انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ ي
سۋ _ شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنىڭ جان تامىرى، سۋ بايلىعىنىڭ پايدالانىلۋ مولشەرى قانشا جوعارى بولسا، شينجياڭنىڭ دامۋ كەڭىستىگى سونشا كەڭ بولادى.
تيانشان الابىندا جۇلدىزداي سامسىعان جاسىل شۇراتتار اراسىندا ۇلكەندى ـ كىشىلى وزەندەر، مۇزدىقتار، كولدەر بەينە دەنەدەگى قان تامىرداي شۇراتتىڭ دامۋىنا ٴنار بەرۋدە. وسى باعالى سۋ بايلىعىنىڭ ۇيلەسىمدى، ٴونىمدى پايدالانىلۋىنا ٴارى ٴونىمدى قورعالۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ شينجياڭنىڭ سۋ يگىلىگى قىزمەتىندەگى ەڭ ماڭىزدى ٴتۇيىن.
سوڭعى جىلدارى شينجياڭ ”سۋ يگىلىگى قۇرىلعى قۇرىلىسىن جانە سۋ بايلىعىن ساپالى ۇلەستىرۋ“ سىندى ەكى جاقتان كۇش سالۋعا تاباندى بولىپ، ”سۋ ۇنەمدەۋ، سۋ ساقتاۋ، سۋ جەتكىزۋ، سۋ مولايتۋ“ ٴىسىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ ويداعىداي ىستەپ، سۋ يگىلىگى تورابىنىڭ تىرەكتى ينجەنەريالارىنان، تىزگىندەۋ سيپاتتى سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەريالارىنان ٴبىر توبىن اتقارۋدى ىلگەرىلەتىپ، ەكولوگيا، سۋارۋ، رەتتەۋ ـ ساقتاۋ، تاسقىننان ساقتانۋ، ەلەكتر شىعارۋ يقۋاتتارى ٴبىر تۇلعالانعان سۋ يگىلىگى تورىن العاشقى قادامدا قالىپتاستىردى. وسىنى وراي ەتىپ، كۇش ۇستىنە كۇش قوسىپ، وسى توردى اناعۇرلىم كەمەلدەندىرىپ، بەكەمدەپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تاسقىنداعان قوزعاۋشى كۇش ۇستەپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىن اناعۇرلىم جوعارى باقىت كورسەتكىشىنەن يگىلىكتەندىرەدى.
جۇيە ويى
سۋ بايلىعىمەن جالپىلىق قامتاماسىز ەتۋ قابىلەتىن جوعارىلاتتى
3 ـ ايدىڭ اياق شەنىندە اۋا رايىنىڭ بىرتىندەپ جىلىنۋىنا ىلەسە، بۇكىل شينجياڭدا كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى ىركەس ـ تىركەس باستالدى. نيە اۋدانى روقيا اۋىلى جايلىم قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى توعانداردى ارشىپ، سۋ باستاپ سۋارۋمەن ابىگەر بولدى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە سۋ يگىلىگى تاراۋلارىنىڭ تەحنيكتەرى ەگىس اتىزدارىنا بارىپ، شارۋالارعا اتىز باپتاۋ جانە سۋارۋ جاعىنان تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتىپ، قىزمەت وتەۋدى نەگىزگى ساتىعا تىكە جەتكىزىپ، اتىز باسىندا قاربالاس جاعداي جارىققا شىقتى.
”بيىل كوكتەمگى سۋارۋ دەر كەزىندە جۇرگىزىلدى، سۋ جەتكىلىكتى بولدى، مۇنان تىس تەحنيكتەر تەحنيكالىق جاقتان جەتەكشىلىك تە ەتتى، ٴونىم، ٴسوز جوق، بىلتىرعىدان جاقسى بولادى“. وسى قىستاقتىڭ تۇرعىنى سىدىق تۇرسۇن بىلاي دەدى: بۇرىن ”القىمداعان“ قۋاڭشىلىقتان قاتتى قورقاتىنبىز، ەگىن سۋعا مۇقتاج كەزدە سۋ تاپشى بولادى، قاجەت بولماعاندا سۋ كوبەيىپ كەتەدى، قازىر مۇنداي جاعداي بارعان سايىن ازايدى.
