جىلىپ اققان دولان وزەنى ۇلتتار ىنتىماعىن نارلەندىردى

− اقسۋ قالاسىنىڭ ۇلتتار ىنتىماعى العاباسارلىعىنداعى وزات ورىن قۇرۋ قىزمەتىن ىلگەرىلەتۋدەن اسەر

      12 - ايدىڭ 5 - كۇنى ساۋ گاڭچي (سولدان 1 - ) اقسۋ قالاسى چاۋياڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنداعى ۇلتتار ىنتىماعى تاربيەسى بازاسىندا ەكسكۋرسيالاي كەلگەن قاراستى اۋماقتىڭ تۇرعىندارىنا ءوزى جيناعان كونە بۇيىمداردى تانىستىرۋدا.

　　قىس مەزگىلىندە دولان وزەنى سىلدىراپ اعىپ، ەكى جاعالاۋداعى كورىنىستەرگە كورىك قوسىپ، اقسۋ قالاسىنداعى ءار ۇلت قالا تۇرعىندارىنىڭ ىنتىماعىنا كۋا بولۋدا.

　　اۆتونوميالى رايون ”مەملەكەتتىك ۇلتتار ىنتىماعى العاباسارلىعىنداعى ۇلگى كورسەتەتىن قالا“ قۇرۋ قيمىلىن ورىستەتكەننەن بەرى اقسۋ قالاسى قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىن مىقتاپ يگەرىپ، ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ جانە ۇلتتار ىنتىماعى بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى تاربيەسىن كادرلار تاربيەسىنە، جاستار مەن جاس وسپىرىمدەر تاربيەسىنە، قوعامدىق تاربيەگە ەنگىزىپ، ۇلتتاردىڭ كەڭىنەن ارالاسۋىن، جاپپاي ىشتەسۋىن، تەرەڭ توعىسۋىن جەبەپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ”سەنترلەس شەڭبەرىن“ ءتىپتى دە ۇلكەن ەتىپ سىزدى.

　　اقسۋ قالاسى ىلگەرىندى - كەيىندى ”اۆتونوميالى رايوندىق ۇلتتار ىنتىماعى العاباسارلىعىنداعى ۇلگى كورسەتەتىن قالا“، ”جۇڭگوداعى قونىستانۋ ورتاسىنان ۇلگى كورسەتۋ سيلىعىنا يە بولعان قالا“، ”مەملەكەتتىك قوس قولداۋداعى ۇلگىلى قالا“ سياقتى اتاقتارعا يە بولعان. قازىر اقسۋ قالاسىنداعى ءار ۇلت باۋىرلاستار قول ۇستاسىپ، بىلەك بىرىكتىرە ىلگەرىلەيتىن قۋاتتى وڭ ەنەرگيانى تۋىنداتتى.

　　سەرىكتەسىپ ىنتىماق جىرىن ويداعىداي شىرقادى

　　اقسۋ قالاسىنىڭ لاڭگار ءمالىسى چاۋياڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنا بارا قالساڭىز، ءار ۇلت بۇقاراسى ەرسىلى - قارسىلى كورشى وتىرىپ، ءوزارا ىنتىماقتاسىپ، ءبىر - بىرىنە قارايلاساتىن بەينە ءار جەردەن اڭعارىلادى.

　　تاياۋ جىلداردان بەرى اقسۋ قالاسى قالا، اۋىل الەۋمەتتىك اۋماعىن تۇعىر ەتىپ، قونىستانۋ، تۇرمىس، قىزمەت، ۇيرەنۋ، مادەنيەت، كوڭىل اشۋ سىندى كۇندەلىكتى بۋىنداردان باستاپ كىرىسىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى چاۋياڭ جيايۋان، يحى لاڭچين قاتارلى 59 ءوزارا كىرىككەن الەۋمەتتىك اۋماق قالىپتاستىرىپ، ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىن، ىشتەسۋىن، توعىسۋىن ۇزدىكسىز جەبەدى.

　　12 - ايدىڭ 5 - كۇنى تاڭعى استان كەيىن چاۋياڭ الەۋمەتتىق اۋماعىنىڭ تۇرعىنى ەركىن قادىر كورشىسى ۋاڭ يىڭنىڭ ۇيىنە امانداسا كەلدى. 60 جاستاعى ەركىن مەن 82 جاستاعى ۋاڭ يىڭ تانىسقان 5 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى ەكى وتباسىنىڭ قاتىناسى تاتۋ، جاراسىمدى بولىپ، مەرەكە - مەيرامداردى ۇنەمى باس قوسىپ وتكىزەدى.

