”تەكسەرىپ، رەتسەپ ۇسىنىپ“، عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا كۇش ۇستەدى
_ ”ەگىس ۋاقىتىن مىقتى يگەرىپ، كوكتەمگى ەگىسكە دايىندالۋ“ جەلىلەس حابارى (5)
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى شيە حۇيبيان
بىرنەشە كۇننەن بەرى تەمپەراتۋرانىڭ بىرتىندەپ جوعارىلاۋىنا ىلەسە، تيانشان الابىندا قار ـ مۇز ەرىپ، بار تىرشىلىك جانداندى، شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرى كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى قاربالاستىعىنا ٴتۇستى. اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكتەرى الىس ارالىقتان جەتەكشىلىك ەتىپ نەمەسە اتىز ـ ارىق باسىن ارالاپ، ”تەكسەرىپ، رەتسەپ ۇسىنىپ“، تۇتاس جىلدا مول ٴونىم الۋعا عىلىم ـ تەحنيكالىق تىرەك ازىرلەدى.
كوكتەم كەزىن مىقتى يگەرىپ، كۇن ىلگەرى ارەكەتتەندى
”بۇگىن بولمايدى، قۇمدى بوران قاتتى ەكەن، توسا تۇرايىق“. 3 ـ ايدىڭ 21 ـ كۇنى اقسۋ قالاسى قاراتال قالاشىعى قازاق قىستاعىنىڭ ماقتا ەگىمشىلىك ٴىرى وتباسى توحتى سامەت كولىگىنەن ٴتۇسىپ ۇيىنە كىرمەي جاتىپ كورشىلەرىنە وسىلاي دەپ ايعاي سالدى.
توحتى الگىندە عانا ماقتا اتىزىن ارالاپ قايتقان ـ دى، ەگىس ۋاقىتىن مىقتى يگەرىپ، ەرتەرەك تۇقىم سەبۋ ٴۇشىن جۋىقتان بەرى ول ٴار كۇنى دەرلىكتەي ماقتا اتىزىن ارالاپ تۇردى. مۇنان سىرت، ول تاعى تەلەفونىنداعى اۋا رايى تاراۋلارىنىڭ ۋيشين الەۋمەتتىك ٴنومىرىن قاداعالاپ اۋا رايى ماماندارىنىڭ ۇسىنىسىنا قۇلاق تۇرۋمەن بولدى.
”ەرتە ەگىلسە، ماقتا بىرنەشە كۇن كوپ وسەدى، مۇنداي بولعاندا مول ٴونىم الۋ ٴۇمىتى اناعۇرلىم ارتا تۇسەدى“، ـ دەدى توحتى.
اۋا رايى تاراۋلارىنىڭ الدىن الا مالىمەتىندە كورسەتىلۋىنشە، سۋىق اعىستىڭ ىقپالىنان الداعى بىرنەشە كۇندە سولتۇستىك شينجياڭنىڭ كوپ ٴبولىم جەرىندە قار ـ جاڭبىرلى اۋا رايى، وڭتۇستىك شينجياڭ ويپاتىنداعى ٴىشىنارا وڭىرلەردە تۇرلىشە دەڭگەيدەگى قۇم ـ توپىراقتى اۋا رايى بولادى ەكەن.
شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق اۋا رايى ستانسياسىنىڭ اعا ينجەنەرى لي شينجيان: قۇمدى بوران اۋا رايى تۇقىم سەبۋگە ٴتيىمسىز، تەمپەراتۋرا سالىستىرمالى ٴبىرشاما تومەن بولعاندىقتان، تۇقىم سەبىلگەننەن كەيىن، مايسانىڭ كوكتەۋىنە دە ٴتيىمسىز بولادى، ـ دەدى.
وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ماقتاسىن، ٴسىرا، قاي ۋاقىتتا ەگۋگە بولادى؟ شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق اۋا رايى ستانسياسى ٴار جىلى 3 ـ ايدىڭ سوڭىندا ماقتا ەگۋ مەزگىلىن مەجەلەۋ جونىندەگى زەرتتەۋ ـ تالقى ٴماجىلىسىن اشادى. اۋا رايى، اۋىل شارۋاشىلىعى سياقتى تاراۋلاردىڭ ماماندارى ماقتا ەگۋگە ۇيلەسەتىن اۋىل شارۋاشىلىق اۋا رايى كورسەتكىشىنە نەگىزدەلىپ، الداعى اۋا رايى، كليمات مەجەسىمەن ۇشتاستىرىپ، زەرتتەۋ ـ تالقىلاۋ ارقىلى ماقتا ەگۋگە ۇيلەسىمدى مەزگىل مالىمەتىن جاريالاپ، ماقتاشىلاردىڭ ماقتانى قاي ۋاقىتتا ەگۋىنە ناقتى جەتەكشىلىك ەتەدى.
2024 ـ جىلى شينجياڭ ”مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىنە تاعى ۇلەس قوسۋدى“ اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق، شارۋالار قىزمەتىنىڭ ماڭداي الدى مىندەتى ەتىپ، استىق ٴوندىرۋ نىساناسىن تاعى ٴبىر ميلليون توننا ارتتىرىپ، تۇتاس جىلدىق استىق جالپى ٴونىمىن 22 ميلليون توننادان تۇسىرمەۋدى بەلگىلەدى.
استىقتان مول ٴونىم الۋدى اۋا رايى شارت ـ جاعدايى مەن اۋا رايى قىزمەت وتەۋىنەن بولە قاراۋعا كەلمەيدى. سوڭعى جىلدارى استىق ٴوندىرۋ جالپى بارىسىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق اۋا رايى ستانسياسى تۇتاس تىزبەكتى، سايكەستى ۇلگىدەگى اۋا رايى قىزمەت وتەۋى ارقىلى وندىرىسكە دالمە ـ ٴدال جەتەكشىلىك ەتتى.
لي شينجيان بىلاي دەپ تانىستىردى: اۋا رايى تاراۋلارى ٴوندىرىس الدىندا ەگىمشىلىككە ۇيلەسەتىن كليماتتى وڭىرگە ٴبولۋ جانە جىل جاعدايىنان الدىن الا مالىمەت بەرۋ، تالداۋ جاساۋ قىزمەت وتەۋىن ورىستەتەدى؛ ٴوندىرىس بارىسىندا ٴبيدايدىڭ اڭىزعاق جەل سياقتى اۋىر اۋىل شارۋاشىلىق اۋا رايى اپاتىنا مەڭزەس، اپات جونىندە وڭىرگە، داقىلعا، اپات تۇرىنە قاراي ىجداعاتتىلىقپەن ساقتاندىرۋ ـ باعالاۋ قىزمەت وتەۋىن ورىستەتەدى؛ وندىرىستەن كەيىن شونجى ٴبيدايى سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ كليمات ساپاسىنا انىقتاما بەرۋ قىزمەت وتەۋىن بەلسەنە ورىستەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ ەكونوميكالىق ۇستەمە قۇنىن جوعارىلاتادى.
ەگىنجايلارعا بارىپ قىزمەت وتەدى
3 ـ ايدىڭ 14 ـ كۇنى جەمسارى اۋدانى چيڭياڭحۋ اۋىلى شيچيڭ قىستاعىنىڭ ٴبيداي اتىزىندا كاسىپتىك ”شەبەردىڭ“ مەڭگەرۋىندە ۇشقىش اپپارات ۋرەا تۇيىرشىگىن اتىزعا تەگىس شاشتى.
وسى قىستاقتاعى ەگىنشى ۋ زى اتىز باسىندا تۇرىپ، قولى قالتاسىندا، ىڭىلداپ انگە باستى. ”بۇگىنگى تاڭدا ەگىمشىلىك بارىسى ماشينالاندىرىلدى، ٴاربىر شەشۋشى كەزەڭدە تاعى كاسىپتىك قىزمەتكەرلەر تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتەدى، كوڭىلىمىز جاي تابۋمەن بىرگە، ٴونىم مولشەرى دە جاقسى بولدى“، ـ دەدى ۋ زى.
بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا جەمسارى اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن جالپىلاستىرۋ زەرتتەۋشىسى جين شياڭدۇڭ مەن قىزمەتتەستەرى وسى اۋداننىڭ دۇمبە ٴبيدايىنىڭ كوكتەۋ جاعدايىنا تەكسەرۋ جۇرگىزدى.
جين شياڭدۇڭ بىلاي دەدى: تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جاعدايىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، دۇمبە ٴبيدايدىڭ تۇرلىشە مايسا جاعدايىنا نەگىزدەلىپ تۇرگە ايىرىپ جەتەكشىلىك ەتىپ، ٴالسىز مايسالاردى قۋاتتاندىرىپ، قۋاتتى مايسالاردى تىزگىندەپ، دەرت ـ دەربەزگە شالدىققان مايسالاردى ەمدەيمىز؛ الداعى جەردە تاعى قازىرگى دۇمبە ٴبيدايدىڭ ٴوسۋ جاعدايى مەن اۋا رايى جاعدايىنا ۇشتاستىرىپ، ەگىمشىلىك وتباسىلارىنىڭ دەرت ـ دەربەزدەن جانە زياندى جاندىكتەن ساقتانۋ ـ ەمدەۋ، ىلعالدىقتى ساقتاۋ، ۇسۋدەن ساقتانۋ، ۇستەمە تىڭايتقىش بەرۋ سياقتى شارالاردى قولدانىپ، كوكتەمگى باسقارۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋىنە جەتەكشىلىك ەتىپ، جازعى استىقتان مول ٴونىم الۋعا جاقسى نەگىز قالايمىز.
جين شياڭدۇڭ سياقتى اتىز ـ ارىق باسىندا قانجىلىك بولىپ جۇرگەندەردەن تاعى اۆتونوميالى رايوننىڭ ٴبيداي كاسىپ سالاسى تەحنيكا جۇيەسىندەگى باس مامان، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى استىق داقىلدارىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى لي جيانجياڭ دا بار. ول ٴبيداي، جۇگەرى، سويا بۇرشاق، جۇڭي ٴشوپ ٴدارىسى سياقتى سالالارداعى مامانداردى باستاپ قابا اۋدانىنا بارىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ جەتەكشى كاسىپ سالاسىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ اڭگىمەلەستى، پىكىر اۋىستىردى جانە تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتتى.
قازىر وڭتۇستىك شينجياڭدا جازدىق ٴبيداي نەگىزىنەن ەگىلىپ بولدى، سولتۇستىك شينجياڭنىڭ ٴىشىنارا وڭىرلەرىندە جازدىق ٴبيداي ەگىلە باستادى. وڭتۇستىك شينجياڭدا دۇمبە ٴبيدايدىڭ باسىم كوبى كوكتەدى، وتكەن جىلدارداعىدان ٴوسۋ مەزگىلىگىنە ەرتە كىردى، وڭتۇستىك شينجياڭداعى يانجيدە، بايدا جانە سولتۇستىك شينجياڭداعى كوپ ساندى وڭىردە دۇمبە ٴبيداي ٴالى دە قىستامالى مەزگىلدە تۇر.
لي جيانجياڭ بىلاي دەدى: كوكتەمگى ەگىس دايىندىعى جانە كوكتەمگى ەگۋ، كوكتەمگى باسقارۋ تۇتاس جىلدىق اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىس قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى نەگىزى، وسى كەزەڭدەگى قىزمەتتەردى ويداعىداي ىستەۋ استىقتان مول ٴونىم الۋ جونىنەن وتە ماڭىزدى.
لي جيانجياڭ ماماندار ۇجىمىنىڭ مۇشەلەرى تاعى جەكە ـ جەكە ”جازدىق ٴبيدايدى ساپالى، جوعارى ٴتۇسىمدى ٴوسىرۋ تەحنيكاسى“، ”شينجياڭنىڭ جۇگەرىنى ٴجيى ەگىپ، دالمە ـ ٴدال رەتتەپ ـ مەڭگەرىپ جوعارى ٴونىم الۋ تەحنيكاسى“، ”استىق حاۋىپسىزدىگى جانە سويا بۇرشاق كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋى“ سياقتى مازمۇندار توڭىرەگىندە جەرگىلىكتى ورىندا ارناۋلى تاقىرىپتىق باۋلۋ ورىستەتتى.