سوڭعى جىلدارى شينجياڭ ”ٴبىر تۇتاس جۇيە“ يدەياسىن بەرىك ورناتىپ، جۇيە ويى ارقىلى بۇكىل شينجياڭنىڭ سۋ بايلىعىن جالپى تۇلعالىق جاقتان جوبالاپ، باسقارىپ جانە ودان پايدالانىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا سۋارۋدى قامتاماسىز ەتۋ، جەر استى سۋىن شەكتەن تىس اشۋدى وڭاۋ، الاپتاردى سۋمەن قامداۋدى قامتاماسىز ەتۋ، تاسقىننان ساقتانۋدىڭ شەشۋشى مەزگىلىندە تاسقىننان ساقتانۋ، تاسقىننان ٴوتۋ سياقتى ٴتۇيىندى مىندەتتەردى ارقاۋ ەتىپ، ىشكەرىلەي تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ٴبولىپ باسقارۋ، باس ـ باسىنا باسقارۋ جاعدايىن تۇبەگەيلى جويىپ، الاپ پەن ٴوڭىردىڭ، بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ، جەر بەتى مەن جەر استىنىڭ سۋ بايلىعىن ٴبىر تۇتاس باسقارۋدى، جۇيەلى باسقارۋدى، جالپى بارىستىق باسقارۋدى جۇزەگە اسىرىپ، شينجياڭنىڭ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىنا ۇيلەسەتىن سۋ بايلىعىن عىلمي پايدالانۋ، ۇيلەسىمدى قورعاۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرۋ جونىندە ىزدەنىس جاسادى.
2023 ـ جىلى شينجياڭ جەر بەتى سۋىنان تولىق پايدالانىپ، جەر استى سۋىن قاتاڭ تىزگىندەپ، سۋ قويمالارىنىڭ سۋىن ساپالى ۇلەستىرىپ، سۋ بايلىعىن ۇلەستىرۋ ۇلگىسىن اناعۇرلىم ساپالىلاندىردى. نەگىزگى وزەندەردەن كەلەتىن سۋ مولشەرى الدىڭعى جىلداعىدان %10 ازايعان جاعدايدا، سۋ بايلىعىن جۇيەلى جايعاستىرۋ جانە دالمە ـ ٴدال رەتتەۋ ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىندا سۋارۋدى قامدايتىن سۋدى ٴبىر ميلليارد 380 ميلليون تەكشەمەتر مولايتىپ، سۋ قويماسىندا ساقتالاتىن سۋدى ٴبىر ميلليارد 340 ميلليون تەكشەمەتر مولايتىپ، ”كوپ قامداۋ، كوپ ساقتاۋ، از اشۋ“ نىساناسىن جۇزەگە اسىردى. وتە ـ موتە، بىلتىر قىسقى سۋارۋ مەزگىلىندە جەر ـ جەر ساقتاۋعا كەلەتىندەرىن تۇگەل ساقتاپ، سۋارۋعا بولاتىندارىن تۇگەلدەي سۋارىپ، سۋ ساقتاۋعا كەپىلدىك ەتىپ، بيىل كوكتەمدە سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋعا بەرىك نەگىز قالادى. 3 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنىنە دەيىن بۇكىل رايونداعى سۋ قويمالارىندا ساقتالعان جالپى سۋ مولشەرى 14 ميلليارد 249 ميلليون تەكشەمەتر بولىپ، بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن ٴبىر ميلليارد 816 ميلليون تەكشەمەتر ارتىپ، بيىل 3 ـ، 4 ـ ايلاردا جەر ـ جەردىڭ سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋىن پارمەندى قامتاماسىز ەتتى.
