_ ينتەرنەت جازۋشىسى يلتامىر پارحاتتىڭ ەسەيىپ ـ ەرجەتۋ حيكاياسى
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ٴابيبا، جيە ۋىنجين، رىن جياڭ
2003 ـ جىلى كۇز ماۋسىمىنىڭ ٴبىر كۇنى، شينجياڭنىڭ بۇگىر اۋدانىنداعى ٴبىر 6 جاستاعى بالا مەملەكەتتە ٴبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ٴتىل ـ جازۋ ساباعىندا مۇعالىمنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرە الماي قىسىلىپ وكىرە جىلاپ جىبەرەدى. سول كەزدە ول 20 جىلدان كەيىن ٴوزىنىڭ ”ەرەن تالانتتى“ جاس ينتەرنەت جازۋشسىنا اينالىپ، بۇكىل مەملەكەتتەگى جانكۇيەرلەرىنىڭ جاقىن تارتىپ ”شينجياڭ بولتىرىگى“ دەپ اتاپ كەتەتىنىن؛ جانكۇيەر وقىرماندارى نەشە ميلليونعا جەتىپ، تۋىندىلارى ينتەرنەتتەدەگى ٴتۇرلى تارتىمدى كىتاپتار تىزىمىندە ٴبىرىنشى ورىنعا ٴجيى شىعاتىنىن ٴوزى دە بىلمەيتىن ـ دى.
2024 ـ جىلدىڭ باسىندا، ونىڭ چين، حان، ەكى جين پاتشالىقتارى تاريحىن نەگىز ەتە وتىرىپ جازعان ”كەڭىستىك ساپارى“ تاقىرىبىنداعى ينتەرنەت اڭگىمەسى «يگۋان بۇناندۋ» ”ۇلت مادەنيەتىن جالعاستىرۋ ينتەرنەت ادەبيەت جاسامپازدىعى تالقى جينالىسى جانە 3 ـ كەزەكتى انار ساۋىتى ماقالا قابىلداۋ جارىسىنىڭ سيلىق تاراتۋ سالتىندا“ ۇزدىك شىعارما سيلىعىنا يە بولدى، ينتەرنەتتە ونىڭ سيلىق العان اسەرىن سويلەپ تۇرعان كەزدەگى سۋرەتى قالدىرىلدى، سۋرەتتەگى ونىڭ كۇلىمسىرەگەن بەينەسى بەينە تولىسا پىسقان انارعا ۇقسايتىن ەدى.
”بولتىرىكتىڭ“ كەمەلىنە كەلۋى
ەرجىگىت بىلىمگە، تالىمگە تالپىنىپ كەمەلىنە كەلەدى.
_ «جوۋ ي · شياڭسى· گى»
”ونىڭ شىعارمالارى مەنى تاڭ قالدىردى، تاريحي وبرازدار بەينەسى شىنايى بولعان، شىعارماداعى قىرۋار ناقتى دەتال سۋرەتتەۋلەرى ونىڭ سول كەزدەگى جۇڭگو تاريحى جونىندەگى تەرەڭ تانىمى مەن وزگەشە تۇسىنىگىن ايگىلەيدى، ونىڭ شىعارماسىنىڭ جاندىلىعى، باۋرامدىلىعى ٴدال وقيعا جەلىسى مەن كەيىپكەرلەردىڭ تاريح لوگيكاسىنا جاقىن تۇرعاندىعىندا ٴارى ويىڭىز بەن بولجامىڭىزدان اسىپ كەتكەندىگىندە تۇر، جەتكىلىكتى ٴبىلىم قورى بولماسا، تەك شەبەرلىكپەن عانا مۇنى ورىنداۋعا كەلمەيدى“، ـ دەدى گۋاڭدۇڭ ينتەرنەت جازۋشىلار قوعامىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى ۋاڭ زىشۋان. بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا، ۋاڭ زىشۋان مۇنى انىقتاۋ ٴۇشىن