ەگىنجاي قۇرىلىسىنىڭ ساپاسى جوعارىلاپ، ونىمدىلىگى ارتتى
_ ”ەگىس ۋاقىتىن مىقتى يگەرىپ، كوكتەمگى ەگىسكە دايىندالۋ“ جەلىلەس حابارى (4)
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ۋاڭ يۇڭفي
”قازۋ ماشينالارى ساقاداي سايلاندى، جۇمىس باستالسىن!“
3 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى شاپشال سىبە اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى نىسان اۋماعىندا جۇمىس باسىندا قولباسشىلىق جاسالىپ جۇمىس باستاۋ بۇيرىعى بەرىلدى، ٴىرى تۇرپاتتى ماشينالار بىرگە قوزعالىپ، گۇرىلدەگەن داۋىس دالانى جاڭعىرتتى... ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ 2024 ـ جىلعى ميلليون مۋلىق جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى نىسانى جاپپاي باستالدى.
كوكتەمگى ەگىستىڭ بەتاشارى رەتىندە، جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى تيانشان الابىندا ارت ـ ارتىنان باستالدى. كوكتەم كىرگەننەن كەيىن جەر ـ جەر كوكتەمگى ەگىس الدىنداعى وسى قىسقا شەشۋشى مەزگىلدى مىقتاپ يگەرىپ، جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىن دابىرالى ىلگەرىلەتىپ، ٴبىر جىلعى مول ونىمگە نەگىز قالادى.
قۇرىلىس قىزمەتى دابىرالى جۇرگىزىلدى
مەردىگەر شاقىرۋ، اشىق جاريالاۋ، توقتامعا قول قويۋ... وسى بىرنەشە كۇندە اۋات اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى نىسان كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋاڭ حۇڭ قاتتى قاربالاس بولدى. ”ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ساعات 10 جارىمدا مەن مەكەمە اتىنان مەردىگەر شاقىرۋعا بارامىن. 7 نىسانعا مەردىگەر شاقىرامىز، ٴتۇن ورتاسىنا دەيىن قاربالاس بولۋىمىز مۇمكىن“. 3 ـ ايدىڭ 14 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن ۋاڭ حۇڭ تىلشىلىكتى قابىلداعاندا وسىلاي دەدى.
3 ـ ايدىڭ باسىنان باستاپ جارتى اي ۋاقىت ىشىندە اۋات اۋدانى جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى نىساندارىنا 5 مەردىگەر شاقىردى، نىساننىڭ جالپى اۋدانى 141 مىڭ مۋ. ”ٴبىز 10نان استام كاسىپورىندى مەردىگەرلىككە شاقىرىپ توپىراق قۇرىلىسى مەن ەلەكتر قۇرىلىسىن جۇرگىزبەكشىمىز، قازىر 7 كاسىپورىن جۇمىس ورنىنا بارىپ دايىندىق ىستەۋدە“، ـ دەدى ۋاڭ حۇڭ.
”كەزەكتە مەملەكەتتىڭ تالابىنا ساي، اۆتونوميالى رايون جوبا جاساۋدى بەلسەنە ۇيىمداستىرۋدا، 2035 ـ جىلعا جەتكەندە تۇتاس رايونداعى ماڭگىلىك نەگىزگى ەگىنجايلاردى تۇگەلدەي جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي ەتىپ قۇرىپ شىعۋعا كۇش سالۋدا“، ـ دەپ تانىستىرۋ جاسادى اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەڭگەرمەسى ەگىنجاي قۇرىلىسىن باسقارۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى جاڭ ميڭي.