اۆتونوميالى رايوندىق سۋ يگىلىگى مەڭگەرمەسى جوبا ـ جوسپار باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى حۇڭ ي بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل شينجياڭ ٴار دارەجەلى سۋ بايلىعىن باسقارۋ كوميتەتتەرىنىڭ ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ سايكەستىرۋ رولىن اناعۇرلىم ساۋلەلەندىرىپ، وندىرىسكە، تۇرمىسقا، ەكولوگياعا پايدالانىلاتىن سۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، تاسقىن سۋدى بايلىققا اينالدىرىپ پايدالانۋدى كۇشەيتىپ، جاساندى جولمەن جاڭبىر جاۋدىرۋ، قار جاۋدىرۋ قىزمەتىن عىلمي جۇرگىزىپ، جىلدىق سۋدىڭ ارتۋ مولشەرىن ٴبىر ميلليارد 400 ميلليون تەكشەمەتردەن اسىرۋعا كۇش سالىپ، سۋ بايلىعىن مولايتۋ، تولىقتاۋ ارناسىن بەلسەنە كەڭەيتەدى. يكەمدى ورنالاستىرىلعان سۋ مولشەرىن ۇلەستىرۋ مەحانيزمى مەن باسقارۋ ٴتۇزىمىن ساپالىلاندىرىپ، كەمەلدەندىرىپ، كومەسكى كۇشتى اشۋ، ساپانى جوعارىلاتۋ، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ جاعىندا كۇش سالىپ، يكەمدى ورنالاستىرىلعان سۋ مولشەرىن استىق وندىرىسىندەگى ٴتۇيىندى وڭىرلەرگە اناعۇرلىم كوبىرەك ۇلەستىرىپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا اناعۇرلىم مىعىم سۋ تىرەگىن، سۋ قامتاماسىزدىعىن ازىرلەيدى.
ولقىلىقتاردى تولىقتادى
سۋ بايلىعىن ۇلەستىرۋدى جانە شوعىرلى پايدالانۋدى جۇزەگە اسىردى
سۋ يگىلىگى تورى _ شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا تىرەك بولاتىن ”قاڭقا“، سۋ يگىلىگى تورىنىڭ جوعارى ٴونىمدى جۇمىس جۇرگىزۋىنە تىرەك بولاتىن، شىنتۋايتىندا، كەمەلدى سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىسى.
ەندى عانا وتكەن 2023 ـ جىلى شينجياڭ سۋ يگىلىگى بويىنشا تۇراقتى مۇلىككە جالپى 30 ميلليارد 120 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، الدىڭعى جىلعىمەن سالىستىرعاندا %18 ارتىپ، تۇتاس جىلدا جاڭادان جۇمىس باستاعان نىسانداردىڭ سانى، قارجى قوسۋ كولەمى، قارجى قۇراۋ كولەمى تۇگەلدەي تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. قىرۋار سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى سۋ يگىلىگى تورىنىڭ اينالىم ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن ٴونىمدى جوعارىلاتتى.
تاعى دا وسى ٴبىر جىلدا سيفرلى قوس توۋتۇنحى وزەنى الابى قۇرىلىسى نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسى قىزمەتىن ورىنداپ، الاپتىڭ تاسقىننان ساقتانۋ جانە سۋ بايلىعىن رەتتەۋدى الدىن الا مالىمدەۋ، ساقتاندىرۋ، الدىن الا سىناۋ، الدىن الا جوبالاۋ قابىلەتىن العاشقى ادىمدا ازىرلەدى. تەحنيكتەر ۆيرتۋالدى كەڭىستىكتە سيفرلى توۋتۇنحى وزەنىن جاساپ، فيزيكالىق الاپتىڭ جالپى فاكتورىن جانە الاپتى وڭاۋ، باسقارۋ ارەكەتىن جالپى بارىستىق سيفرلى كورسەتۋ مەن زەردەلى ەلىكتەۋ جۇمىسىن ورىندادى. وزەن الابىن باسقارۋ ادام كۇشىمەن باقىلاۋ ـ تىزگىندەۋدەن ينفورماتسيالاندىرىپ دەر كەزىندە باقىلاۋ ـ تىزگىندەۋگە بىرتىندەپ بۇرىلىس جاسادى، باسقارۋشىلاردىڭ سيفرلى قوس تۇعىر ارقىلى سۋ بايلىعىن رەتتەۋ جانە ولشەۋ جاعدايىن دەر كەزىندە باقىلاۋىنا بولادى، بۇل جان ـ جاقتى ولشەۋدى، عىلمي ولشەۋدى، دالمە ـ ٴدال ولشەۋدى جۇزەگە اسىردى.
