”كەدەيلىكتەن ارىلىپ، زاماناۋي تۇرمىس كەشىرىپ، بولاشاققا زور ءۇمىت ارتتىق“
− شينجياڭدىق جۇمىسكەرلەر سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەن تۇرمىسىن تىلگە تيەك ەتتى
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدا، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى ورەگە جەتۋدە، وسىزامانداندىرۋدا بىردە - ءبىر ۇلتتى قاعىس قالدىرۋعا بولمايدى. ەكونوميكانىڭ دامۋى كەنجەلەگەن شينجياڭدا، اسىرەسە، اۋىر كەدەيلىك جايلاعان وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ 4 ايماق - وبلىسىندا جۇمىستانۋ ورايىنىڭ از، كىرىستى ارتتىرۋدىڭ قيىن بولۋى ءار ۇلت بۇقاراسى ءدوپ كەلگەن كەدەيلىكتەن ارىلۋ جولىنداعى ەڭ ۇلكەن قيىن ماسەلە. سوڭعى جىلدارى، شينجياڭنىڭ جەر - جەرى مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا كەدەي بۇقارانىڭ جاقىن ماڭدا، تۇرعان جەرىندە جۇمىستانۋىنا كومەكتەسۋمەن بىرگە، جۇمىستاندىرۋ ارناسىن بەلسەنە كەڭەيتىپ، جۇمىستاندىرۋ تۇعىرىن ورناتىپ، ەكونوميكاسى دامىعان ولكە، قالالارداعى جۇمىسشى ىستەتۋشى كاسىپورىندارمەن بايلانىس جاساپ، ءار ۇلت كەدەي بۇقاراسىنىڭ جۇمىستانۋدى جۇزەگە اسىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋىنا جول اشتى.
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى تاياۋدا جەر - جەردە جۇمىس ىستەپ جاتقان شينجياڭنىڭ ءار ۇلت جۇمىسكەرلەرىمەن سۇحپاتتاسقاندا، ولار سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ، جۇمىستانۋىمىز ءوزىمىزدى جانە بۇكىل وتباسىمىزدى كەدەيلىكتەن ارىلتتى، تۇرمىس دەڭگەيىمىز كورنەكتى جوعارىلادى، بولاشاققا زور ءۇمىت ارتتىق دەستى.
سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋ كەدەيلىكتەن ارىلۋدى تەزدەتتى
وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىس − قاشقار ايماعى، حوتان ايماعى، اقسۋ ايماعى جانە قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىنە ورنالاسقان، شوعىرلى، تۇتاسقان اۋىر كەدەي وڭىرلەر. بۇل جەردىڭ كليماتى قۇرعاق، ادام كوپ، جەر از، كەدەيلەر سانى مول، كەدەيلىك دەڭگەيى اۋىر، ونەركاسىپ نەگىزى ءالسىز، تەك ەگىنشىلىككە عانا سۇيەنىپ، بۇقارانى كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، كىرىستى ارتتىرۋ قيىن.
سوڭعى جىلدارى، وڭتۇستىك شينجياڭ ەرەكشە جەمىس ورمانى، ماقتا سياقتى بايلىق ابزالدىلىعىنا سۇيەنىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن مانەرلەۋ، توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك سياقتى ءبىر توپ كاسىپورىنداردى ىرگە تەبۋگە باۋراپ، اۋىل - قىستاقتاعى كەيبىر ارتىق ەڭبەككۇشتەردىڭ جاقىن ماڭدا، تۇرعان جەرىندە جۇمىستانۋىن جۇزەگە اسىردى. سونىمەن بىرگە، جەر - جەر تاعى شينجياڭ ىشىندە ءوڭىر اتتاپ جۇمىستاندىرۋ، شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسەتىن ولكە، قالالارعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋ سياقتى شارالار ارقىلى ءتىپتى دە كوپ كەدەي بۇقارانىڭ كىرىستى ارتتىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا كومەكتەستى.