ون نەشە رەت تەلەفون شالىپ جانە ”كوز بوياۋشىلىققا سوققى بەرۋ“ تەكسەرۋىن جۇرگىزگەننەن كەيىن بارىپ، «تاريح فاكۋلتەتىنىڭ قاسقىرى»، «ٴۇش پاتشالىق شەجىرەسىن تاۋىپ الدىم»، «اتامىز حان گاۋزۋ» سياقتى چين، حان، ەكى جين پاتشالىعى تاريحىن استار ەتە وتىرىپ كەڭىستىكتەن اتتاعان اڭگىمەلەردى جازۋ ارقىلى ينتەرنەتتە تانىمال بولعان ”تاريح فاكۋلتەتى قاسقىرىنىڭ“ ٴدال 1995 ـ جىلدان كەيىن تۋىلعان يلتامىر پارحات ەكەنىنە سەنەدى. سودان كەيىن، ول ەكەۋى جاقسى دوس بولىپ كەتەدى. ۋاڭ زىشيۋان بۇگىنگە دەيىن يلتامىردىڭ ينتەرنەت شىعارمالارىن بار ىقىلاسىمەن ”ارناۋلى تانىستىرۋشىسى“ بولىپ، ونىڭ شىعارمالارىن اۋدارۋدى ٴارى شەتەلگە تانىستىرۋدى بەلسەندى ىلگەرىلەتۋدە.
يلتامىر تىلشىگە قازىرگى ۋاقىتتا ٴوزىنىڭ ومىرلىك كاسىبى ساناپ وتىرعان تاريح پەن جازۋشىلىقتىڭ اكەسى ٴوزىن مەكتەپكە اپارعان كەزدەگى كەيبىر قاتىگەز ”زورلىعىنان“ باستالعاندىعىن ايتتى.
6 جاسقا تولعان جىلى، ٴبىر كۇنى اكەسى جۇمىستان قايتىپ كەلگەن سوڭ سىرتتا ويناپ جۇرگەن ونى شاقىرىپ الىپ: ”ەرتەڭنەن باستاپ وقۋعا باراسىڭ“، ـ دەيدى.
”سول كەزدە قورىققانىمنان سويلەي الماي قالدىم. ويتكەنى مەن ٴبىر اۋىز پۋتۇڭحۋا دا بىلمەيتىن، ٴبىر ٴارىپ تە تانىمايتىن ەدىم، اۋەلى، بىرگە ويناپ جۇرگەن حانزۋ دوستارىمنىڭ ايتقان سوزدەرىنىڭ كوبىن تۇسپالداپ قانا بىلەتىنمىن. قالاي وقيتىنىمدى بىلمەي اڭتارىلدىم“، ـ دەدى يلتامىر وتكەندى ەسىنە الىپ، ـ اكەم جەرگىلىكتى ورىندا مۇعالىم بولاتىن، جان ـ جاقتاعى كورشىلەردىڭ نازارىندا ”وقىمىستى ادام“ ەدى.
اكەسى ايتقانىنان قايتپاي يلتامىر مەن شەشەسىنىڭ ”ٴبىراز ەسەيگەن سوڭ وقۋ“ تالابىن تويتاردى. يلتامىر جىلاپ، قيعىلىق سالىپ، تاماق ىشپەي قويدى... بارلىعىنىڭ تۇككە سەپتىگى تيمەي، ول امالسىزدان سومكەسىن اسىپ مەكتەپكە باردى.
ٴار ٴىستى باستاۋ قيىن. ساباقتاستارى بىرنەشە اپتادا پينين وقۋدى ۇيرەنىپ السا، ول وقي المادى، اۋىزەكى تىلدە دە جاتىق سويلەي الماي، دىبىستاۋدا دا كوپ ماسەلەگە جولىقتى. الايدا اكەسىنىڭ كومەگىندە، يلتامىر تاباندىلىق تانىتتى: پينيندى اقىرىن ـ اقىرىن وقىپ ۇيرەندى؛ اۋىزەكى ٴتىلدى دە ٴبىر ٴارىپ، ٴبىر ارىپتەن قارىپتاپ ۇيرەندى. سول كەزدە، اكەسى ٴار كۇنى ونى «مەملەكەت حابارلارىن، حالىقارا حابارلارىن» كورۋگە قۋزاپ، سويلەۋگە، ەستۋگە جاتتىقتىردى.