شينجياڭداعى سۋدان پايدالاناتىن ”ٴىرى“ اۋىل شارۋاشىلىعىنا مەڭزەس، جەر ـ جەر تەحنيكالىق قۋات ۇستەپ، توعان ينجەنەرياسىندا سۋ ۇنەمدەۋ، تامشىلاتىپ سۋارۋ سياقتى جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەۋ شارالارى جونىندە ىزدەنىس جاسادى، سونداي ـ اق 72 ورىنداعى ٴىرى، ورتا سۋارمالى وڭىرلەردىڭ سايكەستى قۇرىلعىلارىن جالعاستىرىپ سالىپ جانە وسىزامانداندىرا جاڭالاپ، سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋدىڭ پايدالانىلۋ كوەففيتسەنتىن پارمەندى جوعارىلاتتى. 2023 ـ جىلى شينجياڭنىڭ سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋدان پايدالانۋ كوەففيتسەنتى0.575كەجەتىپ، 2022 ـ جىلداعىدان 0.002 جوعارىلادى. تەك وسى ٴبىر ٴتۇردىڭ وزىنەن 100 ميلليون تەكشەمەتردەن استام سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋ بايلىعىن ۇنەمدەدى، مۇنىمەن شامامەن 120 مىڭ توننا استىق وندىرۋگە بولادى.
قازىر بۇكىل شينجياڭدا ٴتۇرلى سۋ قويمالارىنان جيىنى 641ى سالىندى (بيڭتۋانداعى 147 سۋ قويمانى قامتيدى)، جالپى سيىمدىلىعى 24 ميلليارد 182 ميلليون تەكشەمەترگە جەتتى (بيڭتۋانداعى 3 ميلليارد 486 ميلليون تەكشەمەتردى قامتيدى). بەل ارىق، تارماق ارىق، كىشى ارىق سىندى ٴۇش دارەجەلى ارىق ـ توعانداردىڭ جالپى ۇزىندىعى 125 مىڭ 400 كيلومەتر، سۋ سىڭبەيتىندەرى 74 مىڭ 700 كيلومەتر بولىپ، سۋ سىڭبەۋ مولشەرى %59.5 بولدى. جيىنى 3498 سۋ تيەگى (بيڭتۋانداعى 921 تيەكتى قامتيدى)، 2577 جەرگىلىكتى جۇيە بار بولىپ، سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنداعى ولقىلىقتار بىرتىندەپ تولىقتانۋدا.
حۇڭ ي بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل شينجياڭ سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنا ۇزدىكسىز قارجى قوسىپ، سۋ يگىلىگى تورىنىڭ اناعۇرلىم كۇشتى سەرپىمدىلىككە يە بولۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى. بۇكىل شينجياڭ سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، سۋ يگىلىگى تۇراقتى مۇلكىنە 35 ميلليارد يۋان قارجى قوسىپ، سۋارمالى وڭىرلەردى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىن جانە جاڭالاۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ەگىس اتىزدارىن سۋاراتىن سۋدان ٴونىمدى پايدالانۋ كوەففيتسەنتىن0.577گە جەتكىزۋگە كۇش سالادى.
سونىمەن بىرگە، شينجياڭ مەملەكەتتىڭ جاڭادان زايوم تاراتىپ نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن قولداۋى سىندى ماڭىزدى ورايدى مىقتى يگەرىپ، جاڭادان تاراتىلاتىن زايوم نىسانىن قاداعالاپ، جاڭادان تاراتىلاتىن زايوم نىساندارى قۇرىلىسىن باسقارۋدى بار كۇشپەن ويداعىداي ىستەيدى. داشىشيا، يۇرۇڭقاش، قورعان سياقتى ٴبىر توپ كەلەلى سۋ يگىلىگى ينجەنەريالارى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسى قۇرىلىسىنىڭ اياق الىسىن جاپپاي جەدەلدەتىپ، قورقىس ـ حۇڭشان سۋ قويماسى، شەريا وزەنى كۇنلۇن سۋ يگىلىگى تورابى سياقتى ٴبىر توپ ورتا، شاعىن سۋ قويماسى قۇرىلىسىن بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، ”قالا مەن اۋىل ٴبىر تۇلعالانعان، ٴوزارا ۇلاسقان، تۇتاسقان“ وڭىرلىك سۋ يگىلىگى تورى جۇيەسىن جەدەل قالىپتاستىرىپ، سۋ بايلىعىن رەتتەۋ جانە شوعىرلى پايدالانۋ قابىلەتىن ونان ارى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك جاسايدى.
