قاپقا قىستاعى:
تاۋ قويناۋىنان كوشىپ، شىت جاڭا تۇرمىسقا قادام باستى
5 - ايدىڭ 10 - كۇنى اقتاۋ اۋدان قالاشىعى سىلۋ جيايۋانعا كوشىپ كەلگەن قىزىلتاۋ اۋىلى قاپقا قىستاعىنداعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي بۇساليما اجى سول كۇنگى تيجارات جۇمىسىنا دايىندالۋدا.
ءبىر ءوڭىردىڭ بايلىعى سول ءوڭىردىڭ ادامىن اسىرايدى دەگەن ءسوز بار. الايدا اقتاۋ اۋدانى قىزىلتاۋ اۋىلى قاپقا قىستاعىنىڭ جەر جاعدايى دامۋدىڭ تۇساۋىنا اينالدى. اسقار تاۋ، قيا بەتتى، ورتاسى سۇركەيلى بولعاندىقتان بۇقارانىڭ ءوندىرىسى، تۇرمىسى قيىنشىلىقتا قالىپ، ۇزاق ۋاقىت كەدەيلىكپەن ءوتتى.
كەدەيلىكتەن ارىلۋدا يدەياعا بۇرىلىس جاساۋ قاجەت. قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىن وزگەرتۋدە، ءسوز جوق، باسىپ وتۋگە ءتيىستى جولعا اينالدى. قونىس جاڭالاعان قاپقا قىستاعى جاڭا ومىرمەن قاۋىشتى.
جاڭا مەكەن، جاڭا ءۇمىت
قاپقا قىستاعى اۋدان قالاشىعىنان 100 كيلومەتر شالعايدا، قىستاققا باراتىن جولدى جىل سايىن تاسقىن سۋ بۇزىپ كەتىپ، جىل سايىن جوندەلەدى، ويلى - قىرلى جولدا ءجۇرۋ وتە قيىن.
جۇرت ەلەكتر جارىعى جوق، سۋى تاپشى تاس ۇيلەردە تۇرادى، تەزەك جاعىپ جىلىنادى، كولىكتەرى ات پەن ەسەك.
سىدىق ساتىبالدىنىڭ وتباسى ءومىرىنىڭ الدىڭعى 40 جىلىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 3000 مەتردەن اساتىن مال شارۋاشىلىعى تۇيىندەرىندە مال باعۋمەن ءوتتى، تۇرمىسى جاپالى، كىرىسى ماردىمسىز بولدى. تۇرمىستارى وسىلاي جالعاسا بەرەدى دەپ ەسەپتەيتىن. ءبىر كۇنى قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىستىق جايلىم قىزمەتى پۋنكتىنىڭ قاپقا قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيى سادىق يولداش وعان كوپ وتپەي بۇل جەردەن ءۇزىلدى - كەسىلدى كەتىپ، جاڭا ورىنعا كوشىپ باراتىندىعىن ايتادى.
سىدىق: ”بۇل جەر تالاي جىلدان بەرى تىرشىلىك كەشىپ كەلە جاتقان جەرىمىز، سيىر مەن قويىمىزدى كۇن سايىن كورىپ تۇرعاندا عانا كوڭىلىمىز كونشيدى. قايدا كوشىپ بارامىز؟“ دەپ نارازىلىعىن بىلدىرەدى. وعان سادىق: ”قوي - سيىردى باعاتىن ادام بار، ۇيلەسىمدى جۇمىسقا ورنالاستىرادى، تۇراتىن ءۇي قازىرگىدەن جاقسى، تاباتىن كىرىسىڭ قازىرگىدەن كوپ بولسا دا كوشپەيسىڭ بە؟“، - دەيدى.
سىدىق سوندا دا تىم قىزىعىپ كەتپەيدى.
سىدىقتىڭ يدەيالىق قىزمەتىن ىستەۋ ءۇشىن، سادىق ونى ەرتىپ ءوز كوزىمەن كورسەتپەكشى بولادى.
كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا قونىس جاڭالاناتىن جەر سىلۋ جيايۋانعا كەلگەندە، سىدىق ەرىكسىز اڭىرىپ تۇرىپ قالادى: جاڭادان قاز - قاتار سالىنعان تۇرعىندار عيماراتى، بالاباقشا، باستاۋىش مەكتەپ، ەمحانا، ساۋدا دۇكەنى، مادەنيەت الاڭى سياقتى سايكەستى قۇرىلعىلار تولىق سالىنىپ، مۇلدە قالالىقتاردىڭ تۇرمىس ورتاسىنداي بولىپتى.