ٴبىر جىلدان كەيىن يلتامىردىڭ مەملەكەتتە ٴبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ٴتىل ـ جازۋى سىننان ٴساتتى ٴوتىپ، ۇيرەنۋ ناتيجەسى كورنەكتى العا ىلگەرىلەدى. ىستەي بەرسەڭ ىسكەر بولارسىڭ. 5 ـ كلاسقا بارعاندا، ونىڭ جازعان «قىس» اتتى ماقالاسى ٴبىر رەتكى مەملەكەتتىك ماقالا جارىسىندا 2 ـ دارەجەلى سيلىققا يە بولادى، كۇشتى تابىس سەزىمى وسى كۇنگە دەيىن ەسىنەن كەتپەپتى. باستاۋىش مەكتەپتى بىتىرگەن كەزدە، يلتامىر وزگەلەردى باسىپ وزىپ، وقىعان ٴتۇرلى كىتاپتارى 100گە تاياعان، ناتيجەسى ۇزدىك ۇلگىلى وقۋشىعا اينالدى.
ورتالاۋدىڭ ەسىگىن ەندى اتتاعاندا ونىڭ وزىنە سەنىمى تاعى ٴبىر قاتاڭ سىن ـ سايىسقا ٴدوپ كەلەدى.
”شيە تايفۋ قاقاعان قىستاعى قار جاۋعان ٴبىر كۇنى وتباسىنداعىلاردى جيناپ، بالالارعا ماقالانىڭ مازمۇنىن ٴتۇسىندىردى...“ ورتالاۋدىڭ ٴبىرىنشى ساباعى ەسكىشە ادەبي ٴتىل تەكىسى «شىشۋو شينيۇي· قارعا ماداق» يلتامىردى كەزىندەگى قايتەرىن بىلمەي ساسقالاقتاعان كەزگە قايتارعانداي بولدى. كوپ جىلدان كەيىن، ستيلى وزگەشە، قاراپايىم ٴتىل ارقىلى تەرەڭ وي اڭعارتاتىن ەسكىشە تىلدە بەينەلەۋىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ تۋىندىلارى ينتەرنەتتە ەرەكشە تانىمال بولدى. ال سول كەزدە، ەسكىشە ٴتىل ورتالاۋ مەكتەپ وقىپ جاتقان يلتامىردىڭ ۋايىمىنا اينالعان ـ دى.
«ٴۇش پاتشالىق قيساسى» مۇعالىمنىڭ وعان بەرگەن رەتسەبىنە اينالدى: كىتاپتى كوپ وقى، شەجىرە جانىرىنداعى كىتاپتاردان باستاپ وقى.
”ٴبىرىنشى رەت، مەن «ٴۇش پاتشالىق قيساسىن» 6 ايدا وقىپ بولدىم، ساۋ ساۋ، جۋ گىلياڭ سياقتى كەيىپكەرلەر مەنىڭ ويىمدا قايتا ٴتىرىلدى، مەن قاتتى قۇمارتتىم، قايتا ـ قايتا وقىدىم“. ايگىلى شىعارمالاردى ٴتۇسىنىپ وقۋ جانە كىتاپ وقۋ كولەمىن ۇزدىكسىز كەڭەيتۋىنە ىلەسە، يلتامىر ورتالاۋ كەزەڭىندەگى ەسكىشە ادەبي ٴتىل بىلىمدەرىن قانىق يگەرىپ، «ٴۇش پاتشالىق قيساسى» سياقتى شەجىرەلىك رومانداردى جەكە وقىپ ٴتۇسىنىپ قانا قويماي، ول تاعى شەجىرە جانىرى ارقىلى قىسقا حيكايالار جازىپ، ساباقتاستارىمەن ٴبولىسىپ، كەڭ القاۋعا بولەندى.
