باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگى ىستىقتاي شىڭاۋ زاۆودىنىڭ بۇكىلدەي اۆتوماتتاندىرىلعان، زەردەلىلەندىرىلگەن ءوندىرىس جەلىسى (سۋرەت 7 - ايدىڭ 14 - كۇنى تۇسىرىلگەن).
اسپان شايداي اشىق، دومنا پەشتەر اسپانعا بوي سوزىپ تۇر، كول سۋى ايناداي تۇنىق، قاز - قاتار زاۆود ۇيلەرى مەن ءيىر - قيىر قۇبىرلار جاپ - جاسىل تەرەكتەرمەن كومكەرىلىپ جاتىر. جاسىلدانۋ مولشەرى ％47.74كە جەتەتىن باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ زاۆود اۋماعىنا بارساڭىز، جاسىل مانات جامىلعان ۇلكەن گۇل باعىنا كىرگەندەي بولاسىز.
قالامەن اناعۇرلىم توعىسىپ، ونەركاسىپتى دامىتۋ مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ ”ەكەۋىندە دە ۇتىپ شىعۋدى“ جۇزەگە اسىرۋ − 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قالاداعى بولات - تەمىر زاۆودى رەتىندە جاسىل دامۋعا بەرگەن جاۋابى.
جاسىل دامۋ − جاساۋ كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدەگى ءتيىستى مازمۇن. ءوندىرىستىڭ جالپى بارىسىن جاسىلداندىرۋ كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن رەتتەۋدە، ەكولوگيالىق ورتانى جاقسارتۋدا ايرىقشا ماڭىزدى رولعا يە. رايونىمىزدىڭ جاساۋ كاسىبى سالاسىنداعى كاسىپورىندار بۇكىل كاسىپ سالاسى تىزبەگىن قايتكەندە ناقتىلى ”جاسىلداندىرا“ الادى، سونداي - اق ەكونوميكالىق ارتۋ مەن جاسىل دامۋدىڭ ورگانيكالى بىرلىگىن قالاي جۇزەگە اسىرادى؟ بىرنەشە كۇننەن بەرى، گازەتىمىزدىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلىك توبى شينجياڭدا ۋاكىلدىك سيپاتقا يە 3 كاسىپورىنعا بارىپ، جاسىل دامۋدىڭ جوعارى ساپاعا قالاي ”قۋات ۇستەگەندىگىن“ باعامدادى.
مەشەۋ كاسىپ سالاسى جوق، تەك مەشەۋ كاسىپورىن عانا بار
7 - ايدىڭ 15 - كۇنى 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ وتتەكتى دومنا پەشىنە وت تامىزىلدى، سونداي - اق 1 - كەزەڭدەگى ونەركاسىپتىك سىناق باستالىپ، دۇنيە ءجۇزى بولات - تەمىر كاسىبىندەگى تەحنيكالىق قيىن ماسەلەگە رەسمي سايىس جاريالاندى.
ونىڭ ءداستۇرلى دومنا پەشتەردەن قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
”كومىرتەگى قوس توتىعىن شىعارۋ مولشەرى كورنەكتى تومەن بولادى. سونىمەن بىرگە، وتتەكتى دومنا پەش ازوتسىز ورتادا جۇمىس ىستەيتىندىكتەن، ونىڭ ءوندىرىس ونىمدىلىگى دە زور مولشەردە جوعارىلايدى“. 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگى وتتەكتى دومنا پەش جۇمىس توبىنىڭ باستىعى تيان باۋشان بىلاي دەدى: تاجىريبە ساندى مالىمەتتەرىنە نەگىزدەلگەندە، وتتەكتى دومنا پەشتىڭ كوكس شىعىنى ءداستۇرلى دومنا پەشتەن ءبىر ەسەدەن ارتىق ازايىپ، بايلىقتان، ەنەرگيادان پايدالانۋ ونىمدىلىگى ايتارلىقتاي جوعارىلايدى ەكەن.