تىلشىلەر ارالاۋ بارىسىندا مىنانى ۇعىستى: شينجياڭدىق جۇمىسكەرلەردىڭ قالىپتى قىزمەتى مەن تۇرمىسىنا كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، جياڭسۋ، انحۇي، گۋاڭدۇڭ سياقتى جەرلەردەگى كوپتەگەن كاسىپورىندار ولارعا تاماشا جاتار ورىن شارت - جاعدايىن ازىرلەپ، تەلەۆيزور، اۋا رەتتەگىش، كىرجۋعىش سياقتىلارمەن تولىق جابدىقتاعان، تاعى اسپاز ورنالاستىرىپ، جۇمىسكەرلەردىڭ مۇسىلمانشا ازىقتىق تۇتىنۋ ادەت - عۇرپىن قامتاماسىز ەتكەن. جۇمىسشى ىستەتۋشى كاسىپورىندار تاعى از ۇلت جۇمىسكەرلەرمەن تىلدەسە الاتىن تەحنيكتەردى ورنالاستىرىپ، ولاردىڭ تەحنيكانى تەزىرەك يگەرۋىنە، جۇمىس ورنىنا ۇيلەسۋىنە كومەكتەستى. قازىر شىعىس، ورتا بولىكتەردەگى ولكە، قالالارداعى شينجياڭدىق جۇمىسكەرلەردىڭ جان باسىندىق جىلدىق ورتاشا كىرىسى 40 مىڭ يۋاننان استام بولىپ، بۇل ۇيدەگى كەزدەگى كىرىستەرىنىڭ 4 ەسەسىمەن بارابار بولعان.
حوتان ايماعى لوپ اۋدانىنىڭ ەگىنشىسى مامەتيمىن ايساجان وتباسىنداعى 4 جاننىڭ 5 مۋعا دا جەتپەيتىن جەرى بار، ەكى بالاسى ورتا مەكتەپتە وقيدى، ءۇپى - ءتاپى تۇرمىس كەشىرەتىن. 2018 - جىلى 3 - ايدا ول جانە جۇبايى ەكەۋى قىستاقتىڭ ۇلكەن كەرنايىندا تاراتىلىپ جاتقان جارنامادان ۇرىمجىدەگى ءبىر توقىماشىلىق كاسىپورىنىنىڭ جۇمىسشى قابىلداپ جاتقاندىعىن، ونىڭ ۇستىنە تەحنيكاعا تەگىن باۋليتىنىن ەستىپ تىزىمدەلەدى. ”بالامىز داشۋە وقۋ الدىندا تۇر، جەرگە سۇيەنىپ ولاردى وقىتا المايمىز، اۋىلدا ۇساق - تۇيەك جۇمىس ىستەپ، ءبىر ايدا ەڭ كوپ بولعاندا 2000 يۋان عانا تابامىز. قازىر ەكەۋىمىز ايىنا 10 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزەمىز، بۇل وتباسىمىزدىڭ بۇرىنعى ءبىر جىلدىق كىرىسىنەن دە اسىپ ءتۇستى. مەن تۋىس - تۋعاندارىمدى دا جۇمىس ىستەۋگە شاقىرىپ كەلمەكشىمىن“ دەدى.
2019 - جىلدىڭ باسىندا قاشقار ايماعى ماكىت اۋدانىنداعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي شارۋا يمىن سۇلايمان اۋدانداعى ەڭبەككۇش سەرىكتەستىگىنىڭ تانىستىرۋى ارقىلى انحۇيدىڭ حىفيىنداعى ءبىر ەلەكتروندى نەگىزگى بولشەك قۇراستىرۋ كاسىپورىنىندا قىزمەت ىستەيدى. ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، ول وتباسىنا 40 مىڭ يۋاننان استام اقشا جىبەرىپتى. ”بۇرىن شىلان ەگىپ، جىلىنا نەبارى 10 مىڭ يۋان كىرىس تاباتىنبىز، ونىمەن بۇكىل وتباسىن اسىراۋ قيىن ەدى، جۇمىسكەرلەردىڭ كىرىسىنىڭ وسىنشالىقتى جوعارى بولاتىنىن ويلاماپپىن، ەرتەرەك سىرتقا شىعۋىم كەرەك ەكەن“.