ما چاۋمەن ”ايقاسۋ“
ما چاۋ نايزاسىن سەرت ۇستاپ اتىن ويناقتاتا شەپ الدىنا شىعىپ: ”ەي، دۇلەي، شىق بەرى“! دەپ ايعاي سالدى ... شۇي جۋ قانى باسىنا تەپشىپ، شەپكە سۋىت قايتىپ، دۋىلعا ـ ساۋىتىن شەشىپ تاستادى، بۇلشىق ەتتەرى بىلەۋلەنە، جالاڭ ٴتوس كۇيى قىلىشىن سۋىرىپ، اتىنا قارعىپ ٴمىنىپ، ما چاۋمەن جەكپە ـ جەككە شىقتى. ەكى جاقتىڭ قوسىنى قاتتى تۇرشىگىپ كەتتى.
_ «59 ـ تاراۋ، شۇي جۋدىڭ ما چاۋمەن جالاڭ ٴتوس كۇيى جەكپە ـ جەككە ٴتۇسۋى، ساۋ ساۋدىڭ حان سۇيگە مازمۇنى وزگەرتىلگەن حات جازىپ ىرتكى سالۋى».
ايتۋعا قاراعاندا، يلتامىر جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان بەرگەن جىلى، شينجياڭداعى بىردەن ـ ٴبىر ەسكىشە ادەبي تىلدە جازىلعان ماقالا _ ”ادەبيەت ۇيرەنۋشىنىڭ ايتارى“ ونىڭ قولىنان شىققان ەكەن. اكەسى ەرەكشە ماقتانىش تۇتىپ، مۇنى كەيىن كەلە ونىڭ تاريح تۇرىندەگى شىعارما جازۋعا قادام تاستاۋىنىڭ باستاماسى دەپ قاراعان. دەسە دە يلتامىر تاعدىرىن وزگەرتكەن سول ٴبىر ەرەكشە كەزەڭ ما چاۋمەن ”ايقاسقان“ كەزى ەكەنىن بىلەدى.
ورتا مەكتەپتەگى كەزىندە، يلتامىر ادەبيەت جانە تاريح تەكتەس كىتاپتاردى نەداۋىر كوپ وقيدى، ادەبيەت ـ تاريح ساباعىن وقىعان كەزدە، ول كەزىندەگى اڭكى ـ تاڭكى بولىپ وتىراتىن باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىسى ەمەس، قايتا ۇنەمى كلاسسيكالىق شىعارمالاردان سيتات كەلتىرۋگە قۇشتار، ۇستازدارىنان ”كىنا“ تاباتىن وقۋشىعا اينالعان ەدى.
ٴتىل ـ ادەبيەت مۇعالىمى ما چاۋ ونىڭ كومەسكى قابىلەتى مەن تالانتىن بايقاپ، وعان ارنايى «ٴۇش پاتشالىق شەجىرەسىن» تارتۋ ەتەدى ٴارى ونى ”شامىرقاندىرىپ“ : ”قيسانى كورگەنگە بولا وسىنشاما ’ەلىردىڭ بە‘؟ «ٴۇش پاتشالىق شەجىرەسىن» ٴتۇسىنىپ كور“ دەيدى.
يلتامىر تىلشىگە بۇل ونىڭ ومىرىندە وقىعان تۇڭعىش رەسمي تاريحي شىعارماسى ەكەنىن، ول بار كۇشىن سالىپ، 8 اي ۋاقىت جۇمساپ مۇقيات وقىپ شىققانىن ايتتى. ”وسىدان كەيىن مەن نەداۋىر جۋاسىدىم، ٴوزىمنىڭ تاريحتى مۇلدە بىلمەيتىنىمدى بايقادىم“.
ونىڭ ويى وسىلايشا اشىلدى.
