عىلىم - تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن الۋەتتەندىرىپ، شارۋالارعا تيىمدىلىك جاساۋ دامۋ چيپىنە ەنگىزىلدى

　عىلىم - تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن الۋەتتەندىرىپ، شارۋالارعا تيىمدىلىك جاساۋ دامۋ چيپىنە ەنگىزىلدى

　　□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ تيڭ

　　جاقىندا شينجياڭنىڭ ”تەڭىز ونىمدەرىنىڭ“ بازارى كۇسەت بولدى. ماكىت اۋدانىندا وسىرىلگەن اۆستراليانىڭ تۇششى سۋ تەڭىز شايانى ىركەس - تىركەس بازارعا شىعارىلدى؛ اقسۋ قالاسى رۇنزى شارۋاشىلىق قوجالىعىنىڭ باعىمشىلىق بازاسىندا ءىرى ەتجەندى وڭتۇستىك امەريكا اق قوساقتى سۋ شايانى شورشىپ ءجۇر؛ تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىنە ورنالاسقان حوتان اۋدانىندا اسقار تاۋ سۋىق سۋ بالىعىنان مول ءونىم الىنۋ الدىندا تۇر...

　　ەگەر شينجياڭنىڭ ەلدەن ەرەكشە كليماتىمەن تاماشا ەكولوگيالىق قورشاعان ورتاسى ساپالى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋگە تابيعي شارت - جاعداي ازىرلەگەن دەسەك، وندا زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعىن بەلسەنە دامىتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءوندىرىس ونىمدىلىگىن سيفرلاندىرا، زەردەلىلەندىرە جوعارىلاتۋدى اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ ”چيپى“ دەۋگە بولادى.

　　قازىر شينجياڭنىڭ جەر - جەرى ءوز ەرەكشەلىگىن تياناق ەتىپ، عىلىم - تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن گۇلدەندىرۋگە تاباندى بولىپ، وندىرىستە، ۇيرەنۋدە، زەرتتەۋدە سايكەستى جاڭالىق اشۋدى تەرەڭدەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى شەشۋشى وزەكتى تەحنيكادان قامال الۋدى، پايدالانۋ تەبىنىن ۇلعايتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدە جاڭا جول اشتى.

　　تۇقىم شارۋاشىلىعى نەگىزىن بەكەمدەپ، تۇقىم جەتىلدىرۋدەگى جاڭالىق اشۋ قۋاتىن جوعارىلاتتى

　　9 - ايدىڭ 12 - كۇنى باركول قازاق اۆتونوميالى اۋدانىنداعى جازدىق ءبيدايدىڭ جاڭا سورتى ”لياڭچۇن 1758“دەن جوعارى ءونىم الۋ بويىنشا ۇلگى كورسەتۋ اتىزى مۋ باسىندىق ءونىمدى 6. 841 كيلوگرامعا جەتكىزىپ، بۇكىل ەلدىڭ بيىلعى ساپالى جازدىق ءبيدايىنىڭ بىرلىك ءونىم رەكوردىن جاڭالادى. وسى جاقسى ناتيجەنى جاراتقان ”لياڭچۇن 1758“ تۇقىمىن سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسىنداعى ءبىر جەرگىلىكتى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ كاسىپورنى وندىرگەن.

　　سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ اۋىل شارۋاشىلىعى اۋماعىنىڭ تۇتاس شينجياڭدا ۇستايتىن سالىستىرماسى ۇشتەن ءبىر ۇلەستەن اسادى، جىلدىق ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ اۋماعى ءبىر ميلليون مۋدىڭ ۇستىندە، ءبيداي، جۇگەرى سياقتى ءتۇرلى ەگىس داقىلدارىنىڭ جىلدىق ساپالى تۇقىم ءونىم مولشەرى 400 مىڭ توننادان جوعارى بولىپ، ءونىم قۇنى 3 ميلليارد يۋاننان اسادى. سانجى وبلىسىنىڭ تۇقىم شارۋاشىلىعىنىڭ قاۋىرت دامۋى كوپتەگەن شارۋانى كىرىستەرىن ارتتىرۋعا، بايۋعا باستادى.