زاماناۋي تۇرمىسپەن توعىسىپ، تۇرمىس دەڭگەيى جوعارىلادى
پامير ۇستىرتىنەن كەلگەن مالشى قاھارمان مامەتيمىن بىلتىر ايەلىمەن، قارىنداسىمەن بىرگە تۇڭعىش رەت تاۋ قويناۋىنان شىعىپ، گۋاڭدۇڭداعى ءبىر كاسىپورىنعا بارىپ جۇمىس ىستەدى. ول بىلاي دەدى: سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، تۇڭعىش رەت پويەزعا، ۇشاققا جانە مەتروعا وتىردىم، قىزمەتتەن تىس ۋاقىتتا قىزمەتتەستەرىممەن بىرگە ساياحاتتاپ، بازار ارالاپ زات ساتىپ الىپ، كينو كورەمىن، ينتەرنەتتەن زات ساتىپ الۋدى دا ۇيرەنىپ، ”زاماناۋي تۇرمىسقا ءبىر جولدا كىرىپ كەتكەندەي بولدىم“ دەدى.
سۇحپاتتى قابىلداعان ءىشىنارا شينجياڭدىق جۇمىسكەرلەر بىلاي دەدى: شىعىس، ورتا بولىكتەگى دامىعان ولكەلەرگە بارىپ جۇمىس ىستەۋ كىرىسىمىزدى ارتتىرىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، كوز ايامىزدى كەڭەيتتى، تۇرمىسىمىز اناعۇرلىم ءماندى بولا ءتۇستى.
وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اقتاۋ اۋدانىنداعى اۋىل - قىستاقتا وسكەن مۇرساحمات اپەش ۋشي قالاسىنا بارىپ جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، ”چاڭجياڭنىڭ وڭتۇستىگىندەگى سۋ مەكەنىنىڭ“ ساۋلەتى مەن دۋمانىن، جەرگىلىكتى سالت - ساناسىن ۇناتىپ قالدى. 2 جىلدان بەرى، ول دەمالىس ۋاقىتىنان پايدالانىپ، شاڭحاي، نانجيڭ، حاڭجوۋ سياقتى ماڭىنداعى ۇلكەن قالالاردى ارالادى. سول سياقتى اقتاۋ اۋدانىنان كەلگەن زۇلاجگۇل عوپۇر بىلاي دەدى:”كىشكەنە كەزىمىزدە تەڭىزدى تەلەۆيزوردان عانا كورەتىنبىز، گۋاڭدۇڭنىڭ حۇيجوۋىنا بارىپ جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، ۋاقىتىم بولا قالسا بولعانى تەڭىز جاعاسىنا بارىپ سەيىلدەيمىن. بۇل جەردەگى ىشەر اس، ىستەتەتىن بۇيىم، تابيعي ورتانىڭ بارلىعى اۋىلىمىزدان جاقسى، قۇلشىنا اقشا جيناپ، وسى جەردەن ءۇي الىپ، وتىرىقتاپ قالۋدى ءۇمىت ەتەمىن“.
جايشىلىقتا بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنەن كەلگەن جۇمىستاستارىمەن اڭگىمەلەسۋ ارقىلى شينجياڭدىق جۇمىسكەرلەردىڭ پۋتۇڭحۋا دەڭگەيى جالپى بەتتىك جوعارىلاپ، ەڭبەك شەبەرلىگى دە قوسا جوعارىلاعان. اقشي اۋدانىنان كەلگەن كەدەي شارۋا اسەن توقتاحۇننىڭ جياڭسۋدىڭ ءبىر ماشينا جاساۋ كاسىپورنىندا قىزمەت ىستەگەنىنە 6 جىل بولدى. قازىر تەحنيكا تىرەكتىسى بولۋمەن بىرگە، سەحتا شاكىرتتى ەڭ كوپ تاربيەلەگەن ۇستازعا اينالدى. ”مەن وتباسىمىزدى الدەقاشان كەدەيلىكتەن ارىلتتىم، قازىر 3 شاكىرت تاربيەلەپ جاتىرمىن، ولاردىڭ تەز ارادا تەحنيكانى ويداعىداي ۇيرەنىپ، كوپتەپ اقشا تابۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.
