باتىسقا بەتتەگەن ۇلى قورعان مىڭ جىل بويـى ۇزىلمەي جالعاستى
_ تيانشان الابىنداعى 200 نەشە ورىنداعى ۇلى قورعان بايلىعىنان وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىكتى سەزىنۋ
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ مىڭمىڭ
ۇزاق جىلدار بويى، تيانشان الابىنىڭ كەڭ بايتاق دالاسىنا تارالعان ۇلكەندى ـ كىشىلى 200 نەشە ورىنداعى ۇلى قورعان بايلىعى ەرتە زامانعى شينجياڭنىڭ ورتا جازىقپەن جانە وتانىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىمەن كەڭ كولەمدى ارالاسقان، جاپپاي ىشتەسكەن، تەرەڭ توعىسقان تاريحي شىندىقتى تولىق ايگىلەدى، ول قاتپارى تەرەڭ، ومىرشەڭدىگى كۇشتى جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ بەلگىسى.
ۇلى قورعان _ جۇڭحۋا ۇلتى رۋحىنىڭ سيموۆلى، مەملەكەت ەستەمەسىنىڭ ماڭىزدى ۋاكىلى. شينجياڭ اۋماعى ىشىندەگى ورتەڭ جۇرتى جۇڭگو ۇلى قورعان بايلىعىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، ۇلى قورعاننىڭ باتىسقا سوزىلعان جالعاسى ٴارى وتان جەرىنىڭ شەكارالىق ەستەمەسى. تاريحتا وسى ورتەڭدەر جىبەك جولى قاتىناسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىن قورعاۋدا، مەملەكەتتىڭ باتىس ٴوڭىردى ٴونىمدى بيلەۋىن جانە باسقارۋىن قامتاماسىز ەتۋدە ورنىن وگەيسىتۋگە بولمايتىن رول اتقاردى.
تاياۋدا ٴتىلشى بەدەل ورتەڭىن، قىزىل قاعا ورتەڭىن، لايسۋ ورتەڭىن، قياققۇدىق ورتەڭىن ارالاپ، مىڭ جىل كۇزەتتە تۇرىپ كەلگەن ورتەڭدەرگە ٴۇڭىلىپ، مىڭ جىلدى باستان وتكەرگەن ”جاندى“ وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىككە قۇلاق ٴتۇردى.
ۇلى قورعاندى كۇزەتىپ، رۋحاني تامىردى بەكەمدەدى
كوكتەم باسى، كۇشار قالاسىندا ىزعار ٴالى قايتا قويمادى. قىزىل قاعا ورتەڭى الدىندا ارالاپ كۇزەتۋشى راحمان امۇت ورتەڭدى اينالا ار جاق، بەر جاعىن كورىپ، تاس ەسكەرتكىش، بەلگى تاقتايشا سياقتى قۇرىلعىلاردىڭ بۇلىنگەن ـ بۇلىنبەگەندىگىن تەكسەردى. وسى جۇمىستاردى تامامداعاننان كەيىن، ول جانىنان تاستامايتىن تىستەۋىكپەن ماڭايداعى سىم تەمىر قورشاۋدى ىجداعاتتىلىقپەن بەكەمدەدى ٴارى قول تەلەفونىن ٴالسىن ـ ٴالى الىپ شىعىپ سۋرەتكە ٴتۇسىرىپ جولداپ تۇردى.
”ٴاربىر قابىرعاعا دەن قويا ۇڭىلگەندە عانا ماسەلەنى دەر كەزىندە بايقاۋعا بولادى“، ـ دەدى راحمان. قىزمەت ىستەگەن 30 نەشە جىلدان بەرى ول ٴاربىر قىزمەت كۇنى دەرلىك ورتەڭدى شارلاپ تەكسەرىپ تۇردى.
