ءۇش ۇلكەن قامال الۋ شايقاسىن ۇزدىكسىز جاقسى جۇرگىزەيىك

-جۇڭگونىڭ كەزەكتەگى ەكونوميكالىق جاعدايىنا شولۋ

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى دۇڭ جۇن، ۋ يۇي، يۇي ۋىنجيڭ، گاۋ جيڭ

　　12 - ايدىڭ 13 - كۇنى اشىلعان ج ك پ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسى ءماجىلىسى بيىل جىل باسىنان بەرى ءۇش ۇلكەن قامال الۋ شايقاسىنىڭ باستاماسى تاماشا بولدى دەپ قارادى ءارى كەلەر جىلى ءۇش ۇلكەن قامال الۋ شايقاسىن ۇزدىكسىز جاقسى جۇرگىزىپ، بەلگىلەنگەن ارەكەت جوباسىنا ساي، كورنەكتى ماسەلەلەرگە باعىتتاي وتىرىپ، ءتۇيىندى شايقاستاردى ويداعىداي جۇرگىزۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.

　　«ورنىقتىرۋدى» تىڭعىلىقتى ورىنداپ، فينانس حاۋىپ - قاتەرىنەن دالمە - ءدال ساقتاندى

　　ەلەۋلى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ جانە ونى شەشۋ − ءۇش ۇلكەن قامال الۋ شايقاسىنىڭ ەڭ الدىڭعى ورنىنا قويىلدى، ول − جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدا، ءسوزسىز، اسىپ وتۋگە ءتيىستى ماڭىزدى وتكەل.

　　بيىل جىل باسىنان بەرى، كوپ رەتكى ماڭىزدى ماجىلىستەردە ەلەۋلى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ جانە ونى شەشۋ تالاي رەت العا قويىلىپ، فينانس حاۋىپ - قاتەرلەرىنە جانە جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ كومەسكى قارىز حاۋىپ - قاتەرىنە باعىتتالعان ءبىر قىدىرۋ باقىلاۋ - باسقارۋ ساياساتتارى ىركەس - تىركەس شىعارىلىپ، ونىمدىلىگى بىرتىندەپ ايگىلەندى −

　　ماكرولىق سۇيمەن مولشەرى تەز جوعارىلاۋ بەتالىسى تەجەلىپ، فينانس حاۋىپ - قاتەرى جالپى جاقتان باسەڭدەپ، فينانستاعى بىلىقپالىق العاشقى قادامدا جونگە سالىنىپ، مال - مۇلىك باسقارۋ كاسىبى بىرتىندەپ وكىلەتتى قازىنا باسقارۋعا ورالىپ، زايوم بازارىنداعى كۇشتەمەلى ناق اقشا ايىرباسى تارتىپپەن جويىلىپ، فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ بەلگىلەمەگە تولىمدى بولۋ ساناسى، قارجى قوسۋشىلاردىڭ حاۋىپ - قاتەر ساناسى كورنەكتى جوعارىلادى.

　　مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاڭا كەزەك فينانستى ورنىقتىرۋ، دامىتۋ كوميتەتى العاش قۇرىلعاندا - اق ءماجىلىس اشىپ، ەلەۋلى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ جانە ونى شەشۋدەن قامال الۋ شايقاسىن جاقسى جۇرگىزۋگە ايقىن ورنالاستىرۋ جاساپ، ەلەۋلى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ جانە ونى شەشۋدەن قامال الۋ شايقاسىن جاقسى جۇرگىزۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەت جوباسىن قارادى.

　　جالپى جاقتان قاراعاندا، ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ فينانستىق حاۋىپ - قاتەرىن مەڭگەرۋگە بولادى. الايدا، ءسوزسىز، مىنانى دا كورە ءبىلۋ كەرەك: ىشكى - سىرتقى فاكتورلاردىڭ بىرگە اسەر ەتۋىندە، ەلەۋلى حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋ جانە ونى شەشۋدىڭ مىندەتى ءالى دە اۋىر.

