سۋ مولايدى، جەر جاسىلداندى، جەل باسەڭدەدى
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى ما جيانلۇڭ، ما ينيڭ، سۇڭ يا - ۋىن 8 - ايدىڭ 5 - كۇنى الاتاۋ وتكەلىنەن حابارلايدى. قازىر ەبينۇر كولىندەگى قۇستاردىڭ ءتۇرى قورىق العاش قۇرىلعان كەزدەگى 111 تۇردەن 267 تۇرگە مولايىپ، باقىلاناتىن قۇستاردىڭ جالپى سانى 2 ميلليوننان استى. مۇندا سيرەك كەزدەسەتىن، تۇقىمى قۇرۋعا تاياعان قۇستاردان 91 ءتۇر، مەملەكەت دارەجەلى ءتۇيىندى قورعالاتىن قۇستاردان 54 ءتۇر بار، ەبينۇر كولى قازىر شينجياڭداعى قۇستاردىڭ ماڭىزدى تىرشىلىك مەكەنىنە، سونداي - اق جىل قۇستارىنىڭ ايالدايتىن جەرىنە اينالدى.
قورعاۋ سيپاتىندىق جونگە سالۋدىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى تاڭدا ەبينۇر كولى تىرشىلىگى تىنىستى، كول بەتى كوك بۇيرا تولقىندى، جاعاسىندا جاسىل قۇراق جايقالعان، قۇستار جەم ىزدەپ اسىر سالاتىن ساتتەرگە تولدى... كول جاعاسىندا تۇرعانىڭىزدا بۇل ارانىڭ كەزىندە سورتاڭ ءارى شاعىلدى جەر ەكەنى ويعا كىرمەيدى.
”بۇرىن ءبىر جىلدىڭ تەڭ جارتىسىندا سۇراپىل بوران سوعاتىن، بوران قۇم - قيىرشىقتاردى ۇشىرىپ، ناشار ەكولوگيالىق ورتا قۇستاردىڭ تىرشىلىك ەتۋىنە ۇيلەسىمسىز ەدى“، - دەدى بەيجيڭ ورمان شارۋاشىلىعى داشۋەسى قۇستار ەكولوگياسى عىلىمىنىڭ دوكتورى، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى جىڭ اۋدانى مەملەكەت يەلىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى قىدىرقان باياقىن. ونىڭ ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن باقىلاۋ - بايقاۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانعانىنا 12 جىل بولدى.
”جاقىنعى جىلداردان بەرى، الاتاۋ وتكەلىندە بوران سوعاتىن كۇندەردىڭ ازايۋىمەن بىرگە، شاڭ - توپىراقتى كۇندەر دە بارعان سايىن ازايدى“، - دەدى 23 جىلدىڭ الدىندا ەبينۇر كولىنە تاياۋ ماڭداعى الاتاۋ وتكەلىنە حىناننىڭ جوۋكوۋىنان كوشىپ كەلگەن جاڭ شىڭلي.
2008 - جىلى شينجياڭ ەبينۇر كولى سازى مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىق باسقارۋ مەكەمەسى قۇرىلعاننان كەيىن ”سۋ ۇنەمدەۋ، كولدى قورعاۋ، ورمان ءوسىرۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ“ باعىتىن دايەكتىلەندىرىپ، ەبينۇر كولىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسىن كۇش سالا اتقاردى.
ەبينۇر كولى ماڭىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن، قورىق ءوڭىرى ىشىندەگى 54 مالشى وتباسىن باسقا جاققا كوشىرىپ، اعاش كەسۋگە، اڭ اۋلاۋعا، بالىق شارۋاشىلىعى جانە تۇزدىق قۇرت اۋلاۋعا تيىم سالدى. ەبينۇر كولى الابىنان سۋ ىستەتۋدى ءبىر تۇتاس باسقارۋدى كۇشەيتىپ، كولەمدى سۋ قامباسىن قۇرىپ، ەبينۇر كولىنىڭ سۋىن تولىقتاپ، سۋدى مولايتتى.
بۇراتالا وبلىسى جانە سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋ، قۇمدى تىزگىندەپ جايلىمدى قالپىنا كەلتىرۋ، ەگىستىك جەرگە ورمان وتىرعىزۋ قاتارلى ينجەنەريالاردى ورىنداپ، ەبينۇر كولىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن ءونىمدى جاقسارتتى. قازىر كول بەتى اۋدانىنىڭ قالپىنا كەلۋى 805 شارشى كيلومەترگە جەتتى، كول بەتى سازدى جەرى 30 مىڭ مۋ ارتتى.
ەكولوگيالىق ورتانىڭ جۇيەلىك جاقسارۋى ەبينۇر كولى جاراتلىستىق قورىعىنداعى وسىمدىكتەردىڭ وسۋىندەگى ىرىستى جەرگە، قۇستاردىڭ مەكەندەۋىندەگى تاماشا جەرگە، جابايى حايۋاناتتاردىڭ اسىر سالاتىن سايران باعىنا اينالدى. ساناققا نەگىزدەلگەندە، ەبينۇر كولى سازى مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىندا قازىر 579 ءتۇرلى جابايى وسىمدىك، 12 ءتۇرلى مەملەكەتتە ءتۇيىندى قورعالاتىن وسىمدىك بار، مۇندا ەبينۇر كولى قايىڭى، ەبينۇر كولى جۇزگەنى، ەبينۇر كولى ۇشكىر جەمىستى جۇزگەنى قاتارلى تۇرلەردىڭ تىرشىلىك تىنىسى قايتادان قاۋلادى، بۇركىت، سارى تۇياقتى سۇڭقار، تەڭبىل بۇعى، قاراقۇيرىق قاتارلى قورعاۋعا الىنعان جابايى حايۋاناتتار دا وسى قورىقتا كوبەيە باستادى.
”بىرنەشە جىلدان بەرگى قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋىمەن، ەبينۇر كولىنىڭ ەكولوگياسى جاقساردى. بۇدان كەيىن جالعاستى «تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم − تىرشىلىكتىڭ ورتاق تۇلعاسى» تانىمىندا جالعاستى تاباندى بولىپ، قورعاۋ، جونگە سالۋدى جۇيەلىلەندىرۋ ارقىلى قورىقتىڭ ەكولوگياسىن اناعۇرلىم كەمەلدەندىرەمىز“، - دەدى ەبينۇر كولى سازى مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىقتى باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى ياۋ شۋيىن.