وسىدان كەيىن ول اكەسىنەن ىلگەرىندى ـ كەيىندى «تاريحناما»، «حانناما»، «ٴۇش پاتشالىق شەجىرەسى» سياقتى كوپتەگەن تاريحي كىتاپتاردى ساتىپ اپەرۋدى ٴوتىنىپ، زەر سالا وقىدى ٴارى سول كەزدەن باستاپ ول كىتاپ وقىپ ەستەلىك جازاتىن ادەت قالىپتاستىردى، قازىر وسى ەستەلىكتەرى ون نەشە ۇلكەن كىتاپشا بولىپ، ونىڭ شىعارما جازۋداعى ەڭ جاقسى قولعاناتىنا اينالدى.
مۇعالىمى ما چاۋمەن ”ايقاسقاننان“ كەيىن، يلتامىر ٴوزىنىڭ ناعىز قىزىعاتىنى تاريح ەكەندىگىن ٴبىلدى. ال، ول باتىس سولتۇستىك ۇلتتار داشۋەسىنىڭ تاريح عىلىمى ماماندىعىنا وقۋعا تۇسكەن كەزدە، ٴوز كاسىبى شىعارماشىلىقپەن قايتا اينالىستى.
سول كەزدە، ينتەرنەت اڭگىمەسى دامىپ كەلە جاتقان ەدى. تاريح تاقىرىبىنداعى كەڭىستىك اتتاعان، پەرىلەردى، باتىرلاردى، ت.ب مازمۇن ەتكەن كىتاپتار توپ ـ توبىمەن جارىققا شىعىپ، كوپتەگەن جاس وقىرمانداردى وزىنە باۋرادى، يلتامىر سولاردىڭ ٴبىرى ەدى. جۇيەلى كاسىپتىك ادەبيەت ـ تاريح عىلىمى تاربيەسىن قابىلداعان ونى قاتەلىك ٴجيى كەزىگەتىن، ٴتىپتى تاريح كوزقاراسى بۇرمالانعان ساپاسى ناشار ينتەرنەت شىعارمالارى قاناعاتتاندىرا المادى. ول تىلشىگە وتە ۇناتاتىن ٴبىر ينتەرنەت جازۋشىسىنىڭ شابىتتاندىرۋىنا يە بولعاننان كەيىن، ساقا وقىرمان بولعان ٴوزىنىڭ ”كوتەرىلىس جاساۋعا“، ”ٴتىل تاقتاسىن قاعىپ، اۆتور بولىپ، ٴوز كىتابىن جازۋعا بەكىگەندىگىن“ ايتتى.
«ٴۇش پاتشالىق شەجىرەسىن تاۋىپ الدىم» _ يلتامىردىڭ تۇڭعىش ينتەرنەت اڭگىمەسى كوپ وتپەي جەلىگە شىعارىلادى. ٴبىر اپتادان كەيىن، وقىلىمى كۇرت ارتىپ، ول چيديان جۇڭگو ٴتىلى سايتىنىڭ ۇزدىكسىز جاڭالاپ، الدىڭعى قاتاردان ورىن بەرۋ ۇسىنىسىن تاپسىرىپ الادى. 3 ـ ايىندا، تۋىندىسى ينتەرنەتتەگى تاريح تۇرىندەگى كىتاپتارعا جازىلۋدا 1 ـ ورىنعا شىعادى. سونىمەن، قىزۋ ىنتالى جانكۇيەرلەرى جاڭالاۋعا تاقىمدايدى، ٴتۇرلى ـ ٴتۇستى تۇعىرلار القاۋ ايتادى، سونداي ـ اق قوماقتى قالاماقىعا يە بولادى...
ارادا تالاي جىل وتسە دە، يلتامىر ما چاۋ مۇعالىممەن ”ايقاسقان“ كەزىن ەسىنەن شىعارىپ كورگەن ەمەس. ەكەۋىمىز دە جەڭدىك! ـ دەدى ول كۇلىپ.