”80 شارشى مەترلىك تۇرعىن ءۇيدىڭ سۋ، ەلەكتر، جىلۋ جۇيەسى تولىق ەكەن، ويعا تۇسىڭدەر، تاۋدا ماشاقاتتى تۇرمىس كەشىرگەندى قويىپ، جاڭا ءومىردىڭ يگىلىگىن كورىڭدەر“. كوز الدىنداعى كوركەم كورىنىستەرمەن قوسا سادىقتىڭ ايتقان سوزدەرىنەن سىدىق وسكەن جەرىنە دەگەن قيماستىق سەزىم مەن كەدەيلىكتەن ارىلۋ ورايىنىڭ بىرەۋىن تاڭداۋ كەرەكتىگىن ۇعىندى.
2019 - جىلى 5 - ايدا سىدىقتىڭ وتباسى ءۇي جيھازدارى تيەلگەن جۇك اۆتوموبيلىنە وتىرىپ تاۋ قويناۋىنداعى ۇيىنەن اتتاندى. جول بويى ول كوز جاسىن سۇرتۋمەن بولدى. ونىڭ مۇنىسى قيماستىق، ءبىراق كوبىندە جاڭا تۇرمىسقا دەگەن ارمان ەدى.
قاپقا قىستاعىندا سىدىق سياقتى تاعى 281 ادام توپ - توپ بويىنشا تاۋ قويناۋىنان كوشىپ، سىلۋ جيايۋان جانە كۇنلۇن جيايۋان سىندى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا قونىس جاڭالاۋ ەكى تۇيىنىنە وتىرىقتانىپ، ۇمىتكە تولى سەزىممەن جاڭا ءومىردى باستادى.
جاڭا يدەيا، جاڭا تۇرمىس
كەدەيلىكتەن ارىلا الۋ − كوشىپ شىعۋداعى قوزعاۋشى كۇش جانە تۇراقتاپ وتىرۋداعى سۇيەنىش. قىزمەت اترەتى مەن قىستاقتىڭ ”ەكى كوميتەتى“ كوشكەندەردى يدەيالىق جاقتان جەتەكتەۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، ءاربىر وتباسىندا بىردەن ارتىق ادامنىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
كوپ جىلدىق كوشپەندى مالشىلىق ءومىرى سەبەبىنەن تالايلاعان قىستاق تۇرعىندارى سيىرى مەن قويىن تاستاي المادى. سول ءۇشىن قاپقا قىستاعى 14 بىرلەسىپ باعۋ گرۋپپاسىن قۇرىپ، شەكتى مالدى بىرىكتىرىپ قوسىپ، شوعىرلى باعىمشىلىقتى دامىتتى، 540 قىستاق تۇرعىنى مۇنىڭ يگىلىگىن كوردى. ارتىق ەڭبەككۇشتەر دە الاڭسىز سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەدى نەمەسە سول جەردىڭ وزىندە ”كاسىپ اۋىستىردى“.
”ءبىز شوعىرلى تۇردە باۋلۋ، بايۋ جەتەكشىلەرىن سومداۋ سياقتى شارالار ارقىلى كەدەي وتباسىلارىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن قاۋلاتىپ، ’مەنى كەدەيلىكتەن ارىلت‘ دەگەندى ’مەن كەدەيلىكتەن ارىلۋىم كەرەك‘ دەگەنگە وزگەرتىپ، كاسىپ سالاسىن دامىتۋ مەن باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋدى ۇشتاستىرىپ، ولاردى ىرىقتىلىقپەن كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋ جولىن تابۋعا جىگەرلەندىردىك“، - دەدى سادىق.
ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، سىدىق جاڭا تۇرمىس تاسىلىنە ۇيلەسە ءتۇستى. مىسالى، بۇرىن بالاۋىز شام جاقسا، ەندى ايىرىپ - قوسقىشى بار ەلەكتر شامىن ىستەتەتىن بولدى، بۇرىن قولىندا بيشىك بولسا، ەندى ۆەنت بۇراۋىش، ەلەكتى بۇرعى ۇستايتىن بولدى... وتباسىنداعىلارمەن بىرگە تاۋدان تۇسكەن سوڭ، سىدىق ۇيىندەگى قويىنىڭ بارلىعىن بىرلەسىپ باعۋ گرۋپپاسىنا قوسىپ، ەشتەڭەگە باس قاتىرمايتىن بولدى، تەك جىل اياعىنداعى پايدا ءبولىسىن عانا كۇتتى.
