىلىپ جاتقانىن كورگەندە، ماقتا ەگەتىن شارۋا چىن جينگاڭنىڭ قۋانىشى قوينىنا سيمادى، ول بىلاي دەدى: ”6000 مۋ جەردەگى ماقتانىڭ جارتىسىن جيناپ بولدىق، وسى ايدا تۇگەل جيناپ بولامىز“.

　　چىن جينگاڭ جەرگىلىكتى ورىنداعى ايگىلى ەگىمشىلىك ٴىرى وتباسى، كوپ جىلدىق ماقتا ەگۋ تاجىريبەسى بار. بيىل تۇقىم ٴسىڭىرۋ، تىڭايتقىش بەرۋ، سۋارۋدان تارتىپ جيناپ الۋعا دەيىن، ول تۇتاس بارىستا ماشينالاندىرىپ جۇمىس ىستەۋدى تاڭدادى، جۇمىس ونىمدىلىگىن جوعارىلاتىپ قانا قويماي، ادام كۇشىنىڭ وزىندىك قۇنىن دا ازايتىپ، ماقتانىڭ بىرلىك ٴونىمى مەن ساپاسىن جوعارىلاتتى. ”مۋ باسىندىق ورتاشا ٴونىم مولشەرى 490 كيلوگرامعا جەتىپ، بىلتىرعىدان 30 كيلوگرام ارتتى“، ـ دەدى ول.

　　سول ماڭداعى داۋلەتباق اۋىلى دا مول ٴونىم الدى. وسى اۋىلدىڭ اياققى قاراكول قىستاعىنداعى ەگىمشىلىك ٴىرى وتباسى ٴومارجان ايسا 1000 مۋ جەرگە ماقتا ەكتى، قازىر ماقتا جيناۋ مەزگىلى، ٴبىر ماشينا كۇنىنە 300 مۋ جەردەگى ماقتانى جيناي الادى. ”بيىلعى ٴتۇسىم جاقسى، ٴسوز جوق، كوبىرەك اقشا تابا الامىز“، ـ دەدى ول.

　　مارالباسى اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ مۇشەسى، ورىنباسار مەكەمە باستىعى ۋ جىفۋ بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل تۇتاس اۋدان بويىنشا ماقتا ەگىلگەن جەر اۋدانى، بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا، 160 مىڭ مۋ ارتىپ، ماقتا ەگۋدىڭ ماشينالانۋ مولشەرى %100كە، ماقتا جيناۋدىڭ ماشينالانۋ مولشەرى %91كە جەتتى. بيىل ماقتانىڭ ٴوسۋ جاعدايى ٴبىرشاما جاقسى، قازىر جيناۋ مەزگىلى، مەجەمەن ٴار مۋ جەردەگى ماقتانىڭ ورتاشا ٴونىم مولشەرى 390 كيلوگرامنان اسىپ، بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا، 15 كيلوگرام اينالاسىندا ارتادى.

　　ماقتانىڭ عاجايىپ ساپارى

　　ماقتا تەرىلگەننەن كەيىن عاجايىپ وزگەرىس ساپارىن باستادى.

　　ٴشيت ماقتا ايىرۋ زاۆودتارى جوعارى قارقىنمەن جۇمىس جۇرگىزىپ، ماقتا وڭدەۋگە بار كۇشىن سالادى. مارالباسى اۋدانى حۋاليان ماقتا شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ ٴوندىرىس سەحىندا ماشينالار گۇرىلدەپ، تۇس ـ تۇستان تاسىپ اكەلىنگەن ٴشيت ماقتالارداعى ارالاسپا زاتتاردى تازالاۋ، شيتتەۋ، تايلاۋ سياقتى كوپ ٴتۇرلى جۇمىس تارتىبىنەن وتكەننەن كەيىن، قوراپتالۋى كەمەلدى، ساپاسىن قۋزاستىرۋعا بولاتىن ٴبىر ـ بىرلەگەن تازا ماقتا ونىمدەرى بولىپ وڭدەلىپ، ونان سوڭ ماقتانى باقىلاۋ ـ باسقارۋ قامباسىنا جەتكىزىلەدى، تازا ماقتالار باقىلاۋ ـ باسقارۋ قامباسىندا ساتىپ الۋشىنى تىپ ـ تىنىش كۇتەدى.

　　”9 ـ ايدىڭ سوڭىنان باستاپ ٴشيتتى ماقتانى بار كۇشپەن ساتىپ الدىق، وڭدەۋ مولشەرى 3000 توننادان استى“، ـ دەدى مارالباسى اۋدانى حۋاليان ماقتا شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى لي جاۋيان.

