كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەپ، كەڭەيتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋدە ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتتەرى ماڭىزدى رول اتقارۋدا. ءبىر جىلدان بەرى رايونىمىزداعى ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن ءارقايسى قىزمەت اترەتتەرى اۋىل - قىستاقتا ”ىجداعاتتىلىقپەن ىستەۋ“ ارقىلى قىستاقتا تۇرۋ قىزمەتىنىڭ نىساناسىن اناعۇرلىم شوعىرلى، مىندەتىن اناعۇرلىم ناقتى، شارالارىن اناعۇرلىم پارمەندى، ونىمدىلىگىن اناعۇرلىم كورنەكتى ەتىپ، تيانشان الابىندا دامۋدىڭ اسقاق ءۇنىن اسقاقتاتىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى كۇن سايىن جاڭارىپ، اي سايىن تۇلەجىدى.
بايۋ جولىن كەڭەيتتى
سيىر، قوي كووپەراتيۆكە ەنگىزىلىپ اماناتتاپ باعىلدى، جەردى اينالىمعا سالىپ تيجارات جۇرگىزدى، كاسىپورىنداردا جۇمىس ىستەپ اقشا تاپتى... 12 - ايدىڭ 21 - كۇنى تۇستەن بۇرىن، پەشتە وت مازداپ جانىپ تۇر، ماحمۇت احمەت كىرىسىن ءبىر- بىردەن اشالاي ەسەپتەدى، ەسەپتەگەن سايىن ىشتەي قۋانىپ: ”وسى بىرنەشەۋىن قوسقاندا، بيىل، كەم دەگەندە، 70 تە 80 مىڭ يۋان كىرىس كىرەدى“،- دەدى.
ماحمۇت اقسۋ قالاسى توپلۇق اۋىلى سارىسۋ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى. وسى قىستاقتىڭ كىسى باسىندىق ەگىستىك جەرىنىڭ ءبىرشاما از، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىنىندا تەحنيكا كەمشىل، كىرىستى ارتتىرىپ بايۋ ارىنى ءالسىز بولۋ جاعدايىنا مەڭزەس، اقسۋ ايماقتىق پارتكوم شتات كەڭسەسىنىڭ ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا سارىسۋ قىستاعىندا تۇراتىن قىزمەت اترەتى قىستاق تۇرعىندارى گرۋپپاسىن بىرلىك ەتىپ، ”حالىق حال - جايى كارتاسىن“ جاسادى، ”وتباسىن“ بىرلىك ەتىپ ”وتباسى ارحيۆىن“ قۇردى ءارى ”ەگىمشىلىكتى بەكەمدەۋ، مال شارۋاشىلىعىن زورايتۋ، باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋ“ نىساناسىن ارقاۋ ەتىپ، ”1＋2“ كىرىس ارتتىرۋ، بايۋ جوسپارىن العا قويدى.
تەحنيكتەردى قىستاققا بارىپ جاڭعاق ءوسىرۋ تەحنيكاسى جونىندە باۋلۋ ورىستەتۋگە ۇسىنىس ەتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋى ءۇشىن بانكەنى شاعىن سومالى قارىز اقشا بەرۋگە سايكەستىردى، كوكونىس جىلىجايىنا، اعاش ماتەريالدارىن وڭدەۋ زاۆودىنا سۇيەنىپ، قىستاق تۇرعىندارىن جاقىن ماڭدا جۇمىستانۋعا جەتەكتەدى... ءبىرسىپىرا شارالار سارىسۋ قىستاعىنداعى 118 جەمىسشى وتباسىن يگىلىكتەندىرىپ، 233 ادامدى ورنىقتى جۇمىستاندىردى.