وسى زامانعى كاسىپورىن قىزمەتىنە بىرتىندەپ ۇيلەسۋگە بايلانىستى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ كەدەي وڭىرلەرىنەن كەلگەن جۇمىسكەرلەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن قورعاۋ تانىمى دا جوعارىلاۋدا. نانجيڭدە جۇمىس ىستەپ جاتقان شينجياڭدىق ايەل جۇمىسكەر تولعاناي ءاشىم ”كاسىپورىندا جۇمىسشى ۇيىمى، ايەلدەر قوعامى بار،’كىشكەنەسى ەرلى - زايىپتىلاردىڭ جاڭجالداسۋىنان، بالالاردىڭ وقۋىنان، ۇلكەنى ەڭبەك جانە ەڭبەكاقى داۋ - شارىنا دەيىن ءبىز زاڭدى ۇقىم - مۇددەمىزدى بەلسەنە قورعايمىز“.
دامۋ ۇستانىمىنا بۇرىلىس جاساپ، بولاشاقتارى ۇمىتكە تولدى
كوپتەگەن كاسىپورىندارداعى شينجياڭدىق جۇمىسكەرلەر تىلشىلەرگە جۇمىستانعاننان كەيىن وزدەرىنىڭ جانە ۇيىندەگىلەردىڭ ىشەر اس، كيەر كيىمى قامتاماسىز ەتىلىپ، تۇرمىس دەڭگەيلەرى كورنەكتى جوعارىلاپ، ەكونوميكالىق دامۋ مەن عىلىم - تەحنيكا العاباسارلىعى اكەلگەن قولايلىلىقتى سەزىنگەندىگىن، كوپتەگەن ادامنىڭ تۇرمىس ساپاسى مەن بولاشاق ءومىرى اناعۇرلىم تىڭ ۇمتىلىسقا يە بولىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋ، ۇزدىكسىز ءبىلىم الۋ ويىندا بولىپ وتىرعاندىعىن ايتتى.
شيرىناي ەركىن نانجيڭدەگى ءبىر ەلەكتروندى عىلىم - تەحنيكا كاسىپورنىندا اسپاز بولىپ ىستەيدى، ايلىق كىرىسى بۇرىن اۋىلىندا اسحانادا جۇمىس ىستەگەندەگى كىرىسىنەن 2 ەسەدەن استام جوعارى. ول قازىر ءوزىنىڭ شۇمەكتى مونشا، سۋ شاياتىن دارەت شەلەگىن ىستەتۋگە داعدىلانىپ قالعاندىعىن، تۇرمىس، تازالىق ادەتىنىڭ كوپ وزگەرگەندىگىن، بيىل اۋىلىنداعى ءۇيىن اشەكەيلەگەندە ەلەكتر جابدىقتارىن، مونشانى، سافانى تۇگەل دايىنداعاندىعىن، اكە - شەشەسى مەن بالاسىنىڭ تۇرمىس ورتاسىنىڭ اناعۇرلىم تازا، اناعۇرلىم جايلى بولۋىنا مۇمكىندىك جاساماقشى ەكەندىگىن ايتتى.