سايكەستى، جوعارى ٴونىمدى بولدى
سۋ بايلىعىن قورعاۋدى، اشۋدى، پايدالانۋدى كۇشەيتتى
وزەن ـ كولدەر تىنىپ اعىپ، تۇنىق سۋ سىلدىراپ، بايتاق دالا سۋسىندادى... وسىزاماندانعان سۋ يگىلىگى تورىندا جەتكىلىكتى سۋمەن، جوعارى ٴونىمدى سۋمەن قامداپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، جاسىل سۋ جانە اقاۋسىز وزەن ـ كول ەكولوگياسى بولۋى، سۋ بايلىعىن قورعاۋدان اشۋعا، پايدالانۋعا دەيىنگى بارلىق بۋىننىڭ سايكەستى، جوعارى ٴونىمدى بولۋىن جۇزەگە اسىرۋ كەرەك.
تاياۋدا شينجياڭ تارىم وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنا 25 ـ رەتكى (1 ـ كەزەڭ) ەكولوگيالىق سۋ جىبەرۋ قىزمەتىن باستاپ اتقاردى، وسى رەتكى سۋ جىبەرۋ قىزمەتى 15 كۇنگە جالعاسادى، مەجەمەن 20 ميلليون تەكشەمەتر سۋ جەتكىزىلەدى. بيىلعى ەكولوگيالىق سۋ جىبەرۋ قىزمەتى بىلتىرعىدان ٴبىر اي بۇرىن جۇرگىزىلدى، وزەن جاعالاۋىنىڭ ەكولوگيالىق سۇرانىسى مەن سۋ بايلىعىن ۇيلەسىمدى ۇلەستىرۋدى ٴبىر تۇتاس ويلاستىرىپ، سۋ قويمالارىنىڭ ٴونىمسىز شىعىنىن ازايتىپ، قازىرگى سۋ بايلىعىنان مۇمكىندىگىنشە پايدالانۋمەن قاتار، 3 ـ ايدىڭ اياق شەنىندەگى تارىم وزەنى الابىنداعى وسىمدىك مايساسىنىڭ كوكتەۋىنە جەتكىلىكتى سۋ قاينارىن ازىرلەدى.
وزەن ـ كول _ سۋ بايلىعىنىڭ ماڭىزدى تاسىمالداۋشىسى، ەكولوگيالىق جۇيەنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى. كەڭىستىگى كەمەلدى، فۋنكتسياسى كەمەلدى، ەكولوگياسى كوركەم وزەن ـ كول سۋ ايدىنىنىڭ جاعالاۋى _ حالىق تۇرمىسىنا ەڭ ٴتيىمدى قۇت ـ ىرىس جانە الەۋمەتتىك بايلىق. 2000 ـ جىلدان 2023 ـ جىلعا دەيىن شينجياڭ تارىم وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنا 24 رەت ەكولوگيالىق سۋ جىبەرىپ، داشيحايزى سۋ قويماسىنان جيىنى 9 ميلليارد 825 ميلليون تەكشەمەتر ەكولوگيالىق سۋ جىبەردى. 2023 ـ جىلى تارىم وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى ەكولوگيالىق سۋ تولىقتاۋ ٴوڭىرىنىڭ وسىمدىك جامىلعىسىمەن كومكەرىلۋ مولشەرى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %4.3 ارتتى، بۇل شينجياڭنىڭ وزەن ـ كول ەكولوگياسىن وڭاۋ ونىمدىلىگىنىڭ ىقشام كورىنىسى عانا.