”كەدەيلىكتەن ارىلسا دا جالعاستى جاقسى ىستەي بەرەمىز“! ءبىر جىلدان بەرى ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن ءارقايسى قىزمەت اترەتتەرى دامۋ ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، جۇمىستاندىرۋ باعدارىن كورنەكتىلەندىرىپ، كاسىپ سالاسى ارقىلى جەتەكتەۋ، جۇمىس ىستەۋ، ساۋدامەن اينالىسۋ، ۇكىمەت الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتتى جۇمىس ورىندارىن ساتىپ الۋ جانە يكەمدى جۇمىستاندىرۋ سياقتى شارالارعا تاباندى بولىپ، جۇمىستاندىرۋ ورنىن ۇزدىكسىز مولايتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بايۋ جولىن ءتۇرلى امالدارمەن كەڭەيتتى.
ەرەكشە كاسىپ سالاسىن دامىتتى
قىس تۇسكەننەن بەرى بۋرىلتوعاي اۋدانى جەتارال قالاشىعىنىڭ سارتاقتاي قىستاعىندا قىستاق تۇرعىنى ەلدانا كازىم قاقتامانى ءوزى قاقتاپ جەيتىن شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشىپ، ساياحاتشىلاردى ارت - ارتىنان باۋرادى.
ۇلىڭگىر كولىمەن شەكتەسىپ جاتاتىن سارتاقتاي قىستاعىنىڭ كورىنىسى كوركەم، ەكولوگياسى تاماشا. وسى ابزالدىلىقتاردان قالاي ۇتىمدى پايدالانۋعا بولادى؟ بۋرىلتوعاي اۋداندىق وقۋ - اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ سارتاقتاي قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتى قىستاقتىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن بەلسەنە كەمەلدەندىرىپ، سايكەستى قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارىنىڭ دارەجەسىن ءوسىردى ءارى جاراتىلىستىق كورىنىستەر، قىستاق، اتىز سىندى بايلىق قاينارىن بىرىكتىرىپ، قىستاق تۇرعىندارىن وزدەرىنىڭ كيىز ۇيلەرىنەن پايدالانىپ شارۋالار شاتتىعى ساياجايى تيجاراتىمەن شۇعىلدانۋعا، سونداي - اق كەستە ونىمدەرى، شۇبات قاتارلىلاردى ساتۋعا جەتەلەپ، ”سەيىل - سەرۋەن ساياحاتى +“ دامۋ جولىمەن ءجۇردى.
”قىستاقتا شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ ساۋداسى كۇسەت، ىلگەرىدە ساۋدا جاي جانە قاۋىرت كەز دەپ بولىنەتىن، ال قازىر جىل بويى قاۋىرت داميتىن بولدى“، - دەدى بۋرىلتوعاي اۋداندىق وقۋ - اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ سارتاقتاي قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى، ءبىرىنشى شۋجيى تان يۇڭلياڭ.
ءبىر جىلدان بەرى رايونىمىزدىڭ ءارقايسى ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتتەرى دامۋ وي جەلىسىنە بۇرىلىس جاساۋعا، اسىرەسە، ەرەكشە ابزالدىلىققا يە ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق جانە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن مانەرلەۋ سىندى كاسىپ سالالارىن دامىتۋعا ءمان بەردى، كاسىپ سالاسى كولەمى ءبىر - شاما شاعىن بولعانىمەن، ءبىراق باسەكەلىك باسىمدىققا، بازار قاجەتىنە يە بولىپ، باياندى بولۋدى شىنايى ورىندادى.
اقتاۋ اۋدانى پىلال اۋىلى يىڭى ارپا قىستاعىندا اۆتونوميالى رايوندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ يىڭى ارپا قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتى ۇزاق مەرزىمدە زاۆود ”شاعىن ونەركاسىبىن“ تياناق ەتۋ، ورتا مەرزىمدە جەمىس ورمانى كاسىبى بازاسىن قالىپتاستىرۋ، قىسقا مەرزىمدە ەگىن، مال شارۋاشىلىق ەرەكشە ابزال كاسىپ سالاسىن دامىتۋ سىندى دامۋ وي جەلىسىن بەلگىلەدى.