　　5 جىلدىڭ الدىندا ەركىن ۋاڭ يىڭنىڭ شيياڭحۇڭ ويىن - ساۋىق اترەتىنىڭ مۇشەسى بولعان ەدى، سول كەزدەن باستاپ ەكەۋى ۇنەمى ۋادەلەسىپ بىرگە ماشىققا بارىپ ءجۇردى. ”مەن ءان ءماتىنىن جازامىن، باۋىرىم مۋزيكاسىن ورىنداپ، ءان ايتادى، ءبىز تاماشا سەرىكپىز“، - دەدى ۋاڭ يىڭ.

　　بيىل ۋاڭ يىڭ شانبەي حالىق ءانى اۋەنىنە سالىپ، «19 - قۇرىلتايعا ماداق جىرىن» جازدى. ۋاڭ يىڭ ءاندى ايتۋعا، ال ەركىن ىرحۋمەن سۇيەمەلدەۋگە جاۋاپتى بولدى، شيياڭحۇڭ ويىن - ساۋىق اترەتىنىڭ مۇشەلەرى وعان ءبي دايىندادى. تانىسقاننان قازىرگە دەيىن ۋاڭ يىڭ مەن ەركىن بىرگە 12 ءان جازىپ ورىنداپ شىقتى. ”مەن اعاممەن بىرگە ءتىپتى دە كوپ ءان جازىپ، ۇلتتار ىنتىماعىن شىعانداتا جىرلايمىن“، - دەدى ەركىن.

　　ساقتاۋلى بۇيىمدار قىزىل ەستەمەدەن سىر شەرتەدى

　　كۇي تاباق، كىتاپ، گازەت - جۋرنال، ىزناك... چاۋياڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنداعى ۇلتتار ىنتىماعى تاربيە بازاسىندا 2000عا تاياۋ ”قىزىل ەستەلىك“ ساقتاۋلى بۇيىمدار كورمەدە تۇر، مۇنىڭ تەڭ جارتىسى ۇلتتار ىنتىماعىنا قاتىستى.

　　الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ تۇرعىنى ساۋ گاڭچي مۇرا جيناۋشى، ۇيىندە 8000نان استام ساقتاۋلى بۇيىم بار. بيىل الەۋمەتتىك اۋماق ۇلتتار ىنتىماعى تاربيە بازاسىن ارنايى قۇرىپ، ساۋ گاڭچيدىڭ جيناعان بۇيىمدارىن كورمەگە قويعاندا ول ەرىكتى ءتۇسىندىرۋشى بولاتىندىعىن ءبىلدىردى.

　　62 جاستاعى الەۋمەتتىك اۋماق تۇرعىنى ەركىن قادىر ۇنەمى وسىندا كەلىپ كونە بۇيىمداردى كورىپ، قىزىل ونەگەلەردى قايتالاي ەسكە الادى. ”پارتيا مەن ۇكىمەت حالىقتى باقىتقا كەنەلتىپ، كوپشىلىكتىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جاقسارىپ، ۇلتتار ىنتىماقتى، جاراسىمدى بولىپ، كۇندەرى كوڭىلدى وتۋدە. ءبىز جاقسىلىقتىڭ قايدان كەلگەنىن، تيىمدىلىكتىڭ قايدا ەكەنىن بىلۋگە ءتيىسپىز، پارتيانىڭ قامقورلىعىنا شىنايى العىس ايتىپ، پارتيانىڭ ۇنىنە قۇلاق اسىپ، پارتياعا ىلەسۋىمىز كەرەك“، - دەدى ەركىن.

　　تاياۋ جىلداردان بەرى اقسۋ قالاسى ۇلتتار ىنتىماعى العاباسارلىعى ۇگىت - تاربيەسىن جانە وزات ورىن قۇرۋ قىزمەتىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىن ”ءۇشتىڭ ءبىر - بىرىنەن ايرىلا الماۋى“ يدەياسىن بەكەم ورناتىپ، ”بەستى شىنايى مويىنداۋدى“ ۇزدىكسىز كۇشەيتۋگە جەتەكتەپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى كۇن سايىن جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى.

　　بايىرعى كوشەدە ”جاڭا ۋاڭساندار“ جارىققا شىقتى

　　12 - ايدىڭ 5 - كۇنى تۇستە اقسۋ قالاسى حۇڭچياۋ ءمالىسىنىڭ حۇڭچياۋ الەۋمەتتىك اۋماعىنداعى ۋاڭسان كوشەسىندەگى ديارىم اسحاناسىنىڭ قوجايىنى اكبار تۇرسۇن تۋىسى لي شۋچۇنمەن بىرگە ءدامدى استان اۋىز ءتيدى. ”دۇكەنىمىز جاڭادان بىرنەشە ءتۇرلى قۋىرماش شىعاردى، بۇگىن اپتانىڭ سوڭى بولعاندىقتان ەكەۋىمىز بىرگە ءدام تاتتىق“، - دەدى اكبار.