سيىر مەن قويدان قولى بوساعان سىدىق بوس وتىرعان جوق. ”تاۋدان جاڭا قونىسقا كوشىپ كەلگەن سوڭ يدەيامىز بەن كوز ايامىز كەڭەيدى، جۇمىستانعاندا عانا تۇراقتى كىرىس بولادى، سوندا عانا جاقسى تۇرمىس كەشىرۋگە بولادى“.
جۇمىستانۋ شەبەرلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن، سىدىق سىلۋ جيايۋان الەۋمەتتىك اۋماعى ۇيىمداستىرعان كاسىپتىك شەبەرلىككە باۋلۋ كۋرسىنا قاتىناسىپ، ءۇي اشەكەيلەۋ تەحنيكاسىن ۇيرەندى ءارى اۋدان قالاشىعىندا ءۇي اشەكەيلەيتىن ءبىر سەرىكتەستىككە جۇمىسقا تۇرىپ، ايىنا 2000 يۋاننىڭ ۇستىندە كىرىس تاپتى.
” قونىس جاڭالاپ كوشىپ كەلمەگەنىمىزدە، وتباسىمىزبەن تاۋدا ءالى دە اينالسوقتاپ جۇرە بەرۋشى ەدىك“، - دەدى سىدىق ازىلدەي، - ”قازىر ۇيىمىزدەگى بارلىق جاننىڭ كىرىسى بار، ايەلىم اسحانادا جۇمىس ىستەيدى، بالام ورمان قورعاۋشى بولدى، بيىل كەدەيلىكتەن ارىلۋىمىزدا ماسەلە جوق. ەندى ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ بايۋ جەتەكشىسىنە اينالماسىما كىم كەپىل!“.
قازىر قاپقا قىستاعى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ارقىلى 93 ادامدى جۇمىستانۋعا، 105 ادامدى باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىسىپ جۇمىستانۋعا جەتەكتەدى.
جاڭا كاسىپ، جاڭا تىرلىك
4 - ايدىڭ 28 - كۇنى تاڭەرتەڭ ساعات 9 دان 30 مينۋت وتكەندە، جۇمىس باستاۋعا جارتى ساعات ۋاقىت قالعان شاق. اقىلاي مۇرات سىلۋ جيايۋاننىڭ جانىنداعى اقتاۋ جۇڭيىنتۇڭ ەلەكترون عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ زاۆود ۇيىنە جۇمىسقا كەلدى.
بۇل ونىڭ باۋلۋدان وتكەن سوڭ رەسمي جۇمىسقا شىققان ءبىرىنشى كۇنى ەدى. كوڭىل تولقۋىنان بولار، وسىنىڭ الدىنداعى كەشتە ول كوز ىلمەي شىقتى.
سىلۋ جيايۋانعا كوشىپ كەلگەننەن باستاپ، اقىلاي كورشى - قولاڭدارىنىڭ بارلىعىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋ جولىن تاپقانىن، ءوزىنىڭ ءالى بوس جۇرگەنىن سەزىنىپ، قاتتى تىقىرشىدى. ول سادىققا بارىپ، ءوزىنىڭ دە جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىنىن ايتتى. ”قىستاققا جاڭا كاسىپتەر ەنگىزىلۋدە، اسىقپا، تەز ارادا بولادى“، - دەدى سادىق ونى جۇباتىپ.
بىلتىر 9 - ايدا اقتاۋ جۇڭيىنتۇڭ ەلەكترون عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى زاۆودىن سىلۋ جيايۋان شاعىن اۋماعىنىڭ ماڭىندا قۇرىپ، سىلۋ جيايۋان شاعىن اۋماعىنان 130دان استام تۇرعىندى زاۆودتا جۇمىس ىستەۋگە تارتتى. كۇتپەگەن جەردەن اقىلايدىڭ ۇيىندە شارۋا شىعىپ قالىپ، ءبىرىنشى توپتا زاۆودقا كىرۋ ورايىنان ايرىلىپ قالدى. بيىل جىل باسىندا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنىڭ ىقپالىنان زاۆودتىڭ جۇمىس توقتاتۋىنا تۋرا كەلدى. ”زاۆود باستىعى، ماعان الدىمەن ۇساق بولشەكتەردى بەرە تۇرساڭىز، ۇيگە اپارىپ قالاي قۇراستىرۋدى ۇيرەنسەم“، ”ماسەلە جوق، نە ماسەلە بولسا تەلەفوندا سۇرا“. زاۆود باستىعى شيە سۇڭدى، ءسويتىپ، زاۆودقا باۋلۋعا كەلگەنىنە بىرنەشە كۇن عانا بولعان وسى بويجەتكەندى ەسىندە ساقتادى.