تابيعي ٴشىرۋ، جەمىرىلۋ، ادامزاتتىڭ ٴوندىرىس ـ تۇرمىسى جانە تاريحي ورتا وزگەرىسى سياقتى كوپ ٴتۇرلى فاكتورلاردىڭ ىقپالىنا ۇشراعاندىقتان، بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلگەن ۇلى قورعان جۇرتىنىڭ كوبىندە ٴبۇلىنۋ نەمەسە ٴىشىنارالىق وپىرىلۋ جاعدايى تۋىلعان. سوڭعى جىلدارى كەڭ ـ بايتاق دالاعا تارالعان مادەني ەسكەرتكىش جانە مادەنيەت مۇرالارىن ويداعىداي قورعاۋ ٴۇشىن، شينجياڭ ساقتالۋ جاعدايى سالىستىرمالى ورنىقتى بولعان مادەني ەسكەرتكىش جۇرتىن ”جىل سايىن جوندەۋ، ماۋسىم سايىن ارالاۋ، كۇن سايىن تەكسەرۋ“ سياقتى كۇندەلىكتى باسقارۋ ـ قورعاۋدى كۇشەيتتى. 2017 ـ جىلدان باستاپ اۆتونوميالى رايون ٴار جىلى قارجى شىعارىپ 950 دالالىق مادەني ەسكەرتكىش قورعاۋشىنىڭ قاراجاتىن شەشىپ، دالالىق مادەني ەسكەرتكىشتەردى ارالاپ تەكسەرۋ قيىن، قورعاۋ قيىن بولۋ جاعدايىن جاقسارتتى.
تاكلاماكان ٴشولىنىڭ سولتۇستىك جيەگىندەگى ەلسىز وڭىردە قىزمەت جابدىقتارىن اسىنىپ، كورپە ـ جاستىقتارىن الىپ، اۆتوكولىككە وتىرىپ شەكسىز ٴشول ـ ٴجازيراعا تىكە تارتادى، بۇل ”شينجياڭداعى ەڭ ارداقتى مادەني ەسكەرتكىش حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋشى“ عوپۇر قۇرباننىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسى. عوپۇر ٴار ايدا ٴبىر رەت دەرلىكتەي قىزمەتتەستەرىمەن بىرگە اۆتوكولىكپەن نەشە ساعات جول باسىپ كونچى وزەنى الابىنداعى 11 ورتەڭدى ارالاپ قورعايدى. 27 جىلدان بەرى ول ٴشول ـ ٴجازيرا، اسقار تاۋ، ۇلكەن وزەن اراسىندا جىل بويى شاپقىلاپ، قۇمدى بوراننان تايسالماي، ورتەڭدەردى قورعاپ كەلدى. عوپۇر سياقتى قورعاۋشىلاردان لوپنۇر اۋدانىنىڭ وزىندە 17 ادام بار.
2022 ـ جىلى 3 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى عوپۇر ارالاپ تەكسەرۋگە جاۋاپتى بولعان قياققۇدىق ورتەڭى جۇرتى 2021 ـ جىلعى ”مەملەكەتتىك 10 ۇلكەن ارحەولوگيالىق جاڭا بايقاۋ“ قاتارىنا ەنگىزىلدى، بۇدان حاباردار بولعان ول بالاشا ٴماز ـ مايرام بولدى. ”بالا كەزىمدە كىتاپتان ۇلى قورعاندى وقىعاندا وتە ارمانداۋشى ەدىم، ەسەيگەندە، ٴسوزسىز، بارىپ كورەمىن دەپ ويلايتىنمىن“. عوپۇر بىلاي دەدى: كەيىن كەلە اۋىلىمداعى ٴشول ـ ٴجازيرالى وڭىردە ۇلى قورعان بولىگى بار ەكەندىگىن، ۇلى قورعاننىڭ باتىسقا سوزىلعان جالعاسى ەكەنىن ٴبىلىپ، ٴوز قىزمەتىمنىڭ ٴمانىن تىپتەن ۇعىندىم، ”قياققۇدىق ورتەڭىنىڭ قۇبا تۇزدە قاسقايىپ تۇرعاندىعىن الىستان كورسەم بولعانى كوڭىلىم جاي تابادى“.
