انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى گاۋ فاڭ
4 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى ٴۇرىمجى قالاسى حالىق باقشاسىندا كوكتەم شۋاعى توگىلىپ، تاماشا لەپ ەسە باستادى. سۋى مولدىرەگەن جيانحۋ كولىنىڭ بويىندا ازداعان ساياحاتشىلار سەيىلدەپ ٴجۇر. كەنەت تۇنىق تا قۇيقىلجىعان قۇس داۋىسى اشىق اسپاندى جاڭعىرتتى، ەلدىڭ ٴبارى اعاش باسىنا تاڭدانا قاراعانىمەن، ٴالى دە بۇرشىكتەي قويماعان اعاش بۇتاقتارىنان كىشكەنتاي قۇستاردىڭ قاراسى دا كورىنبەيدى. اينالاعا قاراعان سوڭ عانا، الگى ”دىبىستىڭ“ شالقايىپ الىپ، قۇستىڭ سايراعان داۋىسىن سالىپ تۇرعان تاقىرباس اعايدان كەلگەندىگىن بايقادى. ەل نازارىن اۋدارعان اعاي تىپتەن ەكىلەنە ٴتۇستى، بىرەسە بارىلداق تورعايدىڭ داۋىسىنا سالسا، ەندى بىردە كوكەكتىڭ داۋىسىن شىعارىپ، شىرىلداتىپ الا جونەلدى.
جيانحۋ كولىنىڭ الدىڭعى جاعىنداعى الاڭقى ۋاقىتشا ساحناعا اينالدى، اعاي ويىن كورسەتە ٴجۇرىپ، ادامدارمەن ىقپالداسۋدى دا ۇمىتقان جوق، ”قالاي ەكەن اپاي، ۇقساتتىم با“؟ ”ۇقساتتىڭ!“ قاسىنداعى قارت اجەي باس بارماعىن شىعاردى. ”مەن ەندى سىزدەرگە قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىسىن سالىپ بەرەيىن“. ٴاپ ـ ساتتە، تاۋ اڭعارىنداعى قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىسى ەستىلدى. ”تاعى قانداي داۋىس ەستىگىلەرىڭىز كەلەدى“؟ اعاي ”كورەرمەندەرگە“ بۇيىرۋدى ايتتى، اتەشتىڭ شاقىرعان داۋىسى، نارەستەنىڭ ىڭگالاپ جىلاعان ٴۇنى، زىمىرايتىن تورسىلداقتىڭ داۋىسى... ونىڭ اينىتپاي كەلتىرىپ كورسەتكەن ونەرى شاپالاق ٴۇنى مەن القاۋعا يە بولدى، سونداي ـ اق باقشاعا كىرگەن ادامدار كوكتەمنىڭ كۇتپەگەن سالەمىن العانداي بولدى.
شينجياڭ داشۋەسى اقپارات عىلىمى ماماندىعى 3 ـ كۋرسىنىڭ وقۋشىسى ليۋ جاندۇڭ مەن ەكى ساباقتاسى سول جەردە ”جانكۇيەر بولا كەتتى“، ولار كەنەت ۇشىراسقان وسى ”قويىلىمدى“ قول تەلەفوندارىنا ٴتۇسىرىپ الدى ٴارى اعايمەن ۋيشيندارىن ٴوزارا قوسىپ الىپ، وعان ىلەسىپ باقشانى سەرۋەندەي ٴجۇرىپ، ونىڭ حيكايالارىنا قۇلاق ٴتۇردى.