　　ءبىر ءتۇيىر ساپالى تۇقىم كاسىپ سالاسىنىڭ ساپاسىن ءوسىرىپ، ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋدى جۇزەگە اسىرۋدا بارعان سايىن ماڭىزدى رول اتقارىپ كەلەدى. ال بۇگىنگى شينجياڭدا ءداستۇرلى تۇقىم جەتىلدىرۋ تەحنيكاسىنان سىرت، عارىشتا تۇقىم جەتىلدىرۋ دە وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدا ماڭىزدى رول اتقارۋدا.

　　”بيىل ءبىز عارىشتا جەتىلدىرىلگەن كوكونىس مايساسىنان 15 − 16 ءتۇرىن ەنگىزدىك، قاربىز، ياڭجياۋمي سياقتى قاۋىن - قاربىز مايسالارىنىڭ ءوسۋى دە وتە جاقسى، 8 - ايدىڭ سوڭىندا ىركەس - تىركەس بازارعا شىعارىلا باستايدى“. 9 - ايدىڭ 18 - كۇنى بۋىرشىن اۋدانى قاناس تۇقىمى عارىشتا جەتىلدىرىلگەن كوكونىس ەگۋ بازاسىنىڭ جاۋاپتىسى ۋاڭ شياۋفاڭ بىلاي دەدى: بۇدان سىرت، بازادا تاعى عارىشتا جەتىلدىرىلگەن ساپالى مايسا ەگىلدى، مۇندا عارىشتا جەتىلدىرىلگەن بال قاۋىن ساپالى مايساسىنىڭ تۇقىمى بۋىرشىن اۋدانىنان كەلگەن.

　　جۇگەرى، قاربىز، قاۋىن، قىزاناق، ماقتا، ءجۇزىم... سوڭعى جىلدارى شينجياڭنىڭ كوپتەگەن ەگىس داقىلدارىنىڭ تۇقىمى عارىشقا اپارۋعا تاڭدالدى، عارىشتا تۇقىم جەتىلدىرۋ تەحنيكاسى الدەقاشان ەگىس داقىلدارىنىڭ ساپالى تۇقىمىن تەز جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزدى ارنالارىنىڭ بىرىنە اينالدى.

　　جاقىندا مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى اۆتونوميالى رايونعا ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبى ىشىندە 107 ميلليون 400 مىڭ يۋان قارجى ءبولىپ، شينجياڭنىڭ وسى زامانعى تۇقىم شارۋاشىلىعىنىڭ قۋاتىن جوعارىلاتۋ قۇرىلىسىن قولدادى، ورتا ازيا ەرەكشە ەگىس داقىلدارىنىڭ تۇقىمدىق زات بايلىعىنىڭ ورتا مەرزىمدىك قويماسى، باتىس سولتۇستىك قۋاڭ وڭىردەگى جابايى تۇقىمداس وسىمدىكتەر تۇقىمدىق زات بايلىعى باقشاسى، ماقتانىڭ ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ، بايىنبۇلاق قويى تۇقىمدىق زات بايلىعىن قورعاۋ، پايدالانۋ سياقتى 11 نىسان قۇرىلىسىن ءتۇيىندى تۇردە قولدادى.

　　شينجياڭ وسى زامانعى تۇقىم شارۋاشىلىعىن قارقىندى دامىتىپ، تۇقىم جەتىلدىرۋدە جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋدا. قازىر تۇتاس رايوندا استىق داقىلدارى ساپالى تۇقىمىنىڭ قامتىمى ％98تىڭ ۇستىنە جەتتى.