”بايىنعولين وبلىسى شەكاراسى ىشىندەگى 30 نەشە ورتەڭ جاعدايىنان قاراعاندا، قوعامدىق الەۋمەتتىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ تانىمىنىڭ جوعارىلاۋىنا ىلەسە، ادامدار جاعىنان ٴبۇلىنۋ جىل سايىن ازايعان، ەسكى جۇرتتاردىڭ تابيعي ويراندالۋىن قايتكەندە كۇش سالا باسەڭدەتۋ كەزەكتەگى ماڭىزدى ٴتۇيىن“. بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىستىق مادەني مۇراجاي ورنىنىڭ باستىعى چىن يىڭ بىلاي دەدى: كەزەكتە ورتەڭ جۇرتىن قورعاۋ قىزمەتى ادام كۇشىمەن كۇزەتۋ، قورعاۋدان عىلىم ـ تەحنيكالىق زەرتتەۋ، قورعاۋعا قاراي كەڭەيدى.
شينجياڭ شەكاراسى ىشىندەگى ۇلى قورعان بايلىعى جۇڭگونىڭ ەرتە زامانداعى ۇلى قورعانىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى رەتىندە، ول، باستىسى، اسۋ، ورتەڭ، ٴشارى، شەكارا بەكىنىسى، بەكەت، كالۇن سياقتى قۇرىلعىلارىمەن ٴتۇيىن ارقىلى جەلىنى تۇتاستىراتىن، جىبەك جولىنىڭ ىركىلىسسىزدىگى مەن وركەنيەتتەردىڭ تارالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن، شەكارا ٴوڭىر حاۋىپسىزدىگىن قورشاپ قورعايتىن اسكەري ىستەر تورابى جەلىسىن قالىپتاستىردى، سونىمەن بىرگە ۇلى قورعان كولەمدى ەسكى جۇرتى جانە دۇنيە جۇزىلىك مادەنيەت مۇراسى ”جىبەك جولى: چاڭ ـ ان _ تيانشان ٴدالىزى جول تورىنىڭ“ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى سانالادى. سوڭعى جىلدارى شينجياڭنىڭ مادەني ەسكەرتكىش تاراۋلارى قاداعالاۋ، ساقتاندىرۋ قۇرىلعىلارىن ورناتىپ، اۆتوكولىككە ورناتىلعان رادارمەن سكانەرلەۋ، جاساندى سەرىك كەسكىنىن سالىستىرۋ، كەڭىستىكتەن ”قىراعى كوزبەن“ بارلاپ تەكسەرۋ سياقتى تەحنيكالىق تاسىلدەردى جانامالاي قولدانىپ، تۇيىندەردەن جەلى قالىپتاستىرىپ، بۇكىل رايوننىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەرىن قاداعالاۋ، ساقتاندىرۋ تورى جۇيەسىن ورناتتى. سونىمەن بىرگە مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋدىڭ ”ەڭ سوڭعى ٴبىر كيلومەترىن“ اشۋ ٴۇشىن شينجياڭ تاعى مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ قىزمەت پۋنكتى قۇرىلىسىن ٴۇرتىس ىلگەرىلەتتى، بۇل لوپنۇر ٴوڭىرىن، كەريا وزەنى الابىن، كۇسان ٴوڭىرىن، تيانشان تاۋىنىڭ سولتۇستىك باۋرايىن جانە التاي تاۋىنىڭ وڭتۇستىك باۋرايىن قامتيدى.
”قۇدىرەتتى حان پاتشالىعىنا سۇعاناقتىق جاساۋعا باتىلى بارعانداردى قانشا الىستا بولسا دا، ٴسوز جوق، قۇرتامىز“
اۆتوكولىكپەن كورلا قالاسىنان اتتانىپ، كونچى وزەنىنىڭ سولتۇستىك جاعاسىن بويلاي ٴجۇرىپ، دالالىق اۆتوكولىكپەن قۇبا ٴتۇزدى، ٴشول دالانى، قايراڭدى، سورتاڭ جەردى كەسىپ وتتىك... 150 كيلومەترگە تاياۋ جول باسقاننان كەيىن مىڭ جىلدى باستان كەشىرسە دە تاستاندى ەتىلگەندەگى بەينەسى دەرلىكتەي كەمەلدى ساقتالعان ەسكى جۇرت كورىندى، بۇل قياققۇدىق ورتەڭى ەسكى جۇرتى، سونداي ـ اق شينجياڭداعى كوپتەگەن ۇلى قورعان بايلىقتارىنىڭ ٴبىرى.