قازىر شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسىنداعى 300دەن استام مامان ەگىنجايلارعا بارىپ، استىق، ماي، ماقتا، جەمىس ـ جيدەك، كوكونىس سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپ سالاسى شوعىرىن جانە رايونىمىزدىڭ ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ تەحنيكالىق جەتەكشىلىك جۇرگىزۋدە.
شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى عىلمي زەرتتەۋ، باسقارۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى چىن شۇنجي بىلاي دەپ تانىستىردى: اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ارقالاپ وتىرعان مەملەكەت پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپ سالاسى تەحنيكالىق جۇيەسىنە سۇيەنىپ، وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭدا ورنالاستىرىلعان 37 سىناق الاڭ ـ پۋنكتى مەن عىلمي زەرتتەۋ بازاسىن، بىرگە قۇرعان 19 كاسىپ سالاسى تەحنيكالىق زەرتتەۋ ورنىن تۇتقا ەتىپ، اكادەميا، جەرگىلىكتى ورىن، كاسىپورىن، شارۋا وتباسىلارى اراسىندا ۇلگى كورسەتۋدىڭ، جالپىلاستىرۋدىڭ بىرىككەن كۇشىن قالىپتاستىرىپ، اۋدان كولەمىندە اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپ سالاسى جاڭا سورتىنان، جاڭا تەحنيكاسىنان ۇلگى كورسەتۋ، جالپىلاستىرۋعا، عىلىم ـ تەحنيكالىق باۋلۋعا، كەڭ كولەمدە جوعارى ٴتۇسىمدى ۇلگى كورسەتۋ ورنىن قۇرۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ سياقتى قىزمەتتەردى بار كۇشپەن ويداعىداي ىستەپ، اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن جالپىلاستىراتىن ٴبىر توپ ىسكەرلەردى قۇلشىنا باۋلىپ، تۇتاس جىلدا مول ٴونىم الۋعا، كىرىستى ارتتىرۋعا بەرىك نەگىز قالادى.
سۇرانىسقا قاراي دالمە ـ ٴدال جەتەكشىلىك ەتتى
”قوي، سيىر باعىمشىلىعى، كوكونىس ەگىمشىلىگى، قاۋىن ەگىمشىلىگى جاقتارىندا قانداي ماسەلەلەرىڭىز بولسا ماماندارمەن اقتارىلا اڭگىمەلەسسەڭىزدەر بولادى، كەلەر اپتادا مەن مامانداردى باستاپ جۇمىس باسىنا بارىپ، كوپشىلىككە جەتەكشىلىك ەتەمىن“، ـ دەدى 3 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكا قوعامى اۋىل ـ قىستاق كاسىپتىك تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋي ليچۇن ۇلكەن ەكراندا قىستاق تۇرعىندارىنا.
بۇل ەرەكشە بەينەەكران ٴماجىلىسى. ماجىلىسكە قاتىناسقاندار شينجياڭ مال شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسىنىڭ، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسىنىڭ ماماندارى، شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكا قوعامىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جانە نيە اۋدانى نيا قالاشىعى لامپە قىستاعىنىڭ، سونداي ـ اق نيە اۋدانى ٴاندىر اۋىلى تارقۇم قىستاعىنىڭ، فانرۇڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى.
”بيىل قاۋىن جاڭا سورتىن ەگۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن، ناقتى نەلەرگە كوڭىل ٴبولۋىم كەرەك“؟ ”توپىراقسىز ٴوسىرۋ قالاي جۇرىلەدى، ٴوسىرۋ تەحنيكاسىنىڭ قايسى بۋىنىنا كوبىرەك كوڭىل ٴبولۋ قاجەت“؟... قىستاق تۇرعىندارى ٴار تۇستان سۇراۋ قويدى.