قاشقار ايماعىنىڭ ماكىت اۋدانىنداعى ارزىگۇل يمىن حىفيداعى ءبىر كاسىپورىنعا كەلىپ جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن جۇمىس ارەدىگىندە زەردەلى قول تەلەفونمەن ۋيچات ساۋداسىن ىستەۋدى ۇيرەنىپ، ەڭلىك بۇيىمداردىڭ وكىلەتى بولىپ، ايلىق جالپى كىرىسى 7000 يۋانعا تايادى. ”اۋىلىمىزدا بۇرىن قىزدار ەرتە توي جاسايتىن دا، باسىم كوپ ساندىسىندا كىرىس جوق بولاتىن، قازىر قىزمەتىمىز بار، وتباسىنىڭ ’جارتى الەمى‘ بولىپ، بارعان سايىن سەنىمىمىز ارتىپ، بارعان سايىن كورىكتەنە تۇستىك“.
كىرىستىڭ ارتۋىنا، كوزقاراستا بۇرىلىس جاساۋعا بايلانىستى، جۇمىسكەرلەر اراسىنداعى ءىشىنارا جاستار بولاشاعى جونىندە اناعۇرلىم تاماشا جوبا جاساي باستادى. 19 جاستاعى بويجەتكەن ءبۇماريام وشىردىڭ وتباسى ۇرپاقتار بويى اقشي اۋدانىنىڭ تاۋ قويناۋىندا تۇرمىس كەشىرىپ كەلگەن، وتباسىندا جان سانى كوپ، جەر از، تۇرمىسى كەدەي بولاتىن. بىلتىر ول جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان بەرىپ، تولىق كۋرسقا وتە المايدى، سونىمەن، گۋاڭدۇڭداعى ءبىر كاسىپورىنعا بارىپ، جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ ساباق پىسىقتاۋ بەكىمىنە كەلەدى. قازىر ول ايىنا 3500 يۋان اقشا جيا الادى. ”كەلەر جىلى جوعارى مەكتەپ ەمتيحانىنا تاعى دا قاتىناسىپ، ءوزىم جيعان اقشاممەن داشۋە وقۋ ارمانىن ىسكە اسىرامىن“.
تاعى ءبىر ءبولىم جاستار شارۋاشىلىق قۇرۋدى ومىردەگى جاڭا نىساناسى ەتتى. نانجيڭدە جۇمىس ىستەگەنىنە تالاي جىل بولعان نۇراش ايت بيىل 4 - ايدا ءىنىسى نۇرجي ايتتى دا شينجياڭنىڭ كۇنەس اۋدانىنداعى اۋىلىنان ەرتىپ شىعىپ، كاسىپورىندا بىرگە جۇمىس ىستەدى. ”ءبىز جاستار ەندىگارى بىرنەشە مۋ جەرگە عانا سۇيەنىپ تۇرمىس كەشىرۋىمىزگە بولمايدى، ءسوز جوق، سىرتقا شىعىپ، ۇلكەن قالاداعىلاردىڭ قالاي قىزمەت ىستەپ، تۇرمىس كەشىرىپ جاتقاندىعىن كورۋىمىز، اۋىلىمىزدا ءالى بولا قويماعان جاڭا ساۋدا ورايىن قاراستىرىپ، ۇيرەنگەننەن كەيىن اۋىلعا قايتىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، ءوزىمىز قوجايىن بولۋىمىز كەرەك“.
ايشىنار قۇربان مەن جىگىتى بۇرىن وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اقتاۋ اۋدانىنىڭ مالشىسى بولاتىن، گۋاڭدۇڭداعى ءبىر كاسىپورىندا جۇمىس ىستەگەنىنە 2 جىل بولدى. قازىر ولار ەلەكتروندى ساۋدا سىندى وسى ساۋدا ۇلگىسىن كوزدەدى، جەتكىلىكتى اقشا قۇراعاننان كەيىن، اۋىلعا قايتىپ ەلەكتروندى ساۋدا تيجارات ءتۇيىنىن اشىپ، قوداس ەتى، قوي ەتى، كەپتىرىلگەن ورىك سياقتى اۋىلىنىڭ ساپالى جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەرىن ينتەرنەت جەلىسىندە، ينتەرنەت جەلىسىنەن تىس ساتىپ، ءتىپتى دە كوپ اۋىلداستارىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، بايۋىنا كومەكتەسپەكشى.