　　مارالباسى اۋدانىندا جالپى 3 ماقتا باقىلاۋ ـ باسقارۋ قامباسى بار، وڭتۇستىك شينجياڭداعى ەڭ ۇلكەن ماقتا مەرزىمدەمەلى تاۋارىن وتكىزۋ قامباسى دا مارالباسىندا.

　　ٴجىپ ٴيىرۋ كاسىپورىندارى ماقتا ساۋداسى ارقىلى بەلگىلى مولشەردە تازا ماقتا ساتىپ العاننان كەيىن، سول جەردەگى تۇتاس ماقتانى باقىلاۋ ـ باسقارۋ قامباسىنان تىكەلەي زات الۋىنا بولادى.

　　شينجياڭ شىبو ماقتا توقىماشىلىق شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ٴجىپ ٴيىرۋ ٴوندىرىس سەحىنا كىرسەڭىز، ٴبىر ـ بىرلەگەن ٴجىپ ٴيىرۋ جابدىقتارى جوعارى قارقىنمەن اينالىپ، اپپاق ماقتالاردى جىڭىشكە ماقتا ٴجىپ ەتىپ وڭدەۋدە.

　　تيەۋ ـ ٴتۇسىرۋ اۋماعىندا ٴبىر اشالى تيەۋىش قوراپتالعان ماقتا ٴجىپ ونىمدەرىن جۇك اۆتوكولىگىنە تيەپ جاتىر. بۇل ماقتا جىپتەردىڭ كەيبىرەۋى شينجياڭ سىرتىنداعى كوپتەگەن كەزدەمە توقۋ كاسىپورىندارىنا جەتكىزىلەدى، كەيبىرەۋى جاقىن ماڭدا ىستەتىلىپ، جوعارعى بۋىنداعى وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ شيكىزاتىنا اينالادى.

　　سوڭعى جىلدارى مارالباسى اۋدانى جوعارعى بۋىنداعى كاسىپ سالاسى تىزبەگىندەگى ٴجىپ ٴيىرۋ كاسىپورىندارىنا سۇيەنىپ، ٴبىر توپ ٴىرى تيپتەگى كەزدەمە توقۋ كاسىپورىندارىن ونەركاسىپ باقشا رايونىنا ىرگە تەبۋگە باۋراپ، تۇتاس اۋداننىڭ توقىماشىلىق كاسىپ سالاسىنىڭ جەدەل دامۋىن ىلگەرىلەتتى.

　　ماقتا ٴجىپ كەزدەمە توقۋ كاسىپورنىنا اپارىلىپ، ونان وڭدەلىپ توپ ـ توپ كەزدەمەگە اينالىپ، گۇل باسۋ ـ بوياۋ كاسىپورنىنا جەتكىزىلەدى، گۇل باسۋ ـ بوياۋدان وتكەن كەزدەمە كيىم ـ كەشەك تىگۋدىڭ نەگىزگى شارت ـ جاعدايىن ازىرلەيدى. بۇل كەزدەمەلەردىڭ ٴبىر ٴبولىمى سىرتقا تاسىلادى، ٴبىر ٴبولىمى مارالباسىنىڭ وزىندە وڭدەلىپ، كيىم ـ كەشەك، بايپاق سياقتىلار جاسالىپ بازاردا ساتىلادى.

　　سونىمەن ٴبىر شوق ماقتا مارالباسى اۋدانىندا جيناۋ، شيتتەۋ، ٴجىپ ٴيىرۋ، كەزدەمە توقۋ، گۇل باسۋ ـ بوياۋ، كيىم ـ كەشەككە اينالۋ سىندى تۇتاس كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ بارىسىن باسىپ بولادى.

　　قازىر مارالباسى ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ تۇتاس تىزبەگى تولىق، اۋدان بويىنشا 35 ٴشيت ماقتا ايىرۋ زاۆودى، 14 ٴجىپ ٴيىرۋ كاسىپورنى، 4 كەزدەمە توقۋ كاسىپورنى، ٴبىر گۇل باسۋ ـ بوياۋ كاسىپورنى، 5 كيىم ـ كەشەك جانە بايپاق توقۋ كاسىپورنى بار، بۇل كاسىپورىندار جەرگىلىكتى ورىننىڭ ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تىرەك بولىپ وتىر.

　　ماقتا قابىعى دا جاقسى نارسە

　　ماقتانىڭ قۇنى وسىمەن اياقتادى دەيسىز بە؟ جوق. كىپ ـ كىشكەنتاي ماقتادان ماي ايىرۋ بۋىنى تاعى ٴبىر ۇلكەن بولمىستى جارىققا شىعاردى.