سۋ ەكولوگيالىق قۇرىلىسى سۋ بايلىعىنان باياندى پايدالانۋعا، ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ باياندى دامۋىنا سايادى. سوڭعى جىلدارى شينجياڭ وزەن، كول باستىعى ٴتۇزىمىن جاپپاي اتقارىپ، بۇكىل رايوندا باس وزەن (كول) باستىعىنان، ورىنباسار باس وزەن (كول) باستىعىنان 3600دەن استامىن دارەجە بويىنشا ورنالاستىرىپ، 15 مىڭنان استام وزەن ـ كول باستىعىن دارەجە، بولىك بويىنشا ورنالاستىردى، جەر ـ جەر سۋ بايلىعىن باسقارۋدى، قورعاۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، سۋدى زاڭسىز الۋ مەن جەر استى سۋىن شەكتەن تىس اشۋدى ارناۋلى رەتتەپ ـ وڭاپ، ٴار سالانىڭ سۋ ۇنەمدەۋ جانە اۋدان كولەمىندە سۋ ۇنەمدەۋ تيبىندەگى قوعامدىق ولشەمگە جەتۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتتى. قاتاڭ شارا قولدانىپ، وزەن ـ كولدەردەگى ”ٴتورت بىلىقپالىقتى“ رەتتەپ ـ وڭاۋ، وزەن ـ كولدەردە ”ٴتورت بىلىقپالىقتى اداقتاۋ“، وزەن ارناسىنداعى قۇم ـ شاعىلدى زاڭسىز قازۋدى رەتتەۋ ـ وڭاۋ، وزەن ـ كولدەردەگى كورنەكتى ماسەلەلەردى رەتتەۋ ـ وڭاۋ، تاسقىن سۋدى اعىزۋعا كەدەرگى بولاتىن كورنەكتى ماسەلەلەردى رەتتەۋ ـ وڭاۋ سياقتى ارناۋلى ارەكەتتەردى ورنالاستىرىپ، ورىستەتىپ، ”وزەن ىركىلىسسىز بولۋ، سۋى تۇنىق بولۋ، جاعالاۋى جاسىل بولۋ، كورىنىسى كوركەم بولۋ“ نىساناسىن ارقاۋ ەتىپ، سۋ مەن جاعانى بىرگە وڭاۋعا تاباندى بولدى، بۇكىل رايونداعى وزەن ـ كولدەردىڭ بەت ـ بەينەسى كورنەكتى جاقسارىپ، وزەن ـ كول باستىعى ٴتۇزىمى ”اتى ـ زاتى بولۋدان” “قابىلەتى“ بولۋعا، ”ٴونىمدى“ بولۋعا بۇرىلىس جاساۋدى جۇزەگە اسىردى.
”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ _ باعالى بايلىق“. حۇڭ ي بىلاي دەدى: بيىل شينجياڭ سۋ ەكولوگياسىن قورعاۋ، وڭاۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، جوعارى ساپالى دامۋ مەن جوعارى دەڭگەيدە قورعاۋدىڭ قاتىناسىن دۇرىس ٴبىر جاقتى ەتىپ، تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم، قۇمدى ٴبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋعا جانە جۇيەلى وڭاۋعا تاباندى بولادى. وزەن ـ كول باستىعى ٴتۇزىمى تۇعىرىنىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، وڭاۋ جاۋاپكەرشىلىگىن وڭاۋدىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاستىرىپ، ٴاربىر وزەنگە دەيىن تياناقتاندىرادى. سۋ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋدى كۇشەيتىپ، تارىم وزەنى سياقتى ٴتۇيىندى الاپتاردىڭ ەكولوگيالىق سۋ قاجەتىن زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، ٴتۇيىندى وزەن ـ كولدەردىڭ ەكولوگيالىق ٴدالىزىن ويداعىداي قورعايدى. سونىمەن بىرگە، سۋ ـ توپىراقتىڭ ساقتالۋ مولشەرىن الىستان اڭعارۋ بويىنشا باقىلاۋ ـ باسقارۋدى تولىق قامتىپ ورىستەتىپ، ٴتۇيىندى وڭىرلەردە سۋ مەن توپىراقتىڭ شايىلۋىن جان ـ جاقتى وڭاۋدى ىلگەرىلەتىپ، سۋ مەن توپىراقتىڭ شايىلۋىن وڭاۋ اۋماعىن 303 شارشى كيلومەتر ارتتىرۋعا، سۋ ـ توپىراقتىڭ ساقتالۋ مولشەرىن %49.38كە جەتكىزۋگە كۇش سالىپ، سۋ ورتاسىنىڭ، سۋ ەكولوگياسىنىڭ ۇزدىكسىز جاقسارۋىن جۇزەگە اسىرىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتادى.