　　”سيفرلى“ ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءوندىرىس ءتاسىلىن قايتا سومدادى

　　”قول تەلەفوندا ءتۇرتىپ قانا قويساق بولدى، ۇلكەن ساندى مالىمەتكە تالداۋ جاساۋ ارقىلى ءبىز جەردىڭ ساپاسى مەن توپىراقتىڭ ىلعالدىعىنا دۇرىس تۇجىرىم جاساي الامىز ءارى دەر كەزىندە شارا قولدانىپ باپتاپ - باسقارا الامىز، اسا قولايلى بولدى“. 9 - ايدىڭ 13 - كۇنى شىڭگىل اۋدانى اعدالا سۋارمالى ءوڭىرىنىڭ زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعىن ينفورماتسيالاندىرىپ باسقارۋ ورتالىعى ىسكە قوسىلدى.

　　سول كۇنى وسى باسقارۋ ورتالىعىندا شينجياڭ كۇنيۋان تايحى تۇقىم شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى ءوندىرىس - تيجارات باسقارۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى جاڭ يحۋا قول تەلەفونداعى زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعىن باسقارۋ تۇعىرى ارقىلى 2000 مۋ جەردەگى كارتوپ اتىزىنا باسقارۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى.

　　سوڭعى جىلدارى رايونىمىز تۇقىم شارۋاشىلىعى، اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى سياقتى سالالارداعى عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋدى جانە جالپىلاستىرۋدى، قولدانۋدى تەزدەتتى، جاساندى زەردە، جاساندى سەرىك ارقىلى الىستان سەزۋ، بەيدوۋ جول باستاۋ سياقتى وسى زامانعى ينفورماتسيا تەحنيكاسىنىڭ ەگىمشىلىك كاسىبىندە تەزدەن قولدانىسقا ءتۇسىپ، دالمە - ءدال تۇقىم سەبۋ، الما - كەزەك تىڭعايتقىش بەرۋ، زەردەلى سۋارۋ، وسىمدىك قورعاۋ ۇشقىش اپپاراتى سياقتى تەحنيكالار جانە جابدىقتار كەڭ كولەمدە جالپىلاستىرىلىپ، وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تيپ وزگەرتىپ، دارەجەسىن وسىرۋىنە ۇزبەي قۋات ۇستەپ، ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن ورنىقتى قامداۋدى قامتاماسىز ەتۋگە بەرىك نەگىز قالادى.

　　”استىق ەگە الۋ ’زەردەلى‘ استىق ەگۋگە جەتپەيدى ەكەن“، - دەدى ءومىرى ەگىن سالۋمەن اينالىسقان شاۋەشەك قالاسى ابدىرا اۋىلى تيىرمەن قسىتاعىنىڭ تۇرعىنى جۋ شىڭچياڭ زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وزىندىك قۇندى تومەندەتىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ، تىڭايتقىشتى ۇنەمدەپ، ەگىس دارىلەرىن ازايتۋ، كولەمدى كەڭەيتىپ، ساپانى جوعارىلاتۋ جاقتارىنداعى پايداسىن شىنايى سەزىنگەننەن كەيىن اسەرلەنە.

　　بيىل 50 جاستاعى ول جەرىن قىستاقتا قۇرىلعان سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە وتكەرمەلەپ بەرگەننەن كەيىن، ءوزى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالىق باۋلۋىنا قاتىناسۋ ارقىلى ۇشقىش اپپارات جۇرگىزۋشى بولدى.

　　”بۇرىن داقىلدارعا ۋكول سالۋ، جاپىراققا تىڭعايتقىش بۇركۋ − باستى ەڭ قاتىراتىن ءىس بولاتىن، اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىمەن ىستەۋ مايسانى زيانداپ، سۋ دا، ءدارى دە ىسىراپ بولاتىن“. جۋ شىڭچياڭ قازىر ۇشقىش اپپاراتىنان پايدالانىپ دەرت - دەربەزدەن ساقتانۋ جۇمىسى، ديقانداردىڭ ەگىن سالۋى جەڭىلدەگەندىگىن ايتتى.