اعايدىڭ اتى ابلەز مۇسا، اۆتونوميالى رايوندىق سۋ يگىلىگى مەڭگەرمەسىندە قىزمەت ىستەيدى، اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى ونىڭ كاسىپتەن سىرتقى اۋەسى. كىشكەنتايىنان شىحىزىنىڭ اۋىل ـ قىستاعىندا ەرجەتكەن ابىلەز دىبىسقا جاي ادامداردان سەزگىر ەدى. ”سول كەزدە جاز كەلىسىمەن ٴۇيىمىزدىڭ اۋلاسىندا ۇيىقتاۋشى ەدىم، تاڭەرتەڭ ىلعي قۇستاردىڭ سايراعان داۋىسىمەن وياناتىنمىن“. ىسقىرۋدان قۇستاردىڭ دىبىسىنا ەلىكتەۋگە، توڭىرەگىندەگى ٴار ٴتۇرلى دىبىستارعا ەلىكتەۋگە دەيىن، ٴوزىنىڭ دىبىستىڭ ەرەكشەلىكتەرىن وپ ـ وڭاي يگەرە الاتىندىعىن ٴارى اينىتپاي كەلتىرىپ ەلىكتەي الاتىندىعىن بايقايدى. ”تەك ٴيتتىڭ ۇرگەن داۋىسىنىڭ وزىنەن كۇشىكتىڭ، توبەتتىڭ داۋىسىنان باستاپ 10 نەشە داۋىستى كەلتىرە الامىن“. باستابىندا ول مۇنىڭ ەرەكشە تۋما تالانت ەكەندىگىن اڭعارماپتى. ٴبىر رەتكى كەزدەيسوق ورايدا، ول تەلەۆيزوردان اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ قويىلىمىن كورگەن سوڭ، مۇنىڭ ساناۋلى ادام عانا يگەرە الاتىن شەبەرلىك ەكەندىگىن ٴبىلىپ، سودان باستاپ بۇعان قاتتى قىزىققان ەكەن.
ابلەزدىڭ وزىنە قويعان ۋيشيندەگى اتى ”قۇسقۇمار“، ال وعان اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگىن ۇيرەتكەن مۇعالىم ۇلى تابيعات، ”مەن ۇلى تابيعاتپەن ارالاسىپ ٴار ٴتۇرلى حايۋاناتتى باقىلاعاندى وتە ۇناتامىن“. كەيبىر دىبىستاردى جەتەرلىكتەي ەستىمەسە نەمەسە بىردەن ەرەكشەلىگىن يگەرە الماسا، ول دىبىسقا الىپ العان سوڭ ۇيىنە كەلىپ قايتا ـ قايتا تىڭدايدى ەكەن. تەلەۆيزوردا قويىلاتىن «حايۋاناتتار دۇنيەسى» ول ەڭ ۇناتىپ كورەتىن باعدارلاما. ٴتىلى مەن ەرنىنىڭ سەزگىرلىگى مەن جۇمساقتىعىن ساقتاۋ ٴۇشىن، ول ەجەلدەن تەمەكى تارتپايتىن، اراق ىشسە دە ازداپ سىرا عانا ٴىشۋشى ەدى. ابلەز بىرەۋدىڭ ۇيرەتۋىنسىز ـ اق اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگىنە جاتتىعۋدىڭ كۇش جيناۋ ٴادىسىن يگەرىپ، ۇزدىكسىز جاتتىعۋ جانە ۇيرەنۋ ارقىلى 50 نەشە ٴتۇرلى دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگىن يگەرىپ الىپتى، بۇل ٴار ٴتۇرلى جانۋارلاردىڭ، ادامنىڭ داۋىسىن وزگەرتىپ سالۋ سياقتىلاردى قامتيدى ەكەن، تەك قۇستىڭ دىبىسىنىڭ وزىنەن 20 نەشە ٴتۇرى بار كورىنەدى.
ۇرىمجىدە باسىنا ٴۇي تىگىپ، باۋىرىنا قازان اسقان سوڭ، ابلەز اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگىن باستابىندا تەك دوستار باس قوسۋى، توي سياقتى ورىنداردا عانا كورسەتىپ ٴجۇرىپتى. 2006 ـ جىلى ول ۇسىنىس بويىنشا شينجياڭ تەلەۆيزياسىنىڭ «بۇقارا حيكاياسى» ايدارىنىڭ تۇسىرىلىمىنە قاتىناسىپتى، باعدارلاما قويىلعاننان كەيىن ابلەزدىڭ اتاعى اسپانداپ، بۇكىل ەلدىڭ جەر ـ جەرىندەگى كونسەرتتەرگە ۇزدىكسىز ۇسىنىس ەتىلىپتى.
