”تۇرپان ءجۇزىمى، قۇمىل قاۋىنى، كورلا المۇرتى ماقتاۋ الار؛ پيامان انارى، ءپايزاۋات قاۋىنى، اقسۋ الماسى ءدامى اۋىزدا قالار“! دەپ ايتىلاتىن ءان شينجياڭنىڭ ۇقساماعان وڭىردەگى ەرەكشە جەمىس - جيدەكتەرىنىڭ حوش ءيىسى مەن ءتىل ۇيىرەتىن تاتتىلىگىن شىرقاعان. ءسىز شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەكتەرىنىڭ نەلىكتەن ءدامدى ءارى قورەكتىك قۇنىنىڭ جوعارى بولاتىندىعىن بىلەسىز بە؟
مۇنىڭ ءبىر سىرى توپىراقتا. ”تىرشىلىك توپىراقتان ءوسىپ - ونگەن! توپىراق اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ نەگىزى، وتە ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى“، - دەدى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق اكادەمياسى توپىراق، تىڭايتقىش جانە اۋىل شارۋاشىلىعىندا سۋ ۇنەمدەۋ زەرتتەۋ ورنىنىڭ اعا زەرتتەرۋشىسى ۋاڭ بين تىلشىگە، - شينجياڭنىڭ جەرى كەڭ، كليماتى قۇرعاق، كۇننىڭ ءتۇسۋ ۋاقىتى ۇزاق، كۇندىز بەن ءتۇننىڭ تەمپەراتۋرا پارقى زور، وزگەشە كليمات پەن ورتا شارت - جاعدايى شينجياڭنىڭ ايرىقشا توپىراق ورتاسىن قالىپتاستىرىپ، ۇقساماعان وڭىرلەردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشە ونىمدەرىن جەتىلدىرگەن.
توپىراق ەرەكشەلىگىنىڭ قالىپتاسۋى كليمات، سۋ ساپاسى، ورتا سياقتى كوپتەگەن فاكتورلاردىڭ اسەرىنە ۇشىرايدى، شينجياڭنىڭ جەر ءتۇزىلىسى، كليماتى، بيولوگياسى سياقتى تۇرلەرى الۋان ءتۇرلى بولاتىندىقتان، شينجياڭ توپىراعى دا وزىندىك قاسيەتىنە يە بولعان، اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارى تەك شينجياڭنىڭ توپىراعىنىڭ ”قاسيەتىنە“ ۇيلەسسە بولعانى، مول قارىمجىعا قول جەتكىزگەن.
شينجياڭداعى جەر اۋدانى ەڭ ۇلكەن توپىراق ءتۇرى قۇمايت، تۇتاس شينجياڭنىڭ توپىراق اۋدانىنىڭ ％22تەن استامىن يەلەيدى، نەگىزىنەن، تارىم ويپاتىنداعى تاكلاماكان ءشولى مەن جوڭعار ويپاتىنداعى قۇربانتۇڭعۇت ءشولىنىڭ شەتىندەگى وڭىرلەرگە تارالعان. ونىڭ ەرەكشەلىگى توپىراقتىڭ قۇمدىق سيپاتى كۇشتى، توپىراق تۇلعاسى قۇرعاق، جەر ساپاسى ناشار، بوس، قاتپار ءتۇزىلىسى قاراپايىم ءارى انىق ەمەس، سۋدىڭ، تىڭايتقىشتىڭ ءسىڭۋ ەرەكشەلىگى كورنەكتى. بورپىلداق توپىراقتا وسەتىن داقىلداردى ەگۋگە ۇيلەسەدى، مىسالى، قاربىز، جەر جاڭعاعى، ءتاتتى كارتوپ سياقتى تۇينەك ساباق تۇرلەرى، بۇرشاق تەكتەس اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارى، سونىمەن بىرگە جابايى ەتتى سۇڭعىلا تەكتەس جۇڭگوشا ءشوپ دارىلەر.
تۇرپاننان قۇمىلعا دەيىنگى وڭىردەگى مول جارىق، جىلۋ بايلىعى جارتىلاي توپىراق، جارتىلاي قۇم جەرگە سايكەسكەن، وسىندا وسكەن قاربىز، قاۋىنداردىڭ ءدامى ءتاتتى، ءتىل ۇيىرەدى، اتاعى جەر - الەمگە تانىلعان؛ ”ءشول مەرگياسى“ اتالعان ەتتى سۇڭعىلا كۇنلۇن تاۋىنىڭ قار سۋى نارلەندىرگەن حوتان ايماعىنداعى ءشول جيەگىنە ورنالاسقان، بۇل ارانىڭ توپىراعىنىڭ بوستىعى ۇلكەن، اۋا وتكىزگىشتىگى جاقسى، تەمپەراتۋراسى، ىلعالدىلىعى، قىشقىلدىعى مەن سىلتىلىگى ۇيلەسىمدى، تابيعي وسكەن ەتتى سۇڭعىلانىڭ ءونىمدى قۇرامى جوعارى، دارىلىك قۇنى كورنەكتى بولادى.
شينجياڭدا جۇڭگوداعى ەڭ ۇلكەن سورتاڭ جەر دە بار، ماقتا سورعا ءتوزىمدى اتويشى داقىل اتالادى، ەداۋىر كۇشتى سورعا ءتوزىمدى، قۋاڭشىلىققا ءتوزىمدى، قۇنارسىز جەرگە ءتوزىمدى قاسيەتى بار، سورتاڭ جەرگە ەگۋگە ەرەكشە ۇيلەسەدى. شينجياڭنىڭ كەڭ كوسىلگەن سورتاڭ جەر بايلىعى، مول جارىق، جىلۋ جانە مۇزدىقتاعى ەرىگەن قار بايلىعى ماقتانىڭ ءوسىپ - ونۋىنە ەڭ لايىق جەر ازىرلەپ، ەگىلەتىن جەر اۋدانى بارعان سايىن كەڭەيدى.
”سورتاڭ جەر شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ ەڭ جوعارى دارەجەلى سورتىن جاراتتى، ۇزىن تالشىقتى ماقتا قۇنارسىز سورتاڭ جەردى ىرىستى جەرگە اينالدىردى“، - دەدى ۋاڭ بين، - مەيلى قانداي ەگىس داقىلى قاي جەردە وسسە دە، جەرگىلىكتى ورىننىڭ توپىراق، كليمات سياقتى جاراتىلىستىق ورتاسى ۇزاق ۋاقىت تاڭداۋدىڭ جانە بۇعان ۇيلەسۋدىڭ ناتيجەسى، تەك ءوزارا ۇيلەسكەندە عانا، ەڭ تاڭداۋلى سورتتى جەتىلدىرۋگە بولادى.