جۇرتتىڭ ءسىڭىستى تانىمىندا بولات - تەمىر كاسىبى ەنەرگيا جۇمسالىمىنىڭ جوعارى، كەرەكسىز زات شىعارۋىنىڭ كوپ، لاستانۋ مولشەرى جوعارى بولۋىن مەڭزەيتىن. ايتكەنمەن، ”ءداستۇرلىنىڭ“ بارلىعىن ”مەشەۋ“ دەپ كىم ايتادى؟
1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگى بۇكىل ەلدەگى بولات - تەمىر كاسىبىندە ەشقانداي كەرەكسىز سۋ شىعارماۋدى ەڭ الدىمەن ورىنداپ، قالادان سۋدى قايتا پايدالانۋ نىسانىن سالدى، بۇل وندىرىسكە جۇمسالاتىن جاڭا سۋدان جىلىنا ءبىر ميلليون 800 مىڭ تەكشەمەتر ۇنەمدەي الادى؛ جاسىل تاسىلمەن مەتال قورىتۋ تەحنيكاسى جونىندە ىزدەنىس جاساۋ ارقىلى كەرەكسىز، كونەرگەن رازينكە دوڭگەلەك، كەرەكسىز مايلار سياقتى قالانىڭ كەرەكسىز زاتتارىن توپتاپ قابىلداپ، قالانىڭ يگىلىگىنە قايتا جاراتادى؛ جاقىندا تاعى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا تۇڭعىش تومەن كومىرتەكتى مەتال قورىتۋدان جاڭالىق اشۋ ونەركاسىپتىك تاجىريبە تۇعىرىن سالدى...
”نەگە سۇيەنەمىز؟ ارينە، جاڭا دامۋ ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، جاسىل دامۋدان ونىمدىلىك الۋىمىز كەرەك“. 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى شياۋ گودۇڭ ماقتانىشپەن تانىستىرا بىلاي دەدى: سوڭعى جىلدارى 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگى جالپى 5 ميلليارد يۋانعا جۋىق قارجى سالىپ، ونەركاسىپتىك كەرەكسىز سۋدى تەرەڭدەي ءبىر جاقتى ەتۋ زاۆودى، اگلومەراتسيالىق ماشينامەن كۇكىرتسىزدەندىرۋ، ازوتسىزداندىرۋ، كوكس پەشىمەن كۇكىرتسىزدەندىرۋ، ازوتسىزداندىرۋ، سونداي - اق ءىرى تيپتى شەڭبەر ءتارىزدى 11 شيكىزات قامباسى سياقتى قورشاعان ورتانى قورعاۋ بويىنشا جونگە سالۋ قۇرىلعىلارىن جانە لاستانۋدان ساقتانۋ - جونگە سالۋ قۇرىلعىلارىن ورناتىپ، ”كەرەكسىز گازدى مەيلىنشە از شىعارۋ، كەرەكسىز سۋ شىعارماۋ، قاتتى قوقىستاردى زاۆودتان شىعارماۋدى“ نەگىزىنەن جۇزەگە اسىردى.
بۇكىل كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ”جاسىل دامۋ“ ارناسىنا ءتۇسىردى
1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىن ءداستۇرلى جاساۋ كاسىبىن جاسىل تيپكە وزگەرتۋدىڭ شاعىن كارتيناسى دەۋگە بولادى. ال جاڭا وركەندەگەن كاسىپ سالالارىندا دا وزگەدەن ءبىر قادام وزىپ شىققان ۇزدىكتەر بار.
ءۇرىمجى گانچۋانباۋ ەكونوميكالىق، تەحنيكالىق اشۋ رايونىنداعى (ونەركاسىپ رايونى) شينتى ەنەرگيا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى كوپ كريستالدى كرەمني ءوندىرۋدى وزەك ەتكەن، وزىق فارفور، زيركوني نەگىزدى جاڭا ماتەريالدار، ۇنتاق جاڭا ماتەريالدار، ورگانيكالى كرەمني جانە ەنەرگيا ۇنەمدەۋ، قورشاعان ورتاعا پايدالى بولۋ سياقتى 6 ۇلكەن بولىك سايكەسكەن جاڭا ماتەريال، جاڭا ەنەرگيا كاسىپ سالاسى توبى ءارى سالاداعى تۇڭعىش جاسىل جوبالاۋ، جاسىل ءونىم، جاسىل زاۆود، جاسىل قامداۋ تىزبەگى بويىنشا كۋالاندىرىلعان ۇلگى كاسىپورىن.
”جوعارى ساپالى دامۋ جاسىل دامۋ بولۋعا ءتيىس. جاسىل دامۋ ۇستانىمىن امالياتتا ايگىلەۋدە ءبىز، ءسوز جوق، جابال ىسكە كىرىسىپ، جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ، ىسكەرلىك كورسەتۋىمىز قاجەت“، - دەيدى شينتى ەنەرگيا سەرىكتەستىگىنىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى لي شيلياڭ.
