”توكەننىڭ كىر تاقتايى“ كەرەمەت ورىندالعان!
قابالىق بويجەتكەن الما فيلمگە شىعىپ اۋىل ساعىنىشىن باستى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ مىڭمىڭ
”ما يلي، جوۋ يران، يۇي شى ٴۇشىن ”التايىمدى“ كورگەن بولاتىنمىن، ٴبىراق توكەننىڭ ونەرى مەنى تىپتەن ٴتانتى ەتتى“.
”ول اۋزىن اشىپ سويلەسە بولعانى التاي كوز الدىعا كەلەدى ەكەن“.
”توكەن جەڭگەمىز كىر تاقتاي ىستەتە الاتىن بولدى“.
تاياۋدا شينجياڭدىق جازۋشى لي جۋاننىڭ اتتاس شالقىمالار جيناعىنان وزگەرتىلىپ قۇراستىرىلعان قىسقا تەلەفيلم «التايىم» تابىسپەن سوڭعى مارەسىنە جەتىپ، دوۋبياندا 8.8 نومىرمەن باعالانىپ، بيىل جىل باسىنان قازىرگە دەيىن باعاسى ەڭ جوعارى بولعان وتاندىق تەلەفيلمگە اينالدى. «التايىمدا» قىرۋار جالىندى، جاندى رولدار ٴساتتى سومدالدى، الما اتتى ايەل ارتيست ٴوزىنىڭ تابيعي، توسەلگەن ورىنداۋ شەبەرلىگىمەن كورەرمەندەر مەن توراپتاستاردىڭ جاقسى باعاسىنا يە بولدى.
جۋىقتا يۇنناننىڭ ليجياڭىندا «دۇڭحايدىڭ ٴتورت مىرزاسى» اتتى جاڭا فيلم ۇگىتىن جاساپ جاتقان الما ٴتىلشىنىڭ سۇحباتىن قابىلداپ، «التايىمدى» تۇسىرۋگە قاتىناسقانى جونىندە اڭگىمەلەپ بىلاي دەدى: ”تۋعان جەرىمدە وسىنداي تاڭداۋلى تەلەفيلم تۋىندىسىن تۇسىرۋگە قاتىناسۋىم مەنىڭ تالايىم جانە باقىتىم بولدى“.
الما التاي ايماعىنىڭ قابا اۋدانىنداعى كوركەمونەر رايى قويۋ ٴبىر وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن، شەشەسى بۇرىن قابا اۋداندىق كوركەمونەر ۇيىرمەسىنىڭ ارتيسى ەدى. كىشكەنە كەزىندە ول ۇنەمى شەشەسىنە ىلەسىپ ماشىق زالىندا ارتيستەردىڭ ماشىق جاساعانىن تاماشالايتىن، ”سول كەزدە ۇيىرمەدە ورەندەر كوركەمونەر كۋرسى بار بولاتىن، ٴار جىلى ’1 ـ ماۋسىمدا‘ ورەندەر كوركەمونەر ويىندارى ساۋىق كەشى وتكىزىلەتىن، كوپتەگەن بالالار ساحناعا شىعىپ ويىن قوياتىن، سوندا المانىڭ دا بارعىسى كەلەتىن. مەن ونىمەن اقىلداسىپ، ”’ەگەر ٴبيدى تولىق ۇيرەنىپ بولساڭ سەنى قاتىناستىرامىن دەدىم‘، ونىڭ سول زاماتتا ـ اق ٴبيدى تولىعىمەن بيلەپ شىعارىن ويلاماعان ەكەنمىن. مەن ونىڭ بىلدىرتپەي تالاي رەت كورىپ، تولىق جاتتاپ العانىن ارتىنان ٴبىراق ٴبىلدىم“، ـ دەدى المانىڭ شەشەسى.
مىنە وسىنداي ورتادا الما قۇلاعىمەن ەستىپ، كوزىمەن كورە ٴجۇرىپ ساحنادا ويىن قويۋدى ۇناتىپ قالادى، 2010 ـ جىلى شاڭحاي تەاتر شۋەيۋانىنىڭ مۋزيكالىق تەاتر ورىنداۋ ماماندىعىنا قابىلدانادى. كوپ جىلدىق ساحنالىق ونەر ۇيرەنۋ بارىسىندا ول ٴبىر جاعىنان، جالپىلىق ورىنداۋ قابىلەتىن قۇلشىنا جوعارىلاتسا، ەندى ٴبىر جاعىنان، تەاتر، كينو ـ تەلەۆيزيا تۋىندىسى سياقتىلاردا رول الدى، كەزىندە «الاۋلاعان جىلدار» اتتى تۋىندىدا لۋ تيڭلاننىڭ رولىن السا، «كوممۋنيست ليۋ شاۋچيدا» لي ۋىنيۇيدىڭ رولىن الادى، «بارلىعىمىز ٴبىر وتباسى ادامدارىمىزدا» يە نانىڭ رولىن السا، «بىرگە تەرەڭ تىنىس الۋدا» ان شانىڭ رولىن الادى، «مەنىڭ ەڭ سۇيىكتى وتباسىمداعىلاردا» گو شۇيمياۋدىڭ رولىن سومدايدى.