　　جۇڭگو مينشىڭ بانكەسىنىڭ جەتەكشى اعا زەرتتەۋشىسى ۋىن بين مىنالاردى ءبىلدىردى: كەزەكتە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشى نەگىزىنەن ۇيلەسىمدى ارالىقتى ساقتاۋدا، دەسەدە ەكونوميكانىڭ باسەڭدەۋ قىسىمى بىرتىندەپ كورنەكتىلەندى. ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ ءماجىلىسى كەلەسى كەزەڭدەگى ەكونوميكالىق قىزمەتتىڭ ساياتتىق ارناسىن تۇلعالادى، فينانس سالاسى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، «ورنىقتىرۋدى» ونان ارى جاقسى ورىنداپ، فينانس حاۋىپ - قاتەرىنەن اناعۇرلىم دالمە - ءدال ساقتانۋ جانە ونى شەشۋ كەرەك.

　　وڭىرلىك جالپى بەتتىك كەدەيلىكتى شەشۋگە نىق قادام باستى

　　مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنىڭ مەجەلەۋىنشە، جىل اياعىندا ەلىمىزدە قازىر اتقارىلىپ وتىرعان ولشەمدەگى اۋىل - قىستاق كەدەي جان سانى %85تەن استام ازايادى، كەدەي قىستاقتاردىڭ %80 مولشەرى كەدەيلىكتەن شەگىنەدى، %50تەن استام كەدەي اۋدان كەدەيلىك قالپاعىن تاستايدى.

　　ورتالىق ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ولكە جالپىلىق جاۋاپتى بولىپ، قالا - اۋدان تياناقتاندىرۋدى يگەرىپ، ارحيۆ تۇرعىزىپ، كارتچكا بەرىلىپ، كەدەيلەردى دالمە - ءدال پارىقتاپ، قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىن تاڭداپ جىبەرىپ، ءبىرىنشى شەپتەگى قىزمەت كۇشىن نىعايتىپ، ۇسىنىلىمدى ارتتىرىپ، ساياسات، شارالاردى كۇشەيتتى... تۇتاس قوعامنىڭ تىزە قوسا قۇلشىنۋىندا ەلىمىز وڭىرلىك تۇتاس تۇلعالى كەدەيلىكتى شەشۋدە نىق قادام باستى.

　　«بۇكىل ەلدەگى 334 اۋىر كەدەي اۋدان قىزمەتتىڭ ءتۇيىنى، قىزمەت تىڭعىلىقتى بولماسا، وڭاي كەرى شەگىندىرەدى»، - دەدى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ليۋ يۇڭفۋ.

　　بۇل اۋىر كەدەي اۋدانداردىڭ كاسىپ سالاسى كەنجە قالعان، ەڭبەككۇشتەرى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋدە ءتىل، تۇرمىس ادەتى، شەبەرلىك كەمشىلدىگى سياقتى قيىنشىلىقتارعا ۇشىرايدى، ونىڭ ۇستىنە ءبىرتالاي سانداعىلار كارى - قۇرتاڭ، اۋرۋ - سىرقاۋ، مۇگەدەك ادامدار.

　　كەلەسىدە، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ سىندى قيان - كەسكى شايقاستا كەدەيلەسۋدىڭ تۇرلىشە سەبەپتەرى بويىنشا دالمە - ءدال شارالار ۇزدىكسىز جولعا قويىلادى −

　　ەڭبەك قابىلەتى بارلار كاسىپتى دامىتۋعا نەمەسە سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋگە شابىتتاندىرىلادى، قولداۋ كورسەتىلەدى؛ ەڭبەك قابىلەتىنەن جارتىلاي ايرىلعان، ەڭبەك قابىلەتىءالسىز ادامدار ورمان قورعاۋشى، كۇتىمدەۋشى سياقتى الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتىنداعى ەڭبەكتەرگە قاتىناسۋ ارقىلى كىرىسىن ارتتىرۋعا شابىتتاندىرىلادى؛ ەڭبەك قابىلەتى جوق كارى - قۇرتاڭ، اۋرۋ - سىرقاۋ، مۇگەدەك توپتار، باستىسى، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ارقىلى ەڭ تومەنگى شەكتە قامتاماسىز ەتىلەدى.

　　لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋ تەبىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، كورنەكتى ماسەلەلەرگە باعىتتالعان ءتۇيىندى شايقاستاردى ويداعىداي جۇرگىزدى

　　تۇنىق سۋ، اشىق اسپان، تازا توپىراقتى بۇرىنعى كۇيىنە كەلتىرۋ ءۇشىن، بيىل جىل باسىنان بەرى لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋدەن قامال الۋ شايقاسىنا ۇزدىكسىز كۇش سالىندى.