　　ماقتا شيتتەۋ تەحنولوگياسىنان وتكەننەن كەيىن، ماقتا ۇرىعى ماقتادان اجىرايدى. وسى ماقتا ۇرىعى _ ماي وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ شيكىزاتى، بۇل ماقتانىڭ قۇنىن ۇزدىكسىز بايىتادى.

　　شينجياڭ يىنگۋتاي ماي شەكتى سەرىكتەستىگىنە (تومەندە قىسقارتىلىپ ”يىنگۋتاي سەرىكتەستىگى“ دەلىنەدى) كىرگەنىمىزدە، مايدىڭ حوش ٴيىسى مۇرىندى جاردى. ٴۇيىندى ماتەريال اۋماعىندا ماقتا ۇرىعى ٴۇيىلىپ جاتىر، بۇل ماقتا ۇرىقتارى قابىعىن ارشۋ، الدىن الا سىعىپ الۋ، شىلاۋ، سۇرىپتاۋ سياقتى ٴوندىرىس تەحنولوگيالارى ارقىلى ەڭ سوڭىندا وڭدەلگەن مايدى جوعارى بۋىنداعى كاسىپورىندارعا ساتادى.

　　”كاسىپورىننىڭ جىلدىق وڭدەۋ قۋاتى 170 مىڭ توننا، قازىر ٴالى وڭدەۋدىڭ ەڭ قاۋىرت كەزى بولا قويعانى جوق، 12 ـ ايدا جانە كەلەر جىلى 1 ـ ايدا ٴتىپتى دە قاربالاس بولامىز“، ـ دەدى يىنگۋتاي سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى شياۋ شيچىڭ، بۇل سەرىكتەستىك جىلىنا 20 مىڭ توننادان استام وڭدەلگەن ماي وندىرە الادى.

　　ماي شىعارۋ اۋماعىندا ٴبىر ازىقتىق ماي باگى ماشيناسى قۇيۋ ـ تيەۋ اۋزىندا توقتاپ، كوپ وتپەي 30 توننا وڭدەلگەن مايدى تولتىرىپ بولدى، بۇل وڭدەلگەن ماي سولتۇستىك شينجياڭداعى بەلگىلى ازىقتىق ماي وڭدەۋ زاۆودىنا جەتكىزىلىپ، وسى تۇردەگى وڭدەۋ زاۆودىنىڭ شيكىزاتىنا اينالادى.

　　وڭدەلگەن مايدى سىعىپ شىعارۋمەن عانا بىتپەيدى، ماقتا ۇرىعىن وڭدەۋ بارىسىندا كوپ مولشەردە ماقتا قاۋىزى شىعادى، ”ٴبىر جىلدا 60 مىڭ توننا بولىپ، شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنا ساتىلىپ، باعىمشىلىق الاڭىنىڭ ماڭىزدى جەمىنە اينالادى“، ـ دەدى شياۋ شيچىڭ.

　　ماقتانىڭ اسقان قۇنى وسىمەن ٴبىتتى مە؟ ”ٴۇيىلىپ جاتقان ماقتا قابىعىنا قاراڭىزشى، ول دا سەرىكتەستىك وندىرگەن ماڭىزدى ٴونىم“. شياۋ شيچىڭ بىلاي دەدى: ماقتا ۇرىعى قابىعىن ارشۋ تەحنولوگياسى ارقىلى قىرۋار ماقتا قابىعى پايدا بولىپ، ٴبىر جىلدا 50 مىڭ توننادان اسادى، بۇل ماقتا قابىعى شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنداعى بازارعا ساتىلىپ، ساڭىراۋقۇلاق ەگۋدىڭ قورەكتىگىنە، سونداي ـ اق سيىر، قوي جەمىنىڭ بىرىنە اينالادى.

　　كىپ ـ كىشكەنتاي ٴبىر شوق ماقتا جىپكە اينالدى، كيىم ـ كەشەك تىگىلدى، ماي سىعىپ شىعارىلدى... بۇل مارالباسى كاسىپ سالاسىن وسىزامانداندىرۋ جولىنىڭ جاندى كارتيناسى عانا ەمەس، اسىرەسە، شينجياڭنىڭ، ٴتىپتى، ەلىمىزدىڭ اۋىل ـ قىستاقتارىن جاپپاي گۇلدەندىرۋدىڭ باياندى مەحانيزمىنىڭ ٴتيىمدى ىزدەنىسى.