كورلا قالاسىنان يىڭپان بايىرعى قالاسىنا دەيىنگى ارالىقتاعى 150 كيلومەتردەي اۋماق ىشىندە 11 ورتەڭ بار، ٴبىر تۇتاس ”كونچى وزەنى ورتەڭ شوعىرى“ دەپ اتالادى، بۇل مەملەكەتتىك ٴتۇيىندى مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ ورنى، قياققۇدىق ورتەڭى ەسكى جۇرتى ولاردىڭ ٴبىرى. ورتەڭ شىعىستا يىڭپان بايىرعى قالاسىنان 47 كيلومەتر قاشىقتىقتا، شىعىس وڭتۇستىكتە كروران بايىرعى قالاسىنان 233 كيلومەتر قاشىقتىقتا، لوپنۇر ٴشول دالاسىنداعى ەلسىز ٴوڭىردىڭ جازى شىجىعان ىستىق، قاپىرىق، قىسى سۇيەكتەن وتەتىن قاقاعان اياز بولادى، ونىڭ ۇستىنە حابارلاسۋ سيگنالى جوق، شارت ـ جاعدايى ەرەكشە ناشار.
ارحەولوگيالىق رەتتەۋ قىزمەتى كەڭسەسىندە اۆتونوميالى رايوندىق مادەني ەسكەرتكىش ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ اعا مۇراعاتشىسى، قياققۇدىق ورتەڭى ەسكى جۇرتى ارحەولوگيالىق نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى حۋ شيڭجۇن قازىپ الىنعان ەڭبەك كورسەتۋ حۇجاتىن مۇقيات زەرتتەپ جاتتى.
2019 ـ جىلدان 2021 ـ جىلعا دەيىن حۋ شيڭجۇن مەن اترەت مۇشەلەرى ٴار جىلى ٴشول دالادا 6 ايدان ارتىق ۋاقىت قازۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، 1450 دەن استام (توپ) ٴتۇرلى مۇرا زاتتى رەتتەپ قازىپ الدى، مۇنىڭ ىشىندە 883 حات ـ قاعاز، تاقتايشا بار، بۇل تاياۋ جىلداردا ەل ىشىندەگى ورتەڭ ەسكى جۇرتتارىنان قازىپ الىنعان سانى ەڭ كوپ تاڭ ٴداۋىرىنىڭ حانزۋ تىلىندەگى حات ـ قاعاز ماتەريالى. وسى مۇرا زاتتار تۇگەلدەي شەكارا كۇزەتۋشى قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ كۇندەلىكتى قولداناتىن قۇرال ـ جابدىقتارى، ول تاڭ داۋىرىندەگى شەكارانى كۇزەتۋشى قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەردىڭ تۇرمىس، قىزمەت جاعدايىن جالىندى دا جاندى تۇردە بەينەلەيدى.
”اسكەرلەر مەن جىلقىلار تۇگەل امان“، ”ورتەڭدەردىڭ اينالاسى تىنىش“، ”ورتەڭدى قورعاپ جاتقان بەس ادام دا امان“ سياقتى تاقتايشالاردا مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى شەكارا كۇزەتۋشى قولباسىلارى مەن ساربازداردىڭ قوسىنداعى تۇرمىسى ەستەلىككە الىنعان. تابىلعان كىتاپ ـ جازبالاردىڭ %99تەن استامى حانزۋ تىلىندە جازىلعان، سونىمەن بىرگە تاعى يانجي جازۋى دا بايقالدى. حۋ شيڭجۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: بۇلار باتىس ٴوڭىر ارعى زامان ادامدارى مەن ورتا جازىقتان كەلگەن قولباسىلارىنىڭ، ساربازداردىڭ شەكارانى بىرگە كۇزەتىپ، مەكەننىڭ تىنىشتىعىن بىرگە قورعاعاندىعىن تۇسىندىرەدى، ٴار ۇلت باتىس ٴوڭىردى اشۋعا، قۇرۋعا بىرگە ات سالىسقان، وتاندى، مەكەندى قورعاعان شىندىقتى دالەلدەدى.