ول ەنەرگيا ۇنەمدەۋدى، ەنەرگيانىڭ جۇمسالىمىن ازايتۋدى مىسالعا الدى، ”13 - بەسجىلدىق“ جوبانىڭ العاشقى كەزىندە سەرىكتەستىك كوپ كريستالدى كرەمنيدىڭ ءار كيلوگرامىن وندىرۋگە جۇمسايتىن جالپىلىق ەنەرگياسى مەملەكەتتىك ولشەمدەگى 120 كيلوۆات - ساعات بولسا، 5 جىلدىق دامۋدان كەيىن قازىر كوپ كريستالدى كرەمنيدىڭ ءار كيلوگرامىنا جۇمسالاتىن ەنەرگيا 65 كيلوۆات - ساعاتتان تومەن دەڭگەيگە ءتۇستى. العاشقى مەجەلىك ەسەپ بويىنشا 10 مىڭ توننا كوپ كريستالدى كرەمني وندىرۋدە جىلىنا 67 مىڭ توننا ولشەمدى كومىر ۇنەمدەۋگە بولادى ەكەن.
بايلىق شەكتى بولعانىمەن، جاڭالىق اشۋ شەكسىز بولادى، مۇنىڭ جولى جاسىل دامۋدا. كوپ ساندى ادامدار ەلەكتر ستانسىياسىنان ورتەنىپ شىققان كەرەكسىز كومىر كۇلىنىڭ پالەندەي رولى جوق دەپ ويلايدى، ءبىراق شينتى ەنەرگيا سەرىكتەستىگىندە ولاردىڭ بارلىعى كەرەككە جاراپ ”بايلىققا“ اينالدى.
”بىزدە كومىر كۇلىنەن جاسىل جاڭا تيپتى ماتەريال جاساپ، ونى قۇرىلىس سالاسىنىڭ شيكىزاتىنا اينالدىراتىن دەربەس سەرىكتەستىك بار، جاراقسىزدى قۇندى دۇنيەگە اينالدىرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، ’جاسىل بولۋ، جاڭالىق اشۋ، قايتا پايدالانۋ، قۇنىن ءوسىرۋ‘ سىندى ۇستانىمدى شىن مانىندە ايگىلەدىك“. لي شيلياڭ بىلاي دەدى: بۇل سەرىكتەستىكتىڭ جاسىل دامۋداعى جەكە مىسالدارى عانا، كاسىپورىن 5 مەرزىم بويىنشا قۇرىلىس جۇرگىزۋ ارقىلى ”قۇرىلعىلار ارا كىشى اينالىم، كاسىپ سالاسىندا ورتا اينالىم، باقشا رايونىندا ۇلكەن اينالىم جاساۋدى“ جۇزەگە اسىرىپ، جاسىل دامۋ بۇكىل كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ تۇتاس بارىسىنا ءسىڭدى.
قيىن - قىسپاقتان شىعىپ، دامۋدىڭ جاڭا جولىمەن ءجۇردى
كەزەكتە بۇكىل ەلدە كومىردەن الكەن الۋ سالاسى كەيبىر ورتاق ماسەلەلەرگە ءدوپ كەلىپ تۇر، ايتالىق، ەنەرگيانىڭ يگەرىلۋ مولشەرى تومەن بولۋ، سۋ جۇمسالىمى جوعارى بولۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا قاتىستى ساياساتتاردىڭ قاتايۋىنىڭ كاسىپورىنداردى قورشاعان ورتانى قورعاۋ قۇرىلعىلارىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى جەدەلدەتۋگە قۋزاۋى، ءونىم قۇرىلىمىنىڭ جالاڭ بولۋى سياقتىلار. دەسەدە، ءدال وسىنداي جاعدايدا شىنحۋا شينجياڭ حيميا ونەركاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگى 2018 - جىلدىق مۇناي جانە حيميا ونەركاسىبى سالاسىنداعى ەنەرگيا جۇمسايتىن ءتۇيىندى ونىمدەردىڭ ەنەرگيالىق تيىمدىلىگىندە كوش باستاۋشى سەركە كاسىپورىنداردىڭ اراسىندا (كومىردەن الكەن الۋ) ءبىرىنشىسى بولىپ باعالاندى، مۇنىڭ سىرى نەدە؟
”جاڭالىق اشۋدى جەتەكشى، ماسەلەنى باعدار ەتىپ، كوپ شارانى قاتار قولدانىپ جاسىل دامۋدى تەجەپ وتىرعان بوگەتتەردى شەشتىك“. اتالعان سەرىكتەستىكتىڭ ساپا تەحنيكاسى ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى ۋ گوشياڭ بىلاي دەدى: سەرىكتەستىكتىڭ تۇتاس تەحنولوگيالىق جەلىسىنىڭ جوبالانۋ ولشەمى ەرەكشە قاتاڭ بولىپ، قالدىق گازدى ءبىر جاقتى ەتۋ، كەرەكسىز سۋدى ءبىر جاقتى ەتۋ، قاتتى قوقىستاردى ءبىر جاقتى ەتۋ، كومىر كۇلىن جونگە سالۋ سياقتىلاردى قامىتعان ءتۇرلى قورشاعان ورتانى قورعاۋ قۇرىلعىلارىنا ءبىر جولدا 3 ميلليارد يۋاننان استام قارجى سالدى.