ساۋدا سەرىكتەستىگى، تەڭىز شايانى ساياحات كورىنىسىن تاماشالاۋ بازاسى، جاڭعاق مانەرلەۋ زاۆودى، كيىم - كەشەك زاۆودى... بۇگىنگى كۇندە ىركەس - تىركەس سالىنعان قىستاق زاۆودتارى، سان مىڭداعان جىلدان بەرگى ءداستۇرلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا تايانىپ تۇرمىس كەشىرىپ كەلە جاتقان جاڭا ارپا قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى جونىنەن ايتقاندا، كورنەۋ وزگەرىس قانا ەدى، ال قىستاقتاعى ەڭ ۇلكەن وزگەرىس ادامدارداعى وزگەرىس ەدى، ياعني كوپشىلىكتىڭ يدەيالىق كوزقاراسى، رۋحاني كۇيى، ءوندىرىس، تۇرمىس ءتاسىلى تۇگەلدەي وزگەردى.
حالىق ءۇشىن ءىس ىستەۋگە قۇلشىندى
”مەن اۋىرىپ قينالىپ جاتقان كەزىمدە، جابىرقاپ جابىققان كەزدە، قىستاقتىڭ ءبىرىنشى شۋجيى مەن ءۇشىن ابىگەرگە ءتۇسىپ، دوحترعا ەرتىپ بارىپ اۋرۋىمدى ەمدەتتى. دەر كەزىندە شيپاحاناعا جاتىپ ەمدەلگەندىكتەن مەنىڭ ناۋقاس جاعدايىم ورنىقتى“، − دەدى 12 - ايدىڭ 20 - كۇنى گۇما اۋدانى مۇكويلا اۋىلى باقچى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى بۇنىياز ءمىرزىمىن.
بۇنىياز ايتىپ وتىرعان ءبىرىنشى شۋجي جۇڭگو ليانتۇڭ شينجياڭ بولىمشە سەرىكتەستىگىنىڭ باقچى قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيى جياڭ گاڭفىڭ ەدى. بيىل 5 - ايدىڭ باسىندا جياڭ گاڭفىڭ وتباسىلارىن ارالاپ جاعداي ۇعىسىپ جۇرگەندە، بۇنىيازدىڭ وڭ جاق اياعىنىڭ ارتەريا قان تامىرى توسىلىپ قالىپ، وڭ اياعىنىڭ ءشىرىپ كەتكەندىگىن، 7 - ايدا قابىنۋى باسىلعاننان كەيىن شيپاحاناعا بارىپ وپەراتسيا جاساتاتىندىعىن ۇعىستى.
”بۇنىياز شەشەيدىڭ ۇل - قىزدارى الىستا تۇرادى ەكەن، ءبىرىنشى شۋجي بولعان مەن ونىڭ جان اشىرىمىن عوي“، - دەدى جياڭ گاڭفىڭ.
جياڭ گاڭفىڭ ءوز قالتاسىنان اقشا شىعارىپ بۇنىيازعا تۇرمىستىق بۇيىمدار مەن قۋاتتاندىرعىش ونىمدەردى ساتىپ الىپ بەردى. ونىڭ جانە باسقا دا ەرىكتىلەردىڭ قارايلاسۋىندا، بۇنىيازدىڭ وڭ اياعىنىڭ قابىنۋى قايتىپ، ءوڭ - رەتى دە جاقسارىپ قالدى. 7 - ايدىڭ 10 - كۇنى ول شيپاحاناعا جەتكىزىلىپ وپەراتسيا جاسالۋمەن بىرگە، باسقا اۋرۋلارى دا تىزگىندەلدى.
جىل باسىنان بەرى رايونىمىزداعى ءارقايسى ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتتەرى بۇقارانىڭ ويلاعانىن ويلاپ، بۇقارانىڭ اسىققانىنا اسىعىپ، كىشكەنە ىستەردى قۇنتتاپ ىستەپ، ۇلكەن ىستەردى ناقتى ىستەپ، بۇقارانى ۋايىمنان ارىلتىپ، قيىنشىلىعىن شىن پەيىلدەرىمەن شەشتى.