”جۇڭگو حان داۋىرىنەن باستاپ ـ اق كەمەلدى شەكارا قورعانىس ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ورناتىپ، تاڭ داۋىرىندە باتىس ٴوڭىردى باسقارعاندا مۇنداي ورتەڭ ارقىلى جەتكىزۋ ٴتۇزىمىن جالعاستىردى ٴارى كەمەلدەندىردى، قياققۇدىق ورتەڭى مۇنىڭ ۋاكىلى. تاڭ داۋىرىندە باتىس ٴوڭىردى باسقارۋى ەرەكشە كۇشەيىپ، ىلگەرىندى ـ كەيىندى انشي، بەيتيڭ سىندى ەكى ۇلكەن باسقاقتىقتى قۇرىپ، تيانشان الابىن ٴبىر تۇتاس قاراماعىنا العان ەدى. شيانچيڭنىڭ 3 ـ جىلى (658 ـ جىلى) انشي باسقاقتىعى شيجوۋدان كۇسانعا كوشىپ، ’انشي 4 قالاشىعىن‘ قۇردى، چالىس مۇنىڭ بىرەۋى“. حۋ شيڭجۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: 883 جازبادا ەستەلىككە الىنعان مازمۇندار تاريحتا قياققۇدىق ورتەڭىنىڭ توڭىرەگىندەگى ورتەڭ ـ بەكەت، قالاشىق قاراۋىلى، قاراۋىل ورنى، تۇتىقتىق، باسقاقتىق سياقتىلارمەن تىعىز بايلانىسى بارلىعىن، ٴار دارەجەلى اسكەري ىستەر قۇرىلعىلارىنىڭ چالىس قالاشىعىنىڭ شىعىس قالتقىسىن قالىپتاستىرىپ، تاڭ داۋىرىندەگى ورتالىق بيلىكتىڭ باتىس ٴوڭىردى باسقارۋىنا جانە جونگە سالۋىنا ٴونىمدى كەپىلدىك ەتكەندىگىن كورسەتەدى.
”قۇدىرەتتى حان پاتشالىعىنا سۇعاناقتىق جاساۋعا باتىلى بارعانداردى قانشا الىستا بولسا دا، ٴسوز جوق، قۇرتامىز دەگەندى ولارعا اڭعارتۋىمىز كەرەك“ _ بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسىندا كورمە زالىنىڭ ٴبىر بۇيىرىندەگى ۇلى قورعان سحەماسىنا ويىلعان، جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ قۇلاعىنا ابدەن تانىس وسى جالىندى ٴسوز، وقىعان ادامدى ەرەكشە تەبىرەنتەدى. ”ايگىلى ساردار چىن تاڭ حان جاساقتارىن باستاپ عۇن تەزەك ٴتاڭىرقۇتىنىڭ باسىن الىپ، حان يۋاندي پاتشاعا حات جولداعاندا وسى جالىندى ٴسوزدى جازعان بولاتىن، دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ حان پاتشالىعىنىڭ قۇدىرەتتەنۋى مەن وزىنە سەنىمىن ابدەن كورۋگە بولادى، مەملەكەت تۇتاستىعىن قورعاۋ مىڭداعان جىلدان بەرى جۇڭحۋا ۇلاندارىنىڭ قانىنداعى قويۋ وتانشىلدىق گەنگە جانە ماقساتىنان اينىماعان بەرىك سەنىمگە اينالدى“، ـ دەدى ٴۇشتۇرپان مۇراجايىنىڭ باستىعى لين يانفي.