مەن وتباسىمدى سۇيەمىن
مەنىڭ بوداۋ بەرگىم كەلەتىن ادامىم سەنسىڭ، مەنىڭ شىرماتقىزعىم كەلمەيتىن تامىرىم سەنسىڭ،
مەنىڭ وزىڭنەن الىستاعان كەزدەگى ماڭگىلىك قايتار بەلەتىم سەنسىڭ، مەنىڭ وزىڭە جاقىنداعان كەزدەگى اشىلعان ەسىگىم سەنسىڭ.
_ «سەن مەنىڭ جانۇيامسىڭ» انىنەن
يلتامىر جاڭا تۋعان ۇلىنا ”ساۋ ساۋ“ دەپ ات قويامىن دەپ تۇرىپ العاندا، اكەسى شاقايىن كوتەرىپ ونى ۇيدەن قۋىپ شىققان ەدى. ول تىلشىگە بىلاي دەدى: سول ساتتە دە، وتباسىمداعىلارعا ەشقانداي كىنا تاعۋدى ويلامادىم، ”بۇگىنگى كۇنگە وتباسىمداعىلاردىڭ قولداۋىندا جەتتىم عوي“.
يلتامىردىڭ اكە ـ شەشەسى دە كەزىندە ”بالاسىن تاربيەلەۋ ٴۇشىن 3 رەت كوشكەن“ ەدى، ارينە بۇل كوشۋ قونىس جاڭالاۋ ەمەس، پوزيتسيا جاعىنداعى وزگەرۋ ەدى.
ٴبىرىنشى رەتكىسى اشۋلانۋ. سەبەبى، جوعارى مەكتەپ ەمتيحانىنداعى تالاپ كەستەسىن تولتىراتىن كەزدە يلتامىر تالاپ تولتىرعاننان كەيىن وزگەرتۋگە بولاتىن ٴبىر اپتا ىشىندە، اكەسىنىڭ وعان بولاشاقتا ”جۇمىستانۋىڭا وڭاي بولادى“ دەپ تولتىر دەگەن تالابىن بىلدىرتپەي ”تاريحقا“ اۋىستىرىپ جىبەرەدى؛
ەكىنشى رەتكىسى ماقتانۋ. «ٴۇش پاتشالىق شەجىرەسىن تاۋىپ الدىم» كۇسەت بولىپ، يلتامىر تاپسىرىپ العان العاشقى 3000 يۋان قالاماقىسىنىڭ كوبىن ۇيىنە جىبەرىپ بەرەدى. اكەسى ۇلىنىڭ قالاماقىسى ەكەنىنە سەنگەننەن كەيىن، قۋانعانىنان مەكەمەسىندە بىرنەشە كۇن ”لەپىرەدى“؛
ٴۇشىنشى رەتكىسى قولداۋ. داشۋەنى بىتىرگەننەن كەيىن يلتامىر كاسىپتىك شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋدى تاڭدادى، كىرىس قيىنشىلىعىنا تاپ بولعان كەزدەرىندە، تۋىس ـ تۋعاندارى، دوس ـ جاراندارى ونى ”اكە ـ شەشەسىنە يەك سۇيەيدى“ دەپ قاراپ، ونى ”ۇنامسىز وقۋلىققا“ بالايدى، ال، اكە ـ شەشەسى ونىڭ تاڭداۋىن باتىل قولدايدى، ”مەن ٴومىر بويى جازسام دا ول سياقتى قارسى الۋعا بولەنبەگەن ەدىم، ول ٴبىزدىڭ ماقتانىشىمىز“.
