انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ جىلي
جارعاق جاتقىزىپ تۇقىم سىڭىرەتىن 30 نەشە ماشينا ارلى ـ بەرلى قايشالىسىپ، ۇشى ـ قيىرسىز جەر كۇمىس ”جولاقتارمەن“ ايشىقتالدى... بىرنەشە كۇننەن بەرى اقسۋ وزەنىنىڭ، ياركەن وزەنىنىڭ، حوتان وزەنىنىڭ قۇيعان جەرىندەگى اۋات اۋدانى سانحى قالاشىعى امەچۇك قىستاعىندا كوكتەمگى ماقتا تۇقىمىن ٴسىڭىرۋ قاۋىرت جۇرگىزىلۋدە.
ٴۇش وزەننىڭ جوعارى اعارىن بويلاپ نەمەسە تارىم وزەنىن بويلاپ تومەن قاراي قۇلداعاندا، كوكتەمگى ەگىستىڭ، كوكتەمگى باسقارۋدىڭ ايبىندى كارتيناسى جۇڭگوداعى ەڭ ۇلكەن ىشكى قۇرلىق ويپات _ تارىم ويپاتىندا كەڭىنەن جايىلدى. شينجياڭدا كوكتەم ەرتە كەلەتىن وڭتۇستىك شينجياڭدا اۋىل شارۋاشىلىق ىستەرى دابىرالى جۇرگىزىلۋدە.
بار الاپتا ەگىستىڭ جاڭا بەينەسى مەن مۇندالاپ، كوكتەمگى ەگىستىڭ ۇتىمدى ٴساتى مىقتى يگەرىلدى
”تەحنيكتەردىڭ جەتەكشىلىك ەتۋىمەن، مەن ۋاقىتتى مىقتى يگەرىپ، 20 مۋدان استام قانت قىزىلشاسىن ەگىپ بولدىم. ٴدال ۋاعىندا تۇقىم سىڭىرگەندە ٴونىم مولشەرى، ٴسوز جوق، جوعارى بولادى، قانت زاۆودىنىڭ تاپسىرىس باعاسى بىلتىرعىدان جوعارى، بيىل ٴونىمدى ارتتىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋدا ماسەلە جوق!“ ـ دەدى 4 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى ٴپايزاۋات اۋدانى جاڭا ٴمالى قالاشىعى باقتوعىراق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى امەت ەيىت.
استىق جانە ەكونوميكالىق داقىلداردى كوپ نەگىزدەندىرىپ ەگەتىن جاڭا ٴمالى قالاشىعىندا ديقاندار تۇرلىشە داقىلداردى ەگۋ بارىسىندا مىناداي ٴبىر قيسىندى ٴتۇيدى: كوكتەمگى ەگىس ٴبىر كۇن بۇرىن جۇرىلسە، كۇزگى جيىن ـ تەرىن 10 كۇن بۇرىن بولادى. قايسى داقىلدى ەگەتىن كەز كەلسە، ٴسوز جوق، ەرتەرەك تۇقىم ٴسىڭىرۋ كەرەك.
جاڭا ٴمالى قالاشىعىنىڭ ورىنباسار باستىعى كۋاڭ جياگۋاڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: بۇكىل قالاشىقتاعى 50 مىڭ مۋدان استام ٴبيدايدىڭ ٴونىمى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى، بۇل دەر كەزىندە تۇقىم ٴسىڭىرۋ مەن سوڭعى مەزگىلدەگى ٴاربىر بۋىندى دەر كەزىندە باسقارۋدىڭ، قورعاۋدىڭ ارقاسى، ەكونوميكالىق داقىلدار تىپتەن وسىلاي بولادى. قانت قىزىلشاسى سالقىندىقتى ۇناتاتىن داقىلعا جاتادى، اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن جالپىلاستىرۋشىلار كوكتەم باستالعاننان كەيىن قىستاققا بارىپ ەگىمشىلىك تەحنيكاسى تاربيەسىن ورىستەتىپ، 3 ـ ايدىڭ ورتا شەنىندە ديقانداردى تۇقىم سىڭىرۋگە جۇمىلدىردى. قازىر 26 مىڭ مۋ جەردەگى قانت قىزىلشاسىن ەگۋ اياقتاۋ الدىندا تۇر، بۇل بىلتىرعى تۇقىم سىڭىرۋدەن 10 كۇن بۇرىن اياقتادى، مۋ باسىندىق ٴونىمى 7 تونناعا جەتەدى دەپ مەجەلەنۋدە. سونىمەن بىرگە، شارۋا وتباسىلارى دەر كەزىندە كوز الداعى ماقتا تۇقىمىن ٴسىڭىرۋ جۇمىسىنا كىرىسە الادى.