تاۋ ـ وزەن كوركى زاماندارعا جالعاستى
”ۇلى قورعان ورتەڭىن سالۋدا ادەتتە سول جەردەن ماتەريال الىنادى، قۇمدى ٴشولدى وڭىردەگى ورتەڭنىڭ باسىم كوبى قامىسپەن نەمەسە جىڭعىلمەن قۇمدى قات ـ قابات توسەۋ ارقىلى سالىنعان، قۋ مەديان ٴشولدى وڭىردەگىسى شىڭدالعان توپىراق، مالتا تاس جانە توراڭعىدان سالىنعان...“ بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسىندا 20 نەشە باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىسى ۇلى قورعان ورتەڭى ەسكى جۇرتىن زەرتتەپ ۇيرەنۋ قيمىلىنا قاتىناسىپ جاتتى. كورمە زالىنداعى ناقتى كورىنىسپەن ۇشتاستىرا وتىرىپ ٴتۇسىندىرۋشى داي جاۋنا وقۋشىلارعا ورتەڭنىڭ قۇرىلىس ەرەكشەلىگى مەن تاريحي مادەنيەتىن ٴتۇسىندىردى ٴارى سۇراق قويۋ ارقىلى ٴوزارا ۇيرەنىپ، ولاردىڭ ۇلى قورعان جونىندەگى تۇسىنىگى مەن ويىن تەرەڭدەتتى.
ۇلى قورعان مەن ورتەڭنىڭ بايلانىسى جونىندە ٴۇشتۇرپان اۋداندىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ مۇشەسى، ورىنباسار مەكەمە باستىعى جاڭ يۇڭ بىلاي دەپ ٴتۇسىندىردى: وزگەشە جاراتىلىستىق ورتا سەبەبىنەن شينجياڭداعى ۇلى قورعان بايلىعى جۇرناعىندا ۇلاسپالى داۋالدار جوق دەرلىك. ونىڭ كورنەكتى ەرەكشەلىگى _ جەلى بويىنشا ٴتۇيىن قۇرىپ، قالاشىقتى ٴتۇيىن، ورتەڭدى نەگىز ەتە وتىرىپ تۇتاستىرعان ورتا جازىق پەن باتىس ٴوڭىردىڭ قاتىناس قورعانىس جەلىسىن قالىپتاستىردى. ولار شينجياڭنىڭ سىرتىنداعى ۇلى قورعاننىڭ اسكەري ىستەرگە پايدالانۋىمەن ۇقساس شەكارا ٴوڭىردىڭ تىنىشتىعى مەن جىبەك جولىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىن قورعادى، ول ۇلى قورعان بايلىعىنىڭ كەم بولسا بولمايتىن ٴبىر بولىگى.
قايتكەندە ۇلت مادەنيەتى ەستەمەسىن ويداعىداي قورعاپ، ۇلت مادەنيەتى ٴتۇپ تامىرىن جالعاستىرۋعا بولادى؟ 2021 ـ جىلى مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى قۇرىلىسى قىزمەتى باسشىلىق گرۋپپاسى «ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى قۇرىلىسىن قورعاۋ جوباسىن» باسىپ تاراتتى. 2022 ـ جىلى ۇلى قورعان مادەنيەت مەملەكەتتىك باقشاسى (شينجياڭ بولىگى) نىسانى رەسمي اتقارىلدى.
”ۇلى قورعان جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ٴوزىن تىنباي الۋەتتەندىرەتىن كۇرەسكەرلىك رۋحى مەن ەل بىرلىگىنەن بەرىك قامال تۇرعىزاتىن، قايىسپاس وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىگىن ۇيىستىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۋاكىلدىك بەلگىسىنە جانە جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭىزدى سيمۆولىنا اينالدى. ۇلى قورعاننىڭ مادەنيەت قۇنىن اشۋ جانە مادەني ەسكەرتكىش مۇرالارىن جالعاستىرۋ، قورعاۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەپ، ۇلت رۋحىن اسقاقتاتىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋعا تەلەگەي كۇش توپتاۋ كەرەك“. جاڭ يۇڭ 2023 ـ جىلى 4 ـ ايدا اشىلعاننان بەرى بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسىنىڭ 100 مىڭنان استام ساياحاتشى (رەت) قابىلداعاندىعىن ايتتى.