　　4 جىلدىڭ الدىندا اكبار مەن لي شۋچۇن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولعان ەدى. مي وسپەسىن الدىرۋ وپەراتسياسىن جاساتقان لي شۋچۇن ۇيىندە دەمالىپ جاتقان بولاتىن. اكبار اۋىق - اۋىق ءنارلى زاتتاردى الىپ وعان امانداسىپ بارىپ تۇردى. ”قازىر سۇيىسپەنشىلىگىمىز بارعان سايىن تەرەڭدەپ، ءبىر ءۇيلى جانداي بوپ كەتتىك“، - دەدى اكبار.

　　ۋاڭسان كوشەسى الىس - جۋىققا ايگىلى ”جۇرەكتەستەر كوشەسى“ بولاتىن. 100 جىلدىق تاريحقا يە بۇل كوشەدە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ تارتىمدى حيكايالارى جالعاسىپ كەلەدى: چيڭ پاتشالىعنىڭ سوڭعى كەزدەرىندە تيانجيندىك كەزبە ساۋداگەر ۋاڭ فۋساي اقسۋدا ءبىر ۇيعۇر ۇل بالانى اسىراپ الىپ، ونىڭ اتىن ۋاڭ سان دەپ وزگەرتەدى. ۋاڭ سان باققان اكەسىنە ىلەسىپ، ساۋدا ىستەۋدى جانە جۇڭگوشا شيپاگەرلىكتى ۇيرەنەدى، ەرجەتكەننەن كەيىن اقسۋدا ءبىر بازار سالىپ، ۋاڭسان كوشەسى اتالىپ كەتەدى.

　　”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ جانە ۇلتتار ىنتىماعى بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىنىڭ ورىستەتىلۋى، وسى 100 جىلدىق بايىرعى كوشەگە تىڭ ومىرشەڭدىك كۇش ۇستەپ، كوپتەگەن ”جاڭا ۋاڭسانداردىڭ“ جارىققا شىعۋىنا تۇرتكى بولدى. كوشە بويىنداعى ساۋداگەرلەر تاياۋ ماڭداعى شيڭلۇڭ كوشەسىندەگى حانزۋ ساۋداگەرلەرمەن جۇپ قۇراپ تۋىستاستى. قازىرگە دەيىن 7 رەت جۇپ قۇراپ تۋىستاسۋ قيمىلىن وتكىزىپ، 197 ساۋداگەر ءوز تۋىسىن تاۋىپ، تۋىستاسقان ءاربىر جۇپ ساۋداگەردىڭ بارىندە بىردەن جۇرەكتەستەر اعاشى، ”وزات ساۋداگەردىڭ جۇپ قۇراۋدان ۇلگى كورسەتۋ دۇكەنى“ دەگەن ماڭدايشالىق، تۋىستاردىڭ ءبىر دانا وتباسىلىق سۋرەتى بار، ۇلتتار كەڭىنەن ارالاسىپ، جاپپاي ىشتەسىپ، تەرەڭ توعىستى.

　　بيىل ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ كەزىندە ۋاڭسان كوشەسىندەگى ساۋداگەر جاۋ بين الەۋمەتتىك اۋماققا قۇنى 13 مىڭ يۋاندىق كەزەكشىلىك وتەيتىن قاراۋىل بولمەسىن ساتىپ الىپ بەردى، اقسۋ قالاسىنىڭ ىندەتتەن ساقتانۋ ءبىرىنشى شەبىندەگى قىزمەتكەرلەرگە دەر كەزىندە قۇنى 60 مىڭ يۋاندىق ماسكى جانە تۇرمىستىق زاتتىق بۇيىمداردى جىلۋعا اتادى؛ ابلەميت مامەت شينجياڭعا تۋىسىن پانالاپ كەلگەن مۋ رۇڭگۋاڭدى جۇمىس ورنىمەن جانە جاتىن ورىنمەن قامدادى... ۋاڭسان كوشەسى سىندى وسى ”تانىسقىنىڭ“ جەتەكشىلىگىندە اقسۋ قالاسى ۇلتتار ىنتىماعىن جەبەۋ قوعامىن قۇرىپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ مۇراگەرلەرى مەن دامىتۋشىلارى بولعان جاڭا ءداۋىردىڭ ”ۋاڭساندارى“ وزدەرىنىڭ ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن، العا باسۋىن جەبەپ كەلەدى.