«التايىمدا» الما قاراپايىم، اق كوڭىل، اشىق ـ جارقىن، وجەت ايەل _ توكەننىڭ رولىن الادى، ول التاي ايماعىندا تۇرمىس كەشىرەتىن قاراپايىم اۋىل ـ قىستاق ايەلى، جولداسى قايتىس بولىپ قاسىرەت شەككەنىمەن، وتباسىن قىزعىشتاي قورعايدى. ونىڭ قايتا باس قۇراپ، جاڭا تۇرمىس باستاعىسى كەلگەنىمەن ٴداستۇرلى عۇرىپ ـ ادەت پەن وتباسى قىسىمىنان ٴبىر بەكىمگە كەلە المايدى. ونىڭ بويىندا ٴداستۇرلى سالت ـ سانالىق كەلىسىمگە دەگەن تاباندىلىق بار ٴارى جاڭا يدەيا، جاڭا ىستەردى دە قابىلداي الادى، مۇنداي قايشىلىقتى مىنەز ونى جاندى ٴارى تولىسقان كەيىپكەر ەتىپ سومدايدى.
الما كۇلە سويلەپ ٴوزىنىڭ فيلم تۇسىرۋگە قاتىناسقان كەزدە بۇل تۋىندىنىڭ وسىنشا اتاعى شىعارىن ويلاماعاندىعىن ايتادى، ”ول كەزدە مەن جاڭا عانا ٴبىر كينونى ٴتۇسىرىپ بولىپ ۋاقىتشا قولىم بوساپ قالعان بولاتىن، دوسىم قابىلداۋ ۇقتىرۋىن كورىپ ماعان سىناپ كورۋدى ايتتى. مەن بۇرىن ورىنداعان رولدارىمنان رەجيسسەرگە بەينەجازبا جولداپ بەردىم، ولاردىڭ دەرەۋ تۇراقتاندىراتىنىن ويلاماعان ەكەنمىن“.
الما توكەنگە ارناپ قىسقاشا ٴومىر بايان جازادى، الايدا ول بۇنى ٴالى دە جەتكىلىكسىز سانادى. ”مەن ٴوزىمنىڭ تۋعان جەرىمدەگى ماڭايىمداعى ايەلدەردى ەسكە الىپ، مىسالى، تۋىستارىمنىڭ ۇيىندەگى جەڭگەلەرىم، مالشىلىق رايوندا تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان اپەكەلەر، ولاردىڭ سول كەزدەگى كوڭىل كۇيلەرىن ەسكە ٴتۇسىرىپ سىناپ كوردىم، مىسالى، ولار جىميىپ كۇلگەندە، ۇيالعاندا كوز جانارلارى ٴاسىلى قانداي بولۋشى ەدى؟ ادەتتە پۋتۇڭحۋا سويلەگەندە قازاق ٴتىلىنىڭ بەينەلەۋ ٴتاسىلىن قولدانا ما؟ مەن ادەتتە تۇرمىستى باقىلاۋدى ۇناتامىن، وزگەشەرەك ادامدارعا جولىققاندا ۇساق ـ تۇيەكتەردى مولىنان ەستەلىككە الىپ، ەستەلىك داپتەرىمە جازىپ الامىن، مەن وسىلاردىڭ بارلىعىن توكەننىڭ رولىن سومداۋعا پايدالاندىم“، ـ دەدى الما.
المانىڭ قاراۋىنشا، توكەن جاندى دا سۇيكىمدى كەيىپكەر، ”توكەننىڭ جانارى وتتى، جالىندى. التايدىڭ بويجەتكەندەرىنىڭ بارلىعى توتەنشە سۇلۋ دەپ ايتۋعا بولادى. كۇلان مەن ۋىنشيۋ وزەن جاعاسىنا بارىپ كىر جۋعاندا، توكەن اقىرى ارمانداعان كىر تاقتايىنا يە بولادى. ۇشەۋى ادەمى كويلەكتەرىن كيىپ تويعا بارعاندا، جول بويى كۇلىپ ـ ويناپ، ورماننان كەسىپ ٴوتىپ، جايلاۋدان ٴوتىپ، ٴبىر ـ ٴبىرىنىڭ شاشىنا گۇل قاداپ، جابايى بۇلدىرگەن تەرەدى... كوڭىلدەرى قام ـ قايعىسىز، رياسىز پاك ەدى. ونىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە جاندى دا جالىندى، جايدارمان قاسيەتكە تولى كۇش ـ قۋات جاتىر، ونىڭ كەرەمەتى مىنە وسىندا“.