بىلتىر جىل سوڭىنا دەيىن تۇتاس رايوندا 39 ميلليون 660 مىڭ مۋ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلدى. ”ٴتۇسىم مولشەرلەۋ ناتيجەسىندە كورسەتىلۋىنشە، ادەتتەگى ەگىستىك جەرمەن سالىستىرعاندا، جوعارى ولشەمدى ەگىنجايدا ٴبيدايدىڭ بىرلىك ٴتۇسىمى 20 كيلوگرام شاماسىندا جوعارىلاپ، جۇگەرىنىكى 135 كيلوگرام شاماسىندا جوعارىلاپ، ماقتانىكى 40 كيلوگرام شاماسىندا جوعارىلاپ، ٴتۇسىمنىڭ ارتۋ، ونىمدىلىكتىڭ ارتۋ ناتيجەسى وتە كورنەكتى بولعان!“ ـ دەدى جاڭ ميڭي.
جەر ـ جەردى بيىل جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىن كۇنى بۇرىن ورىستەتۋگە قۋزاۋ ٴۇشىن، بىلتىر 11 ـ ايدان باستاپ اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەڭگەرمەسى جەر ـ جەردى نىسانداردىڭ الدىڭعى مەرزىمدىك قىزمەتىن ناقتى يگەرۋگە، ەگجەي ـ تەگجەيلى يگەرۋگە قۋزاۋ جونىندە نىسانداردى باقىلاۋشى، اتقارۋشى نەگىزگى تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىگىن مۇقيات وتەپ، جوبالاۋ، باعالاۋ ـ تەكسەرۋ وتكەلىن قاتاڭ، ويداعىداي يگەرىپ، مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ قىزمەتىن جۇيەلى ورىستەتتى.
”بىلتىر 11 ـ ايدا ٴبىز 13 ايماق، وبلىس، قالاداعى 77 اۋدانعا مىندەت ٴبولۋ جۇرگىزدىك، ورتالىق پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ قارجىسى الدەقاشان ٴتۇسىرىلدى. مىندەت پەن قارجىنى الدىن الا ٴتۇسىرۋ كوكتەمگى جۇمىس باستاۋ مولشەرىنە كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن“، ـ دەدى جاڭ ميڭي.
نىسان قۇرىلىسىنىڭ ساپاسى قاتاڭ مەڭگەرىلدى
ٴبارى ساقاداي ساي تۇر، تەك وڭتايلى ٴساتتى كۇتىپ وتىرمىز. اۋات اۋدانىنا ورنالاسقان اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى مەملەكەت دارەجەلى باستاماشى كاسىپورىن شينجياڭ سانچاڭ فىڭشوۋ ماقتا شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى كوكتەمگى ەگىس دايىندىعى قىزمەتىن جاقسى ىستەدى.
”ٴبىز ورگانيكالىق تىڭايتقىش، تۇقىم سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىس ماتەريالدارىن دايىنداپ بولدىق، اۋا رايى جار بەرە قالسا جۇمىس باستاۋعا دايىنبىز“، ـ دەدى وسى سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى لي بيڭكۇن. وسىنشاما ٴساتتى بولۋىنداعى سەبەپ، بۇل سەرىكتەستىك بىلتىر 12 ـ ايدا ـ اق 16 مىڭ مۋ جەردى جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي ەتىپ جاڭالاۋ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ قىزمەتىن ورىنداپ بولعان.
”قوسىمشا قاراجاتتان سىرت، ٴبىز 10 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، جەردى تەگىستەۋ، توپىراقتى قۇنارلاندىرۋ سياقتى جۇمىستاردى ىستەدىك“. ٴبىز تاعى بۇكىل جەر شارىنداعى ەڭ وزىق اعۋ مولشەرى شاعىن تامشىلاتىپ سۋارۋ جۇيەسىن ورناتتىق، بۇل ماقتانىڭ تامىرىنىڭ تۇنشىعۋ مەزگىلىن قىسقارتۋعا، ٴسىلتى ىعىستىرۋ ونىمدىلىگىن جاقسارتۋعا، ٴونىم مولشەرىن جوعارىلاتۋعا ٴتيىمدى“، ـ دەدى لي بيڭكۇن.