　　”ءبىر ۇشقىش اپپارات جۇرگىزۋشى ءبىر ساعات ىشىندە 100 مۋ جەردەگى ەگىس داقىلدارىن دەرت - دەربەزدەن ساقتاپ، قورعاۋدى ىسكە اسىرا الادى، ونىمدىلىگى دە جوعارىلادى. قىستاقتاعى جۇمىس اياقتاعاننان كەيىن، تاعى توڭىرەكتەگى اۋدان، قالالارعا، اۋىل - قالاشىقتارعا بارىپ جۇمىس ىستەۋگە بولادى، مەن التاي ايماعىنىڭ ورىستەتكەن ۇشقىش اپپاراتپەن دەرت - دەربەزدەن ساقتانۋ، وسىمدىك قورعاۋ كۋرسىنا دا قاتىناستىم“. جۋ شىڭچياڭ بىلاي دەدى: ۇشقىش اپپاراتپەن دەرت - دەربەزدەن ساقتانىپ، وسىمدىك قورعاۋدان جىلىنا 100 مىڭ يۋان شاماسىندا كىرىس كىرگىزەمىن. بۇدان سىرت، جەردى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە اماناتتاعاندىقتان، جىل سوڭىندا تابىس ءبولىسىن الامىن.

　　سيفرلى تەحنيكانىڭ اۋىل - قىستاقتا كەڭىنەن پايدالانىلۋى جاڭا ۇلگىنى، جاڭا كاسىپ كۇيىن ۇزبەي جارىققا شىعارىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ، اۋىل - قىستاقتىڭ وسىزاماندانۋىنا جاڭا قوزعاۋشى قۋات ۇستەدى.

　　دارىندىلار باستاماشى بولىپ، عىلىم - تەحنيكانىڭ اتىز باسىنا جەتۋىن جەدەلدەتتى

　　9 - ايدىڭ 20 - كۇنى التاي قالاسى شىرىكشي اۋىلى قىزىلقاباق قىستاعىنداعى 300 مۋلىق تۇقىمدىق جۇگەرى اتىزىندا ارناۋلى جىبەرىلگەن عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرى، التاي ايماقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەكەمەسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن جالپىلاستىرۋ اعا زەرتتەۋشىسى لي يۇيچاۋ شارۋالارعا جۇگەرىنىڭ سوڭعى مەزگىلدەگى باپتاۋ تەحنيكاسىنداعى ماڭىزدى تۇيىندەردى ىجداعاتتىلىقپەن ءتۇسىندىرىپ جاتتى.

　　”بيىل جۇگەرى توزاڭدانعاندا ناشار جوعارى تەمپەراتۋرالى اۋا رايىنا كەز بولدىق، باعىمىزعا جاراي، ايماقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەكەمەسىنىڭ ارناۋلى جىبەرگەن عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرى بىزگە تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتىپ، جاساندى جولمەن توزاڭداندىرۋعا كومەكتەسىپ، جۇگەرىنىڭ ءدان الۋ سالىستىرماسىن جوعارىلاتتى، قازىر جۇگەرىنىڭ ءوسۋ جاعدايى تاماشا، مۋ باسىندىق ءونىمى 450 كيلوگرامنان جوعارى بولادى دەپ مەجەلەنۋدە“، - دەدى التاي ايماعى ۋيدولي اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ سەرىكتەستىگىنىڭ نىسان جاۋاپتىسى جوۋ كاي.