”مەن اعاڭا دۇكەنگە بارىپ ماعان كىر تاقتاي ساتىپ الىپ بەر دەپ تالاي رەت ايتتىم، ول قايتىس بولعانعا دەيىن ساتىپ الىپ بەرمەدى“... فيلمدە توكەن اسحانادا قايىنى باتايمەن اڭگىمەلەسكەندە، ٴبىر جاعىنان، قۋىرماش قۋىرىپ تاماق ىستەپ، ٴبىر جاعىنان، ٴۇن ـ ٴتۇنسىز جىلاعانى، سابىر ساقتاپ ٴوزىن تەجەپ تۇرعان كوڭىل كۇيى، ”كىر تاقتايدى“ ايتقاندا قىستىعىپ جىلاپ ۇندەمەي تۇرىپ قالۋى قاتتى جابىرلەنىپ كىمگە ايتارىن بىلمەگەن ٴارى تۇرمىستى جالعاستىرماسا بولمايتىن شاراسىز ايەل وبرازىن ٴدال وزىندەي بەينەلەيدى، سانسىز توراپتاس پەن كورەرمەن ”توكەنگە كىر تاقتاي، كىر جۋۋ ماشيناسىن ۇسىنامىن“ دەپ لەبىز قالدىرادى، ورتالىق تەلەۆيزياسى دا ماقالا جاريالاپ: توكەن، كىر تاقتاي ىستەتە الاتىن بولدىڭ، ـ دەيدى.
الما ەسكە الىپ بىلاي دەدى: بۇل كورىنىستى ون نەشە رەت ٴتۇسىرىپ اقىرى كورەرمەندەرگە ۇسىندىق، ”مەنىڭ ەسىمدە قالۋىنشا سول كەزدە يۇي شى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى بار ەر ادامدى كورسەتكىسى كەلگەن، الايدا ەسىكتى اشىپ مەنىڭ بەينەمدى كورگەندە كوڭىلى بوساپ كەتە جازدايدى. فيلمدى ٴتۇسىرىپ بولعاننان كەيىن ول ماعان:’ جەڭگە، ساعان نەتكەن وبال، مەن، ٴسوز جوق، ساعان كومەكتەسەمىن‘، ـ دەدى. كينو تۇسىرۋدە اناعۇرلىم جالىندى ورتادا ارتيستەر دە ونان ارى كۇش سالىپ، فيلمدى ونان ارى جانداندىرا تۇسەدى“.
التايدا فيلىم تۇسىرگەن نەشە ايدا الما ٴوزى فيلم ٴتۇسىرىپ جۇرگەندەي ەمەس، ەمىن ـ ەركىن تۇرمىس كەشىرىپ جۇرگەندەي سەزىمدە بولعانىن ايتادى، ”ٴبىر كۇنى فيلم ٴتۇسىرىپ بولعاننان كەيىن سىرتقا شىعىپ سەيىلدەدىك، ٴجۇرىپ كەلە جاتىپ باسىمدى كوتەرگەندە ٴوزىم وقىعان باستاۋىش مەكتەپتى كورىپ، بالالىق شاعىما قايتا ورالعانداي بولدىم. سول ساتتە مەن شىنىمەن دە قايتا ورالعانداي، تۋىپ ـ وسكەن جەرىم قاباعا قايتىپ كەلگەندەي سەزىندىم“.
بۇدان تىس، فيلمدەگى تىرشىلىك تىنىسى جالىنداعان جايلاۋدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسى دا المامەن ۇندەستىك تابادى، اۋىل ـ قىستاق ٴبي كەشىندە لي ۋىنشيۋ مەن توكەن بىرگە قازاقتىڭ ٴداستۇرلى ٴبيى قاراجورعاعا بيلەيدى؛ توكەننىڭ اپەكە ـ سىڭلىلەرىمەن بىرگە بازار ارالاۋ ٴتاسىلى دە قاراعايدىڭ اراسىنا بارىپ اعاش ساڭىراۋقۇلاق تەرۋ، قاراعايدىڭ شايىرىن شايناۋ بولدى؛ ايەلدەر كىر جۋۋ ٴۇشىن باس قاتىرىپ، قويدىڭ قۇيرىق مايىنان جاسالعان قاپ ـ قارا سابىندى پايدالانادى... ”بۇلاردىڭ بارلىعى سولتۇستىك شينجياڭنىڭ جايلاۋىنداعى كۇندەلىكتى تۇرمىس، مەنىڭ بالالىق شاعىمداعى ەستەمەلەرىمدەگى كورىنىس“، ـ دەدى الما، فيلمدەگى اۋىلىنا قايتقان لي ۋىنشيۋعا ۇقساس، ول دا بۇل ارادان ماحاببات پەن تۇرمىستىڭ ٴنارىن سەزىندى ٴارى ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋ بارىسىندا تۋىنداعان قاراپايىم تۋىستىق سۇيىسپەنشىلىگىن سەزىندى.
«التايىم» الدەقاشان اياقتالعانىمەن، توكەن كورەرمەندەردىڭ كوڭىلىندە قالىپ قويدى. ”قازىر التايدا تاۋلى وڭىرلەردەگى فەرمالاردا قار ەرىپ، گۇل ـ شوپتەر قاۋلادى، مەن توكەن ارقىلى الىستاعى دوستاردى مەنىڭ كورىكتى تۋعان جەرىمە بارۋعا ۇسىنىس ەتەمىن“، ـ دەدى الما.