ايەلى حايىرگۇل قاسىم يلتامىردىڭ مەكتەپتەسى. ول ونىڭ ادال جانكۇيەرى، ٴبىرىنشى وقىرمانى جانە شىعارماشىلىق اقىلشىسى، كۇيەۋىنىڭ شىعارماشىلىق ىستەرىنە سۇيىسپەنشىلىك جانە اقىل ـ پاراسات جاعىنان زور قولداۋ كورسەتتى. ٴبىر مەزگىل يلتامىر ٴتۇسىنۋ ٴبىرشاما قيىن بولعان ەسكىشە ادەبي ٴتىل ارقىلى تاريحي تۇلعالاردى سومداۋعا بەرىلگەندىكتەن، شىعارماعا جازىلۋ مولشەرى زور دارەجەدە تومەندەيدى. وقىرماندار وقۋ وتە قيىن ەكەندىگىن بىلدىرەدى، ال، ول ٴوزىنىڭ كەيىپكەر سومداۋ جونىندەگى تۇسىنىگىنەن جازباي، ينتەرنەت ادەبيەتىندە كەڭىنەن تارالعان اۋىزەكى ٴتىل ۇلگىسىنە وزگەرتۋدى قالامايدى. تەكە تىرەس جاعدايدا، ايەلى وعان ٴوزى قانىق بىلەتىن شەجىرە ۇلگىسى ارقىلى تاريحي سەزىمى مەن وقىلىمدىلىعىن سايكەستىرۋدى سىناپ كورۋدى ەسكەرتەدى. ۇسىنىس ۇلكەن تابىسقا جەتىپ، يلتامىر شىعارماشىلىق سەنىمىن قايتا تابادى، اسىرەسە، قايتادان قالىڭ وقىرمانداردىڭ قارسى الۋىنا بولەنەدى.
ارينە، وتباسىنداعىلار بارلىق ىستە ونى ەركىنە قويا بەرگەن جوق. ۇلىنا ات قويۋدىڭ ٴوزى سونىڭ مىسالى. ۇيىندەگىلەرى ەڭ سوڭىندا بالاعا ٴالسىران يلتامىر دەپ ات قويادى، مۇنىسى تاريحتاعى قاھارمان سياقتى بولسىن دەگەندەرى ەدى. ايتسەدە يلتامىر كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلىن ”كىشكەنتاي ساۋ ساۋ“ دەپ اتايدى.
تاريح اسپانى استىندا
چاڭجياڭ جاس بولىپ اقپاق، چاڭجياڭ شابىتپەن ٴان سالماق،
تاريح اسپانىندا جۇلدىزداي جارقىراپ،
ەرلىك جىگەر تۇرار ويقاستاپ.
_ «ٴۇش پاتشالىق قيساسىنىڭ» 1994 ـ جىلعى نۇسقاسىنىڭ سوڭىنداعى «تاريح اسپانى» انىنەن
تالاي جىل شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ، ”تارتىمدى شىعارمالارى“ بويىمەن بىردەي بولدى. يلتامىردىڭ شىعارماشىلىعىنان ادامدار ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا جالعاپ، ٴبىرىنىڭ سوڭىنان ٴبىرى ەرىپ، ورتاق ٴبىر ٴىس ٴۇشىن قاجىماي ـ تالماي قۇلشىنعان بارىستى كورە الادى؛ كەيبىر ادامداردىڭ بورىشتىلىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جەبەۋىندە ەڭ سوڭىندا ۇرەيدى جەڭىپ، ٴوسىپ ـ جەتىلگەنىن كورە الادى؛ وت اۋىزدى، جۇمساق جۇرەكتى اعا بۋىنداردىڭ ەسەيگەن سوڭ الىسقا اتتانعان باياعى سوتقار بالالارعا قاراعان كەزدەگى كوڭىل قيماستىعىن، ساعىنىشىن كورە الادى...
يلتامىردىڭ اڭعارعان ـ اڭعارماعانىن بىلمەيمىز، ونى تۇسىنەتىندەردىڭ ونىڭ ويدان قيىستىرىلعان تاريحي اڭگىمەلەردەگى قاھارمانداردى جازۋمەن، ۇلى ىستەردى جازۋمەن، حيكايالاردى جازۋمەن بىرگە، ٴوز ٴومىرىن، وتباسىن جانە ٴوزى تۇرعان ٴداۋىردى _ كۇرەسپەن العا باسقان ٴومىردى، مەيىرلى دە بەرەكەلى وتباسىن، قاھارماندار مولىنان شىققان ٴداۋىردى شىنايى، جاندى جازىپ وتىرعانىن ٴتۇسىنۋى قيىنعا سوقپايدى.