”قىستاق تۇرعىندارى قويعان سۇراۋلارعا ٴبىز الدا دەن قويا دايىندالىپ، جۇمىس باسىنا بارعاننان كەيىن قىستاق تۇرعىندارىنا باعىتتامالى تۇردە تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتەمىز، سونداي ـ اق ناقتى جوبا جاساپ، ەگىمشىلىك وتباسىلارىنا تاراتىپ بەرەمىز“، ـ دەدى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسىنىڭ باۋ ـ باقشا داقىلدارىن زەرتتەۋ ورنىنداعى قۇرىلعىلى كوكونىس ٴوسىرۋ مامانى جۋاڭ حۇڭمەي.
مادەنيەت، عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ قيمىلىن ورىستەتۋ _ بيىلعى اۆتونوميالى رايوننىڭ حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى 10 ۇلكەن ناقتى ٴىسىنىڭ ٴبىرى. ”عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋدا، ٴسوز جوق، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ سۇرانىسىمەن، جەرگىلىكتى ورىننىڭ دامۋ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىمەن تىعىز بايلانىستىرۋ كەرەك“. ۋي ليچۇن بىلاي دەدى: ”ينتەرنەت ارقىلى ماماندار مەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ الدىن الا حابارلاسۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ سۇرانىسىن دالمە ـ ٴدال ۇشتاستىرىپ، ونان كەيىن بەتپە ـ بەت تەحنيكالىق جەتەكشىلىكتى باعىتتامالى جۇرگىزۋ ارقىلى تەحنيكانىڭ تىڭعىلىقتى تياناقتانۋ مولشەرىن ٴونىمدى جوعارىلاتىپ، اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن جالپىلاستىرۋدىڭ ’ەڭ سوڭعى ٴبىر كيلومەترىن‘ شىن مانىندە ىركىلىسسىزدەندىرۋگە بولادى“.
2023 ـ جىلى شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكا قوعامى ”ٴبىر اۋدانعا ٴبىر گرۋپپا“ قىزمەت وتەۋ ٴتاسىلى جانە ”ٴبىر سۇرانىسقا ٴبىر جوبا“ قىزمەت ولشەمى بويىنشا كەدەيلىكتەن ارىلعان اۋدانداردا كاسىپ سالاسى بويىنشا كەڭەس بەرەتىن 35 گرۋپپا قۇرىپ، رايونىمىزداعى كەدەيلىكتەن ارىلعان اۋدانداردىڭ كاسىپ سالاسىن دامىتۋىن قولدادى.
قىزمەت وتەۋدىڭ دالدىگىن جوعارىلاتۋ ٴۇشىن، شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكا قوعامى تاعى اۆتونوميالى رايوننىڭ اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ مەكەمەسىمەن بىرلەسىپ كەدەيلىكتەن ارىلعان اۋدانداردىڭ ناقتى تەحنيكالىق سۇرانىسىن جيناپ، كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنداعى ەڭ كوكەي تەستى قيىن ماسەلەلەردى تاۋىپ شىعىپ، تۇتاس رايونداعى ٴىلمي قوعام، قوعام (زەرتتەۋ قوعامى)، جوعارى مەكتەپتەر، عىلمي زەرتتەۋ اكادەمياسى ـ ورىندارى، كاسىپورىندار سياقتى قاتىستى ورىنداردان باعىتتامالى تۇردە مامانداردى ۇيىمداستىردى، قازىر كاسىپ سالاسى بويىنشا كەڭەس بەرۋ گرۋپپاسىنداعى مامان مۇشەلەر جالپى 300دەن استى.
سوڭعى جىلدارى شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكا قوعامى قالىڭ عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرىمەن بايلانىس ورناتۋداعى كوپىرلىك، دانەكەرلىك رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ”ٴجۇز قوعام، ون مىڭ ادام اۋىل ـ قىستاققا بارۋ“، ”عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى ەرىكتى قىزمەت وتەۋ“، ”عىلىم ـ تەحنيكا شاعىن اۋلاسى“ سياقتى ماركا قيمىلدارىنا سۇيەنىپ، اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرىنىڭ ٴار ۇلت بۇقاراسىنا تيىمدىلىك جاساۋىن ىلگەرىلەتىپ، اۋىل ـ قىستاقتى جاپپاي گۇلدەندىرۋگە اقىل ـ پاراساتتىق قولداۋ ازىرلەدى.