قاتىستى جوباعا ساي، جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى اتىز، توپىراق، سۋ، جول، ورمان، ەلەكتر، تەحنيكا، باسقارۋ سىندى 8 جاقتاعى مازمۇندى ارقاۋ ەتىپ ورىستەتىلەدى. ”شينجياڭنىڭ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىنا ساي، ٴبىز جەر ـ جەردەن اتىز ـ ارىقتى رەتتەۋ ـ جونگە سالۋ، جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەۋ جانە سۋارۋ، سۋ ىعىستىرۋ توعانى جۇيەسى قۇرىلىسى سىندى 3 وزەكتى ٴتۇيىندى كورنەكتىلەندىرىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي جول، ورمان، ەلەكتر، توپىراق، تەحنيكا، باسقارۋ شارالارىن سايكەستىرە كەمەلدەندىرۋدى تالاپ ەتتىك“، ـ دەدى جاڭ ميڭي.
قۇتىبي اۋدانىن الىپ ايتساق، كوكتەم مەرەكەسىنىڭ الدىندا اۆتونوميالى رايون وسى اۋدانعا 102 مىڭ 400 مۋ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى مىندەتىن ورنالاستىرعان بولاتىن.”ٴبىزدىڭ قۇرىلىس مازمۇنىمىز اتىز ـ ارىق قۇبىر تورى، العاشقى ٴبولىم، ناسوس ٴۇيى، سۇزگىش، ەلەكترلى كلاپان، زەردەلى تىڭايتقىش بەرۋ قۇمىراسى سياقتىلاردى قامتيدى“، ـ دەدى قۇتىبي اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى لو جينشىڭ.
مۇنىڭ ىشىندە ەلەكترلى كلاپان مەن زەردەلى تىڭايتقىش بەرۋ قۇمىراسىن وسى اۋدان جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىندا تۇڭعىش رەت كەڭ كولەمدە پايدالانىپ وتىر. ”شارۋا وتباسىلارى قول تەلەفون APPىن تۇسىرسە بولعانى، قول تەلەفون ارقىلى سۋارۋىنا جانە تىڭايتقىش بەرۋىنە بولادى“، ـ دەدى لو جينشىڭ.
نىساننىڭ وزەكتى رايونىندا، قۇتىبي اۋدانى تاعى اۋىل شارۋاشىلىق زات تورابى تەرمينال جابدىقتارىن ورناتپاق. شارۋا وتباسىلارى كومپيۋتەر نەمەسە قول تەلەفون ارقىلى مايسا جاعدايىن، دىمقىلدىعىن، اۋا رايىن، زاياندى جاندىكتەر جاعدايىن دەر كەزىندە باقىلاي الادى. ”مىسالى، قۋاڭشىلىق بولسا، جۇيە سيگنال بەرىپ، سۋارۋدى ەسكەرتەدى. جينالعان اۋا رايى ساندى مالىمەتى اۋىل شارۋاشىلىق ەگىمشىلىگى جونىندە دالمە ـ ٴدال شەشىم جاساۋدىڭ جانە اپاتتان ساقتانۋدىڭ، اپات زيانىن ازايتۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزىنە اينالادى“، ـ دەپ تانىستىردى لو جينشىڭ.
بۇدان سىرت، قۇتىبي اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى الىستان سەزۋ تەحنيكاسى كاسىپتىك سەرىكتەستىگىمەن بەلسەنە ٴتۇيىلىسىپ، وزەكتى رايوندا اۋىل شارۋاشىلىق جاساندى سەرىگى الىستان بايقاۋ تەحنيكاسىن قولدانۋدى جوسپارلاۋدا. ”الىستان سەزۋ جاساندى سەرىگى ارقىلى ٴبىز ەگىننىڭ ٴوسۋ جاعدايىن مەرزىم بويىنشا باقىلاپ ـ ولشەي الامىز. بۇدان سىرت، اۋىل شارۋاشىلىق جاساندى سەرىگى الىستان سەزۋ تەحنيكاسى ەگىستىك جەردەن پايدالانىلۋ جاعدايىن دەر كەزىندە باقىلاپ، ەگىستىك جەردىڭ اق قالۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعىنان تىس ىستەرگە ىستەتىلۋ قۇبىلىسىنىڭ تۋىلۋىنان ٴونىمدى ساقتانادى“، ـ دەدى لو جينشىڭ.