ونىڭ جاقىن دوسى، قىلمىستىق بارلاۋ تۇرىندەگى ينتەرنەت جازۋشىسى ”فىڭ ـ ي تيانيا“ ۋاڭ كۇييۋان بىلاي دەيدى: يلتامىردىڭ تاريحقا قۇرمەتى مەن تاباندىلىعى ونى قۇرمەتكە بولەدى، ول ىلعي دا تاريحي لوگيكا مەن مادەنيەت پسيحيكاسى نەگىزىندە كىتاپتاعى كەيىپكەرلەردى اينىتپاي ٴتۇسىرىپ، ومىردەن اۋعىسىز كورسەتەدى، ” ’شىنايى‘ بولعاندىقتان ’كوركەم‘. بۇل ونىڭ شىعارمالارىنداعى ەرەكشە وزگەشە تارتىمدىلىق. جاندى شىعارما قاشاندا وقىرماننىڭ ەسىندە قالادى، ونىڭ شىعارمالارىن الداعى جەردە ٴتىپتى كوپ وقىرماننىڭ ۇناتىپ وقيتىندىعىنا سەنەمىن“.
شينجياڭ جازۋشىلار قوعامى ينتەرنەت جازۋشىلارى بولىمشە قوعامىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار ٴتوراعاسى ”يۇي سۇڭشۋ“ يىن مين مىنانى ٴبىلدىردى: شينجياڭنىڭ باي مادەنيەت مايەگى مەن كوپ نەگىزدى، ٴبىر تۇلعالى جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وزگەشە ورنىنىڭ ارقاسىندا، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى شينجياڭنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىنىڭ ارشىنداي العا باسۋىنىڭ ارقاسىندا، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ جانە وسى زامانعى وركەنيەتىنىڭ قاۋىرت دامۋىنىڭ ارقاسىندا، يلتامىر سياقتى تاڭداۋلى جاستاردىڭ ەسەيەتىن قۇنارلى توپىراعى بار بولدى، ولار ۇيرەنۋ ارقىلى تۇبىندە تابىسقا جەتەدى ٴارى ارمانىن ىسكە اسىرا الادى.
”جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇزاق تاريحي مادەنيەتى مەنى نارلەندىرىپ كەلەدى ٴارى ٴومىرىمنىڭ ٴبىر بولىگىنە اينالىپ، شىعارماشىلىعىمنىڭ كۇش ـ قۋات قاينارى بولدى“. ارمانى جونىندە ٴسوز بولعاندا، يلتامىر تىلشىگە بىلاي دەدى: جۇڭحۋا وركەنيەتىندەگى ٴاربىر پاتشالىق ٴداۋىرى تۋرالى بىردەن كىتاپ جازۋدى ارماندايمىن، تاعى، اسىرەسە، شينجياڭداعى ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىنىڭ، ىشتەسۋىنىڭ، توعىسۋىنىڭ تاريحي شىندىعىن نەگىز ەتىپ، اۋىلىم تۋرالى رومان جازۋدى ويلايمىن.
”حان داۋىرىندەگى يانشيدىڭ 9 ـ جىلى، بيڭ ـ ۋ جىلى، 3 ـ اي كەزى، كوكتەم شۋاعى توگىلگەن شاق. ٴيىر ـ قيىر ۇلكەن جولدا اتتىلى ـ جاياۋ ادامدار اسپاي ـ ساسپاي اقىرىن كەلە جاتىر“...
بۇل يلتامىردىڭ ٴبىرىنشى كىتابىنىڭ العاشقى سويلەمى. وقىرمانعا سول جولدا، ۇقساس ٴبىر تاريح اسپانى استىندا ٴوزى دە كوڭىلدى كەلە جاتقانىن كورسەتپەك بولعانداي.