　　”التاي ايماعىنىڭ وسى زامانعى ەگىن، مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدا جۇگەرىگە قاجەتى توتەنشە زور، الايدا جەرگىلىكتى ورىندا جيناق تەمپەراتۋرا تومەن، تۇقىمدىق جۇگەرى وسىرۋگە ءتيىمسىز“. لي يۇيچاۋ بىلاي دەدى: جەرگىلىكتى ورىننىڭ تۇقىمدىق جۇگەرى ءوسىرۋ ءوندىرىس دەڭگەيىن ورنىقتى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن، جەرگىلىكتى ورىن سورتتى تۇقىمدى تاڭداۋ، سۋ، تىڭايتقىشتى ءبىر تۇلعالاندىرىپ باسقارۋ، جاساندى جولمەن توزاڭداندىرۋ سياقتى تەحنيكالار ارقىلى ورتا مەزگىلدە پىساتىن جۇگەرى سورتتى تۇقىمىن تولىق پىساتىن ەتتى ءارى ءونىم مولشەرىن قامتاماسىز ەتىپ، تۇقىم ءوندىرىسىنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتىپ، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ پايدا الۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.

　　اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشاتىن دارىندىلار − اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋدى جەدەلدەتەتىن، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋ تاسىلىنە بۇرىلىس جاسايتىن، وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتەتىن ماڭىزدى كۇش. قازىر تيانشان الابىندا نەشە مىڭداعان ارناۋلى جىبەرىلگەن عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرى بەلسەنە قىزمەت ىستەۋدە، ولار نەگىزگى ساتىعا ىشكەرىلەي بارىپ قولدانىلمالى جاڭا تەحنيكالاردى جالپىلاستىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسىن توڭىرەكتەي وتىرىپ دالمە - ءدال قىزمەت وتەۋ ورىستەتىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي باسىمدىققا يە، ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسىن جەتىلدىردى.

　　اۋىل - قىستاق دارىندىلارىن قولداۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرۋ جاعىندا، «اۆتونوميالى رايوننىڭ اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ كاسىپ سالاسىن دامىتۋ عىلىم - تەحنيكا ارەكەتىن اتقارۋ جوباسىندا (2021 − 2025 جىل)» بىلاي دەپ ورتاعا قويىلدى: جوعارى تەحنيكۋم مەكتەپتەرىن، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى مەن اۋىل - قىستاق كاسىپورىندارىن تەحنيكالىق سەلبەستىك ورىستەتۋگە جەتەكتەپ، عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىمەن اۋىل - قىستاق كاسىپورىندارىنا جارنا قوسۋىن قولداپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن مەكتەپ پەن كاسىپورىندا، عىلمي زەرتتەۋ ورنى مەن كاسىپورىندا قوس قىزمەتكە ۇسىنىس ەتۋ مەحانيزمىن ورناتۋ، اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. نىساندى قولداۋ، ارناۋلى قوسىمشا قاراجات، اقىلى قىزمەت وتەۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى ءار دارەجەلى اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىن ءوندىرىستىڭ ءبىرىنشى شەبىنە بارىپ تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋگە جەتەكتەۋ كەرەك.

　　سونىمەن بىرگە سەلبەستىك كووپەراتيۆى، وتباسىلىق ەگىس الاڭى سياقتى جاڭا تيپتەگى اۋىل شارۋاشىلىعى تيجارات تۇلعالارى بىرتە - بىرتە اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ ”نەگىزگى كۇشىنە“ اينالىپ، اناعۇرلىم كوپ شارۋا وتباسىلارىن قوعامداسىپ دامۋعا باستاپ جانە اتتانىسقا كەلتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاڭالىق اشۋ قۋاتىن، باسەكەلىك قۋاتىن جانە بارلىق فاكتور ءوندىرىس سالىستىرماسىن جوعارىلاتىپ، وسى زامانعى بايلىق فاكتورىنىڭ بىرىككەن كۇشىن ونان ارى ۇيىستىرىپ، دارىندى، قارجى، تەحنيكا سياقتىلاردى ءبىر ارنادا توعىستىرىپ، جاڭا اۋىل شارۋاشىلىعى ادامدارىنىڭ اناعۇرلىم كوپ ”عىلىم - تەحنيكا ورتاق تۇلعاسىن“ باستاماشىلدىقپەن قالىپتاستىرۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا تىڭ ومىرشەڭدىك كۇش ۇستەۋدە.