نەشە ٴجۇز كيلومەتر شالعايدا، اۆتونوميالى رايوننىڭ مادەني مۇرالاردى قورعاۋ ورنى لايسۋ ورتەڭى ەسكى جۇرتىن ارتقى كورىنىس ەتىپ سالىنعان لايسۋ ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسىندا، مۇراجاي، كۇزەت مۇناراسى، ەكولوگيالىق دارەتحانا نەگىزگى تۇلعاسى قۇرىلىسى، سونداي ـ اق ەلەكتر قۋاتى، جىلۋمەن قامداۋ، جاسىلداندىرۋ سياقتى سايكەستى قۇرىلعىلار نەگىزىنەن تۇگەلدەي سالىنىپ بولدى، كەلەسى قادامدا مۇراجايداعى كورمە ورنىن اشەكەيلەپ، پايدالانۋعا بەرەدى.
بۇگۇر اۋداندىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، مەكەمە باستىعى حى جيان بىلاي دەپ تانىستىردى: لايسۋ ورتەڭى ەسكى جۇرتىن قورعاۋ، پايدالانۋ قىزمەتىن اناعۇرلىم جاقسى ىستەۋ ٴۇشىن، 2016 ـ جىلى اۆتونوميالى رايون ٴبىر تۇتاس قارجى ٴبولىپ، ورتەڭ تۇلعاسىن قالپىنا كەلتىردى ٴارى قورشاۋ سالىپ قورعادى. سونىمەن بىرگە، اۋداندىق مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ تاراۋى وسى ەسكى جۇرتتى ٴتىپتى دە جاقسى قورعاۋ ٴۇشىن، ورتەڭنىڭ الدىنا شەكارا باعانى مەن مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ بەلگىسىن ورناتىپ، دالاداعى مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋشىلاردى ۇسىنىس ەتىپ، لايسۋ ورتەڭى ەسكى جۇرتىنا مەرزىم بويىنشا شارلاۋ جۇرگىزدى ٴارى 2021 ـ جىلى لايسۋ ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى نىسانىن باستادى.
اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت جانە ساياحات مەڭگەرمەسى بايلىق اشۋ باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى جوۋ حاۋ بىلاي دەپ تانىستىردى: مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىش مەكەمەسى سياقتى قۇرىلىمدار 2012 ـ جىلى جاريالاعان ۇلى قورعان بايلىعىن تۇراقتاندىرۋ ماتەريالدارىنا نەگىزدەلگەندە، شينجياڭداعى 212 جەردەگى ۇلى قورعان بايلىعى تيانشان الابىن شارپىعان، مۇنىڭ ىشىندە ۇلى قورعان بايلىعى ٴبىرشاما مول سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسىندا 12 جەردە، قاشقار ايماعىندا 16 جەردە، تۇرپان قالاسىندا 43 جەردە، بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىندا 35 جەردە، اقسۋ ايماعىندا 56 جەردە بار. قازىر پايدالانۋعا بەرىلگەن ٴۇشتۇرپان اۋدانى بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى نىسانى، لوپنۇر اۋدانى كونچى وزەنى ورتەڭدەر شوعىرى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى _ جىبەك جولى · ۇلى قورعان مادەنيەت مۇراجايى، بۇگۇر اۋدانى لايسۋ ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى نىسانى، بايىنعولين وبلىسى ميلان ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى نىسانى، قاشقار ايماعى تاشقورعان _ ياركەن بايىرعى جولى مادەنيەت ساياحاتىن بىرىكتىرۋ ٴدالىزى نىسانى سياقتىلار ىركەس ـ تىركەس سالىنىپ بولادى.
الىپ ايداعار يرەلەڭدەپ، تاۋ ـ وزەن كورىك قوستى. 2000 جىلدان اتتاپ ٴوتىپ، 40 مىڭ شاقىرىمدى باسىپ وتكەن ۇلى قورعان تاريحي وزگەرىستەر مەن ٴداۋىردىڭ وراسان زور وزگەرىستەرىنە كۋا بولىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ٴومىر ٴسۇرۋىن، ٴوسىپ ـ ٴوربۋىن، بەيبىت دامۋىن كۇزەتىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ۇزىلمەي، ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا جالعاسۋىن قورعادى.
بۇل راحمان، عوپۇر قاتارلى ارالاپ كۇزەتۋشىلەردىڭ عانا ارمانى ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، ٴبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ ورتاق تىلەگى.