　　بيىل الدىڭعى جارتى جىلدان بەرى، بەيجيڭ - تيانجين - حىبەي، چاڭجياڭ اتىراۋى، فىنحى - ۋيحى جازىعى سياقتى ءتۇيىندى وڭىرلەر باقىلاۋ - تەكسەرۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، كاسىپورىننىڭ ولشەمنەن اسىرا ىعىستىرۋىنان بىتىراندى - بەتالدى لاستاۋدى رەتتەۋ - جونگە سالۋدىڭ تۇبەگەيلى بولماۋىنا دەيىنگى، شاعىن پار قازانداردى رەتتەۋ - جونگە سالۋدان جۇمىس باسىنداعى شاڭ - توزاڭ شىعارۋدى باسقارۋ - مەڭگەرۋگە دەيىنگى لاستانۋ ماسەلەلەرىن تىزگىندەدى.

　　1 - ايدان 10 - ايعا دەيىن، بۇكىل ەلدەگى تاماشا كۇن رايىنىڭ ورتاشا سان سالىستىرماسى %81.5كە جەتىپ، بىلتىرعى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن 0.9 پايىز جوعارىلادى؛ PM2 .5تىڭ قويۋلىعى بىلتىرعى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %7.5 تومەندەدى، PM10نىڭ قويۋلىعى بىلتىرعى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %4.2 تومەندەدى.

　　سۋ قاينارلارىن رەتتەۋ - جونگە سالۋ، قالالارداعى ساسىق سۋدى رەتتەۋ - جونگە سالۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ، اۋىل - قىستاقتاردىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋ، بوحايدى جان - جاقتى جونگە سالۋ سياقتى قامال الۋ شايقاستارى ىركەس - تىركەس باستالدى. سۋ ورتاسىنىڭ، اسىرەسە، بۇقارانىڭ توڭىرەگىندەگى سۋدىڭ لاستانۋ ماسەلەسى سۋدى جاقسارتۋدىڭ تۇيىنىنە اينالىپ، بۇقارانىڭ اۋىز سۋ حاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك ەتىلدى.

　　مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسىنىڭ اقپارات مالىمدەمەشىسى ماۋ شىڭيۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: الدىڭعى 3 توقساندا بۇكىل ەلدەگى ەكولوگيانى قورعاۋ مەن قورشاعان ورتانى جونگە سالۋ جۇمىسىنا قوسىلعان قارجى بىلتىرعى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %33.7ارتىپ، ارتۋ قارقىنى جالپى قوسىلعان قارجىدان 28.3 پايىز تەزدەپ، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ جارقىن تۇيىنىنە اينالدى.

　　ورتالىقتىڭ قورشاعان ورتانى باقىلاۋ - تەكسەرۋى لاستانۋدان ساقتانۋ مەن ونى جونگە سالۋدىڭ «وتكىر قانجارى» دەپ اتالدى. بيىل ورتالىقتىڭ قورشاعان ورتانى باقىلاۋ - تەكسەرۋىنىڭ «قايىرىلا قاراۋى» رەسمي باستالىپ، نايزا ۇشى «كورىنىستە رەتتەۋ - جونگە سالۋ»، «وتىرىك رەتتەۋ - جونگە سالۋ»، «قول ۇشىمەن رەتتەۋ - جونگە سالۋ» سياقتى فورماشىلدىق، تورەشىلدىك ماسەلەلەرىنە قاراتىلىپ، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋدان قامال الۋ شايقاسىن جاقسى جۇرگىزۋگە پارمەندى كەپىلدىك ازىرلەندى.

　　كەلەر جىلى ءۇش ۇلكەن قامال الۋ شايقاسى ءتۇيىندى مىقتاپ يگەرىپ دالمە - ءدال كۇش سالىپ، بىرنەشە مايدان قيان - كەسكى شايقاستىڭ، جاپالى شايقاستىڭ، زور شايقاستىڭ جەڭىسىنە جەتىپ، دامۋدىڭ بىركەلكى، تولىق بولماۋ ماسەلەسىن ويداعىداي شەشىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعامدى ۋاعىندا جۇزەگە اسىرۋعا بەرىك نەگىز قالانادى.