ءوندىرىس اينالىمى جاعىندا تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەر كوپ جاقتان كومىر قاينارىن ىزدەپ، كومىر تەڭگەرۋ تاجىريبەسىن بەلسەنە ورىستەتىپ، گازداندىرۋ پەشىنە ۇيلەسەتىن كومىر ءتۇرىن جانە تەڭگەرۋ سالىستىرماسىن ءساتتى تۇردە تاۋىپ شىقتى. تەحنولوگيالىق ءتارتىپ جاعىندا ولار ”ەنەرگيا ۇنەمدەۋ 4 + 2“ اينالىم ۇلگىسىن جاسامپازدىقپەن قولدانىپ، گازداندىرۋ پەشىنە 5 پەشتىڭ ورنىنا 4 پەش قولدانۋ اينالىم ۇلگىسىن پايدالانىپ، سينتەزدىك گازبەن جەتكىلىكتى قامداۋ، كومىر جاعاتىن پەشتە 3 پەشتىڭ ورنىنا 2 پەش قولدانۋ اينالىم ۇلگىسىمەن بۇكىل زاۆودتىڭ بۋ تەڭگەرىمدىلىگى سۇرانىسىن قاناعاتتاندىردى. بۇل وزگەرىس گازداندىرۋ پەشىنىڭ 30 كۇنگە جەتپەيتىن ورتاشا اينالىم پەريودىن 70 كۇننەن اسىردى.
ءۇش كەرەكسىز زاتتى ءبىر جاقتى ەتۋ جاعىندا شىنحۋا شينجياڭ حيميا ونەركاسىپ شەكتى سەرىكتەستىگى جىلىنا ورتاشا ەسەپپەن 100 ميلليون يۋاننان استام قارجى سالىپ قورشاعان ورتانى قورعاۋ قۇرىلعىلارىن جاقسارتتى.
ۇزاق ۋاقىت تاباندى ەڭبەك قالايدا تابىسقا جەتكىزەدى. سەرىكتەستىكتىڭ ەنەرگيا يگەرۋ مولشەرى 2017 - جىلعى ％35تەن قازىر جوعارىلاپ ％41تەن استى، ءار توننا قوس الكەننىڭ جالپىلىق ەنەرگيا جۇمسالىمى 2017 - جىلعى 3178 كيلوگرام ولشەمدى كومىردەن قازىرگى 2657 كيلوگرام ولشەمدى كومىر دەڭگەيىنە دەيىن تومەندەدى، ءار توننا قوس الكەننىڭ سۋ جۇمسالىمى 2017 - جىلعى 23 توننادان قازىرگى 15 تونناعا جەتپەيتىن دەڭگەيگە دەيىن تومەندەدى.
”جاسىل دامۋ − جوعارى ساپالى دامۋدىڭ ەڭ تاماشا كورىنىسى، كومىردەن الكەن الۋ سالاسىندا تازا ءوندىرىس جولىن قاراستىرۋ − مەملەكەتكە، حالىققا پايدالى جاقسى ءىس، سونداي - اق كاسىپورىننىڭ باس تارتپاس جاۋاپكەرشىلىگى“، - دەيدى ۋ گوشياڭ.