ٴتىلشىنىڭ قاشقار ايماقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنەن ۇعىسۋىنشا، بيىل قاشقار ايماعىندا كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى 2 ـ ايدىڭ اياق شەنىندە جاپپاي باستالعان. استىق جانە ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن حاۋىپسىز، ورنىقتى قامداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن، بيىل 8 ميلليون 800 مىڭ مۋ جەرگە استىق داقىلدارىن ەگۋ جوسپارلانعان (مۇنىڭ ىشىندە جازدىق ٴبيداي مەن دۇمبە ٴبيداي 4 ميلليون 50 مىڭ مۋ، قازىر ەگىلگەن جۇگەرى مەن قايتالاي ەگىلگەن جۇگەرى 4 ميلليون 520 مىڭ مۋ، سويا بۇرشاق 120 مىڭ مۋ، باسقا استىق داقىلدارى 110 مىڭ مۋ)، ماقتا 6 ميلليون 500 مىڭ مۋ، كوكونىس ٴبىر ميلليون 500 مىڭ مۋ، ەرەكشە ەگىس داقىلدارى ٴبىر ميلليون 500 مىڭ مۋ، اۋىل شارۋاشىلىق وندىرىسىندە كولەمىن كەڭەيتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدان ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا قاراي بۇرىلىس جاسالدى.
”بيىل اقسۋ ايماعى شوعىرلى تۇردە قۇنتتاپ ەگۋ، جوعارى تىعىزدىقتا ەگۋ، سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋ سياقتى وزىق تەحنيكالاردى جالپىلاستىرۋ، قولدانۋ جاعىندا ەرتە ورنالاستىرۋ جاسادى، جەردى تەگىستەپ كوكتەمگى ەگىستى جۇرگىزۋ، تەحنيكالىق باۋلۋ، اۋىل شارۋاشىلىق ماتەريالدارىن زاپاس ساقتاۋ، شارۋا وتباسىلارىنا قارىز اقشا بەرۋ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينا جابدىقتارىن تەكسەرىپ جوندەۋ جاعىندا ەرتە دايىندىق جاساپ، استىق، ماقتادا ’100 مۋدان قامال الۋ، 1000 مۋ قۇرۋ، 10 مىڭ مۋدان ۇلگى كورسەتۋدى‘ قۇرۋ جاعىندا ەرتە قيمىلداپ، بۇكىل ايماقتىڭ استىق، ماقتا بىرلىك ٴونىمىن جوعارىلاتۋعا نەگىز قالادى“، ـ دەدى اقسۋ ايماقتىق پارتكوم اۋىل شارۋاشىلىق كەڭسەسىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، ايماقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى حۋا ۋيجيە.
كوكتەمدە اتىز باپتاۋدا عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا دەم بەرۋ ”اقىل ـ پاراسات“ ۇستەدى
قازىر وڭتۇستىك شينجياڭداعى دۇمبە ٴبيدايدىڭ تۇپتەنۋ مەزگىلى، سۋارۋ، تىڭايتقىش بەرۋ، ٴدارى شاشۋ سياقتى اتىز باپتاۋ جۇمىستارى توتەنشە ماڭىزدى. لوپنۇر اۋدانى تارىم اۋىلى باقىت قىستاعىندا استىق ەگەتىن ٴىرى وتباسى جاۋ شۇيشىڭنىڭ 200 مۋ ٴبيداي اتىزىنا تامشىلاتىپ سۋارۋ تاسپاسى جاتقىزىلعان، جەرگىلىكتى اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكتەرى ۇنەمى كەلىپ تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، جەتەكشىلىك ەتەدى، كوكتەمدە اتىز باپتاۋ سىندى ەگىس جۇمىسىن ول ٴبىر ٴوزى ـ اق دەڭگەلەك اينالدىرادى.
”اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋدىڭ جەدەل دامۋى ٴبىر ٴبولىم شارۋالاردى جەردەن ازات ەتتى. جەردەن قول ۇزبەي ەگىمشىلىكتى دامىتقان ديقانداردىڭ اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىنىڭ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىنىڭ جالپىلاسۋىنا بايلانىستى جۇمىستارى دا جەڭىلدەي ٴتۇستى. قازىر مەيلى ٴبيداي اتىزىن باپتاۋ بولسىن، الدە ماقتا ەگۋ، جەمىس اعاشتارىن بۇتاۋ بولسىن، كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى بارعان سايىن ’اقىلدى بولا ٴتۇستى‘ “، ـ دەدى قاراقاش اۋدانى اقساراي اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى جياڭ حۇڭبو.
عىلىم ـ تەحنيكانىڭ كۇشىنە سۇيەنگەن حوتان ايماعى بيىل اۋىل شارۋاشىلىعىنا ساياتىن 4 ٴىرى كاسىپ سالاسى شوعىرى قۇرىلىسىن تىعىز ارقاۋ ەتىپ، قازىنانىڭ اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى ۇشتاستىرا ىلگەرىلەتۋ كومەك قارجىسىنىڭ نەگىزدىك سيپاتىنىڭ، حالىق تۇرمىسى سيپاتىنىڭ، ەڭ تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋ سيپاتىنىڭ، ٴتۇبىرلى سيپاتىنىڭ رولىن مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، كولەمدى قايتا كەدەيلەسۋدىڭ تۋىلماۋىنىڭ تومەنگى شەگىن باتىل ساقتادى.”ٴوزارا كومەكتەسۋ كووپەراتيۆى“ توپتاسىپ دامۋ ۇلگىسىن جالپىلاستىرىپ، شارۋالاردىڭ دەربەس ات سالىسۋداعى ىشكى ومىرشەڭدىك كۇشىن تاسقىنداتىپ، ٴوزارا باقىلاۋ، ٴوزارا كومەكتەسۋ، ٴوزىن ـ ٴوزى باسقارۋ، بىرگە دامۋ، پايدادان ورتاق يگىلىكتەنۋ، حاۋىپ ـ قاتەردى بىرگە ارقالاۋ سىندى شارۋالارمەن بىرلەسۋ، شارۋالاردى جەتەكتەۋ مەحانيزمىن ورناتتى.
وڭتۇستىك شينجياڭداعى 5 ايماق، وبلىستا كوكتەمگى ەگىس جۇمىسى دابىرالى جۇرىلۋدە، كوكتەمنىڭ شىتقىل تارتقان ىزعارىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىك وڭىرلەردە دە عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا كومەكتەسۋدىڭ مىسالدارى تولىپ جاتىر. ۇلۇقشات اۋدانى بايقۇرۇت قالاشىعى بايقۇرۇت قىستاعى تورعات شەكارا وتكەلىنە جاقىن شەكاراداعى مال شارۋاشىلىعى قىستاعى، تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 2300 مەتر اينالاسىندا، 2022 ـ جىلى قىستاق شيە ەگىمشىلىگىن ەنگىزگەننەن كەيىن، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى مەن قاشقار ايماعىنداعى جەمىس ورمانى ماماندارىن جەتەكشىلىك ەتۋگە ۇزدىكسىز ۇسىنىس ەتىپ، تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىك ٴشول دالادا شيە ەگۋ كەرەمەتىن جاراتتى.
”قىستاعىمىزدىڭ جاراتىلىستىق شارت ـ جاعدايى ناشار بولعانىمەن، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكاسىنىڭ ۇشقان قۇستاي دامۋىنا ىلەسە، جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەپ تامشىلاتىپ سۋارۋ، وسىزاماندانعان باعىمشىلىق سياقتى تەحنيكالار ٴداستۇرلى ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق جاعىنداعى كەدەرگىلەردى تالقاندادى. قازىر قىستاق تۇرعىندارىنىڭ عىلىم ـ تەحنيكانىڭ كۇشىنە سۇيەنىپ ەرەكشە ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق كاسىبىن دامىتۋ ىنتاسى ەرەكشە جوعارى بولدى“، ـ دەدى بايقۇرۇت قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ۋاڭ چۇنگۋاڭ.
اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋعا ەرتە باستان قامدانۋ جاعىندا جۇمىس ىستەدى
چيڭميڭ دەمالىسىندا ماقتا ەگەتىن ٴىرى اۋدان شايار اۋدانى حۇڭچي قالاشىعىندا شايار اۋدانى دىمين ەگىمشىلىك شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك بىرلەسكەن كووپەراتيۆىنىڭ باسالقاسى وۋياڭ دىميڭ مەن باسقا دا تەحنيكتەر ٴبىر جاعىنان، ديقانداردى باستاپ ماقتا ەگىپ، ەندى ٴبىر جاعىنان، اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ بىلىمدەرىن ۇگىتتەدى.
”شينجياڭ كوپ ٴتۇرلى جاراتىلىستىق اپات ٴجيى تۋىلاتىن ٴوڭىر، تارىم ويپاتىنىڭ باتىس سولتۇستىك جيەگىنە، تيانشان تاۋىنىڭ تەمىر شىڭىنىڭ ەتەگىنە ورنالاسقان ونسۋ اۋدانى دا بۇدان قاعىس قالمادى. ماقتا ەككەنىمە 30 نەشە جىل بولدى، تومەن تەمپەراتۋرا، ۇسىك، بوران، قۇمدى بوران، ٴۇرتىس قۋاڭشىلىق، ەرەكشە جوعارى تەمپەراتۋرا، بۇرشاق سياقتى كوپ ٴتۇرلى جاراتىلىستىق اپاتتارعا جولىقتىم، ٴبىراق اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ شارالارىن ويداعىداي ىستەسەك، جاراتىلىستىق اپاتتىڭ ماقتاعا جاسايتىن ىقپالى ەڭ تومەنگى شەككە تۇسەدى“، ـ دەدى وۋياڭ دىميڭ.
اقسۋ ايماعىندا وۋياڭ دىميڭ سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا جەتەكشىلەرى مەن اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكاسىندا اڭعارلى ادامدار از ەمەس، بۇل جەرگىلىكتى ورىنداعى اۋىل شارۋاشىلىق باسقارۋ تاراۋلارىنىڭ ”اپاتتان ساقتانۋ _ ٴونىمدى ارتتىرۋ، زياندى ازايتۋ _ استىقتى ارتتىرۋ“ جانە ”ساقتانۋ _ قۇتقارۋدان ماڭىزدى“ سىندى اپاتتان ساقتانۋ ۇستانىمى بويىنشا، ٴبىر جىل ىشىندە تۋىلۋى مۇمكىن بولعان سۇركەيلى اۋا رايىمەن ۇشتاستىرىپ، سۇركەيلى اۋا رايىنا توتەپ بەرىپ، اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ تەحنيكاسىنىڭ ماڭىزدى تۇيىندەرىن رەتتەپ، نەگىزگى ساتىعا جالپىلاستىرعاندىعىنا بايلانىستى.
”جاراتىلىستىق اپاتتان بەلسەنە ساقتانىپ جانە وعان توتەپ بەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ بارىسىندا، ٴبىز ’ٴاردايىم قام جەپ تۇراتىن‘ جاۋاپكەرشىلىك سەزىم، ’بارلىق ىسكە ىرىقتىلىقپەن كوڭىل بولەتىن‘ جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋ ارقىلى اۋا رايىنان الدىن الا مالىمەت بەرۋ ينفورماتسياسىنا نەگىزدەلە وتىرىپ، تاريحتاعى ۇقساس مەزگىلدەگى قالىپسىز اۋا رايى تۋدىرعان ٴتيىمسىز ىقپالدى سارالاپ، تالداۋ جاساپ، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ وڭاي اپات تۋىلاتىن بۋىندارىنا باعىتتاي وتىرىپ، ساقتانۋ، توتەپ بەرۋ شارالارىن جاسادىق“، ـ دەدى قاشقار ايماقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى ەگىمشىلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىق ماتەريالدارىن باسقارۋ ٴبولىمىنىڭ باستىعى جياڭ چۇڭحاي. بيىل 2 ـ ايدىڭ ورتا شەنىندە جەرگىلىكتى ورىن «سۋىق اعىس اۋا رايىنىڭ ىقپالىنان ساقتانۋ جانە وعان توتەپ بەرۋ، اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ جونىندەگى شۇعىل حابارلاندىرۋدى» دايىنداپ تاراتىپ، كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسىنىڭ ٴساتتى جۇرگىزىلۋىنە بەرىك نەگىز قالادى.