بىلتىر قىس پەن بيىل كوكتەمدە اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەڭگەرمەسى باۋلۋ، جۇمىس باسىندا ۇلگى الىپ تەكسەرۋ، ۇقتىرۋ تاراتۋ سياقتى كوپ ٴتۇرلى تاسىلدەر ارقىلى جەر ـ جەردى قۇرىلىس مازمۇنىنىڭ ساپاسىن تىزگىندەۋدى كۇشەيتۋگە قۋزادى. تاياۋدا اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەڭگەرمەسى مامانداردى ايماق، وبلىستارعا بارىپ سول جەردىڭ وزىندە تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتۋگە ۇيىمداستىرىپ، جوعارى ولشەمدى ەگىنجايلاردىڭ سالىنىپ تياناقتانۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، ونىمدىلىكتى شىنايى ساۋلەلەندىرەدى.
قامتاماسىزداندىرۋ مەحانيزمى قاتاڭ، ٴونىمدى بولدى
جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى جونىندە شينجياڭ سانچاڭ فىڭشوۋ ماقتا شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى اسا جوعارى بەلسەندىلىك كورسەتتى. 2018 ـ جىلدان بىلتىر كوكتەمگە دەيىن بۇل سەرىكتەستىك تيجارات ەتكەن 80 مىڭ مۋدان استام ەگىستىك جەردى تۇگەلدەي جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي ەتىپ قۇرىپ شىقتى. مۇنىڭ ىشىندە 16 مىڭ مۋ جەر بيىل اۆتونوميالى رايوننىڭ جوعارى ولشەمدى ەگىنجايلاردىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ، جاڭالاۋ نىسانىنا ەنگىزىلدى.
”قالعان 70 مىڭ مۋدان استام جەر نىسانعا ەنگىزىلمەگەن كۇندە دە، ٴوزىمىز دە ولشەمدى جوعارىلاتىپ وزگەرتۋىمىز كەرەك، ويتكەنى ٴبىز مۇنىڭ پايداسىن كوردىك“، ـ دەدى لي بيڭكۇن.
قىستاق كوللەكتيۆ شارۋاشىلىق ۇيىمدارى، جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىق تيجارات تۇلعالارى، شارۋا وتباسىلارى سياقتىلاردى جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىنا، باقىلاۋعا، تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋعا جانە باسقارۋ ـ قورعاۋعا تىكەلەي ات سالىسۋعا شابىتتاندىرۋ جانە جەتەكتەۋ _ اۆتونوميالى رايوننىڭ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىن باسقارۋ جانە قۇرىلعاننان كەيىنگى باسقارۋ ـ قورعاۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋداعى، كەمەلدەندىرۋدەگى شارالارىنىڭ ٴبىرى. سونىمەن بىرگە كوپ نەگىزدى ۇسىنىلىمدى قامتاماسىزداندىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋدىڭ شاراسى.
”ورتالىق پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ قازىنالىق قارجىسىنىڭ دەمەۋ، جەتەكتەۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋمەن بىرگە، ٴبىز جەرگىلىكتى قازىنا، فينانس قارجىسى، قوعامدىق كاپيتال، كاسىپ سالاسى قارجىسى سياقتىلاردى جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىنا ات سالىسۋعا شابىتتاندىرىپ، كوپ نەگىزدى ۇسىنىلىم ارناسىن كۇش سالا كەڭەيتىپ، مۋ باسىندىق ورتاشا ۇسىنىلىمنىڭ مەملەكەتتىڭ 3000 يۋاندىق جوبا ولشەمىنە جەتۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتىك“، ـ دەدى جاڭ ميڭي.