كاسىپورىننىڭ جۇمىستى، ءوندىرىستى جاپپاي قالپىنا كەلتىرۋىنە بايلانىستى، اقىلاي اقىرىندا زاۆودقا جۇمىسقا تۇردى. بولشەكتەردى قۇراستىرۋ جىلدامدىعى شەبەر جۇمىسشىعا جەتكەنىن كورگەن شيە سۇڭدى وسى جىلدامدىقپەن ەسەپتەگەندە، كوپ وتپەي، اقىلايدىڭ رەسمي جۇمىسقا تۇرعان سوڭ، ءبىر ايدا 2000 يۋان كىرىس تابۋىندا گاپ جوق ەكەندىگىن بايقادى.
شيە سۇڭدى: ”كەلەسى قادامدا سەرىكتەستىك جاڭا تەحنيكا مەن جاڭا جابدىق ەنگىزىپ، ءوندىرىستى كەڭەيتىپ، سىلۋ جيايۋان جانە ونىڭ ماڭىنداعى 1000نان استام ادامنىڭ جۇمىستانۋىنا دەم بەرەدى“، - دەدى.
سادىق بىلاي دەدى: ”قونىس جاڭالاپ كوشىرۋدى وراي ەتىپ، جاڭا كاسىپتەردى ەنگىزىپ جانە جەتىلدىرىپ، كوشىپ كەلگەندەردىڭ جۇمىس ىستەپ اقشا تابۋىنا مۇمكىندىك جاسادىق. بيىل جىل باسىنان بەرى، ءبىز 3 - كاسىپ سالاسىن زور كۇشپەن دامىتىپ، قىستاق تۇرعىندارىن ەرەن بازار، قوناق ءۇي، جەمىس - جيدەك، كوكونىس دۇكەنى، اسەمدەۋ، شاش جاساۋ دۇكەنى سياقتىلاردى جۇرگىزۋگە نەمەسە بازارعا بارىپ ۇساق ساۋدامەن اينالىسۋعا جەتەكتەپ، ءتاۋىر ناتيجەگە قول جەتكىزدىك“.
قاپقا قىستاعىنىڭ تۇرعىنى بۇساليما اجىنىڭ ءۇي لاڭمانىن قازىر شاعىن اۋماقتاعىلاردىڭ بارلىعى بىلەدى. كەدەي وتباسىلارىنا باعىتتالعان كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا، ول ءبىر شارشى مەترىن 8 يۋاندىق باعامەن ءبىر دۇكەندى جالعا الىپ، ارنايى لاڭمان ىستەپ ساتتى. ساۋداسى كۇسەت كەزدە ءبىر كۇندە 10 دوربا ۇن دا جەتپەي قالادى!
بۇساليما بىلاي دەدى: ”بۇرىن اسحانا اشۋدى ويلاعامىن، ءبىراق شارت - جاعداي بولمادى. قازىر جاقسى، كەدەيلىك جايلاعان كۇركەشەدەن قونىس اۋداردىق، ونىڭ ۇستىنە تاماشا ساياساتتىڭ سۇيەمەلدەۋى بار، ەندىگى ماسەلە ءوزىڭنىڭ ىستەۋگە بەكي الۋ - الماۋىڭدا. پارتيا مەن ۇكىمەت بىزگە كوڭىل ءبولىپ، كومەكتەسىپ، ءبىزدى شارت - جاعدايى وسىنداي تاماشا شاعىن اۋماققا كوشىرىپ اكەلدى، بۇل بۇرىن ءۇش ۇيىقتاساق تۇسىمىزگە كىرمەگەن، ءبىز ءوزىمىز دە جىگەرلەنە ىستەۋىمىز كەرەك، سوندا عانا كەدەيلىكتەن تەزىرەك ارىلىپ، اناعۇرلىم باقىتتى تۇرمىس كەشىرە الامىز“.