2008 ـ جىلى جۇڭشان داشۋەسى جۇڭگو بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن زەرتتەۋ ورتالىعى ونى ارناۋلى ويىن كورسەتۋگە ۇسىنىس ەتتى، سونداعى مامان ـ وقىمىستىلار ونىڭ سەرىپپە سياقتى قۇرالداردىڭ كومەگىنسىز ـ اق، اۋىز، ەرىن، ٴتىل، كومەكەي، مۇرىن سىندى دىبىستاۋ مۇشەلەرىمەن ونەر كورسەتكەن اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى ەرەكشە تالانتىنان ۇلگى الادى، دىبىسقا جازادى جانە وعان تالداۋ جاسايدى. ”سول كۇنگى دىبىس جابدىقتارى وتە جاقسى بولدى، سول جەردەگى ماماندار مەنىڭ ويىندارىما قاتتى شاپالاق سوقتى“، ـ دەدى ابلەز.
2011 ـ جىلى ورتالىق تەلەۆيزياسىنىڭ «اۋىل ـ قىستاق الەمى» ايدارى شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى 8 ـ شى 143 ـ تۋانىندا ٴتۇسىرىلىم جاسادى، ابلەزدىڭ اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى وتىرعانداردى ٴتانتى ەتىپ، سول جەر توتەنشە مەرەيلى بەينەگە شومدى. ”مۇنداي دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى ويىندارىن ەشقاشان كورمەگەن ەكەنمىن، شىنىمەن دە كەرەمەت بولدى“. جۇرگىزۋشى فۋ يۇيلۇڭ ونىڭ مۇنداي تەك اۋزىنا عانا سۇيەنىپ ”تابيعي“ ونەر كورسەتۋىن كەرەمەت دەپ باعالادى.
بۇكىل ەلدىڭ جەر ـ جەرىندە ويىن قويعاندا نەمەسە ٴىسساپارعا شىققاندا، ابلەز ەشقانداي ورايدى قولدان بەرمەي، جەرگىلىكتى ەرەكشەلىككە يە دىبىستاردى جيناي ٴجۇردى. حايناندا دەمالىستا جاتقاندا، تاۋىستىڭ شاقىرعان داۋىسىنا ەلىكتەۋ ٴۇشىن، ول تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن حايۋاناتتار باقشاسىنا بارىپ ٴجۇردى، تەك تاۋىستىڭ ۇنىنە ەلىكتەگەن داۋىسىمەن باقتاعى ۇلكەندى ـ كىشىلى تاۋىستاردى ”جينالىسقا“ شاقىرعاننان كەيىن عانا، ول ابدەن رازى بولىپ كەتىپ ٴجۇردى.
”دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگىن قانشالىق تۇسىنگەن سايىن، ونىڭ جالاڭ عانا دىبىس شەبەرلىگى ەمەس، قايتا ٴبىر ٴتۇرلى كوركەمونەرلىك بەينەلەۋ ٴتاسىلى ەكەندىگىن سونشالىق سەزىنە باستادىم“. بەيجيڭدە ابلەز تاعى دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى كوركەمونەرشىسى، مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى نىسانى دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى جالعاستىرۋشىسى نيۋ يۇيلياڭعا امانداسا باردى، ەكەۋى باقشادا شەبەرلىكتەرىن سىناسقاندا، نيۋ يۇيلياڭ مۇعالىم ونىڭ دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى ونەرىن قاتتى القاپ، ونىڭ جالعاستىرا ٴتۇسۋىن ٴۇمىت ەتتى.
اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى ارعى زاماننان باستالادى، ادامدار اڭ اۋلاعاندا حايۋاناتتاردىڭ دىبىسىنا ەلىكتەپ، اڭدى الداپ قولعا ٴتۇسىرىپ، ازىق ـ تۇلىككە يە بولادى. جانگو داۋىرىندەگى «مىڭ چاڭجۇننىڭ ٴتۇن ورتاسىندا حانگۋگۋانگە باسا كوكتەي كىرۋى» دەگەن حيكايادا ”اتەششە شاقىرىپ، يتشە ۇرلاۋ“ سىندى اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى اسكەري ىستەرگە قولدانىلعان. سۇڭ داۋىرىنە جەتكەندە اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ ٴبىرشاما تولىسقان ورىنداۋشىلىق كوركەمونەرىنە اينالىپ، ”ەلىكتەمە دىبىس ويىنى“ دەپ اتالعان، چيڭ داۋىرىنە جەتكەندە ”ٴجۇز ويىننىڭ“ ٴبىر تۇرىنە اينالعان. ”قۇستار مەن اڭداردى الا جۇرگەندەي بولىپ، شىن ـ وتىرىگىن بىلدىرمەي زارەسىن ۇشىردى“ دەگەندەي، ەرەن شەبەرلىك پەن اسا تابىستى ورىنداۋدىڭ ارقاسىندا اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى ەل اۋزىنان تۇسپەيتىن ورىنداۋشىلىق كوركەمونەرىنە اينالدى.
ابلەزگە ەرىپ باقشادا سەرۋەن قۇرىپ، ونىڭ قايتا ـ قايتا قۇستارشا سايراپ جولداعىلاردى جان ـ جاققا جالتاقتاتقانىن نەمەسە الىستاعى اعاش باسىنداعى قۇستاردى ەلەڭدەتكەنىن كورگەن 3 جوعارى مەكتەپ وقۋشىسى وعان ٴتانتى بولىپ، ەرىكسىزدەن وعان ىلەسە ىسقىرماقشى بولسا دا، امالسىزدان بولماشى داۋىس شىعارىپ قانا ٴجۇردى. ”وتە قيىن ەكەن. ورتالاۋ مەكتەپتە «اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى» دەگەن ساباق وقىپ ەدىك، وسى رەت ابلەز اعايدىڭ ورىنداعانىن قاسىندا ٴجۇرىپ كورىپ، وسى ونەردىڭ كەرەمەتىن سەزىندىك“، ـ دەدى ليۋ جاندۇڭ.
كەيبىر قۇستار الىستاعى اعاش بۇتاقتارىنان جاقىنداپ كەلىپ، تاياۋداعى اعاش باسىندا سايراپ وتىردى. ابلەز بىلاي دەدى: ”بۇل قارا شىمشىقتىڭ داۋىسى، بۇرىن ۇرىمجىدە مۇنداي قۇستى كورمەگەن ەدىم. وسى بىرنەشە جىلدا ەكولوگيالىق ورتا جاقساردى، قۇستار بارعان سايىن كوبەيدى، كوبى بۇرىن جوق قۇستار“. ونىڭ قۇس بولىپ سايراعان داۋىسى شىعانداپ شىققاندىقتان، باقشانىڭ ىشىندەگى ناعىز قۇستاردىڭ داۋىسىن باسىپ كەتكەندەي بولدى.
”اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى سىندى كوركەمونەر فورماسى از عانا ادامنىڭ قولىنان كەلگەنىمەن، بىلايعى جۇرتقا كورۋ، تىڭداۋ ٴلاززاتىن سيلايدى ٴارى سولاردىڭ قاسىندا جۇرگەندەي سەزىمگە بولەيدى. كوپتەگەن ادامدار مەنەن ۇيرەنگىسى كەلەدى، مەن دە اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى نىسانىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى جالعاستىرۋشىسى بولۋعا ٴوتىنىش بەرىپ، ٴوزىمنىڭ اۋىزبەن دىبىسقا ەلىكتەۋ شەبەرلىگى جۇمىس بولمەمدى اشىپ، وسى ٴبىر ونەردى جالعاستىرا تۇسكىم كەلەدى“، ـ دەدى ابلەز.