نىسان زاپاس قامباسى قۇرىلىسى دا جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىنىڭ العى شارتتارىنىڭ ٴبىرى. نازاردى ماڭگىلىك نەگىزگى ەگىنجاي سىندى وسى ورىن تاڭداۋ قىزىل سىزىعىنا شوعىرلاندىرىپ، سۋ يگىلىگى ارقىلى سۋارۋدى دايىنداۋ سىندى قاتاڭ شارتتى قاتاڭ يگەرىپ، اۆتونوميالى رايون نىسان زاپاسىن ۇدايىلاندىرىپ، جىل سايىن ورىستەتىپ، العاشقى جوبادا ولشەمگە جەتكەن، باعالاۋدا، سارالاۋدا تولىمدى بولعان، جۇمىس باستاۋ شارت ـ جاعدايىن ازىرلەگەن ٴبىر توپ قۇرىلىس نىساندارىن سارالاپ قامباعا كىرگىزىپ، كەلەسى جىلعى نىسانداردى مالىمدەۋ، مىندەتتەردى ٴبولۋ، نىسان تۇرعىزىپ اتقارۋ ٴۇشىن نەگىز قالادى.
سالىنىپ بولعان نىساندار جونىندە اۆتونوميالى رايون تاعى سالىنعاننان كەيىنگى باسقارۋ ـ قورعاۋ مەحانيزمىن ۇزدىكسىز اقاۋسىزداندىردى جانە كەمەلدەندىردى. ”ٴبىز’ ايماق، وبلىس مەحانيزم ورناتۋ، اۋدان، قالا جالپى جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاۋ، اۋىل ـ قىستاق تياناقتاندىرۋدى يگەرۋ‘ پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، باسقارۋ ـ قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگىن، باسقارۋ ـ قورعاۋ تۇلعاسىن جانە باسقارۋ ـ قورعاۋ قارجىسىن جاپپاي تياناقتاندىرىپ، قامسىزداندىرۋ مەحانيزمىن ەنگىزۋ، ٴۇشىنشى جاقتىڭ قىزمەت وتەۋىن ساتىپ الۋ، ماماندانعان قۇرىلىمدارعا مىندەتتەۋ سياقتى بازارلاندىرۋ تاسىلدەرىن بەلسەنە قاراستىرىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ٴىس ىستەپ، ناقتى، جارامدى بولعان باياندى باسقارۋ ـ قورعاۋ مەحانيزمىن ورناتامىز جانە كەمەلدەندىرەمىز“، ـ دەدى جاڭ ميڭي.
قۇتىبي اۋدانى سالىنىپ بولعان جوعارى ولشەمدى ەگىنجايلاردى اۋىل ـ قالاشىقتار مەن قىستاقتاردىڭ باسقارۋىنا تاپسىردى. ”مىسالى، ٴاربىر ناسوس بولمەسىندە ارناۋلى باسقارۋشى بولادى“. لو جينشىڭ بىلاي دەدى: قۇتىبي اۋدانى تاعى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسىنىڭ پروفەسسورلار قىزمەت پۋنكتىمەن سەلبەستىك قاتىناس ورناتتى، ”ەلەكترلى كلاپاننان ماسەلە شىقسا، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسىنىڭ كاسىپتىك قىزمەتكەرلەرى 2 ساعات ىشىندە سول ورىنعا كەلىپ ٴبىر جاقتى ەتەدى“.
”جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى اتىزداردىڭ ۇساقتالۋى، ساپاسىنىڭ جوعارى بولماۋى، قۇرىلعىلاردىڭ سايكەسپەۋى سياقتى ماسەلەلەردى ٴونىمدى شەشىپ، استىق ەگەتىن ٴىرى وتباسى، وتباسىلىق ەگىس الاڭى، شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى سياقتى تيجارات تۇلعالارىنىڭ كوپتەپ جارىققا شىعۋىن جەبەدى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۇيلەسىمدى كولەمدەگى تيجاراتىنىڭ ارا سالماعى %30تەن استام ارتتى“. جاڭ ميڭي بىلاي دەدى: جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدا شەشۋشى جەتەكشىلىك رول اتقاردى.
