شينجياڭدىق ايەل سۋرەتشى پاريج ۇلكەن ورداسىمەن تاعى دا قاۋىشتى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ۋاڭ جيڭجيڭ
”مەنىڭ سۋرەتتەرىمنىڭ قات ـ قابات سارالاۋ ارقىلى فرانسيانىڭ پاريج ۇلكەن ورداسىندا كورمەگە قويىلعاندىعىن ەستىگەنىمدە، كوركەمونەردىڭ وسى ساتتە تۇيىق اينالىمدى ورىنداپ بولعانىن سەزىنگەندەي بولدىم“. كوكتەم باسى، شينجياڭ سۋرەت اكادەمياسىنىڭ سۋرەت بولمەسىندە شينجياڭ سۋرەت اكادەمياسىنىڭ ارناۋلى سۋرەتشىسى، مەملەكەتتىك 1 ـ دارەجەلى اسەمونەرشى حاليدا تىلشىلەردىڭ سۇحباتىن قابىلداعاندا جۇزىنەن كۇلكى ٴۇيىرىلىپ اسەرلەنە وسىلاي دەدى.
20 جىلدىڭ الدىندا حاليدا پاريج ۇلكەن ورداسىنىڭ الدىندا جاڭبىرعا قاراماي كوپ ۋاقىت كۇتىپ تۇرۋى فرانسيانىڭ نابي اعىمىنداعى سۋرەتشىسى ۆيللاردتىڭ ومىرلىك جەتىستىكتەر كورمەسىن عانا كورۋ ٴۇشىن ەدى، سول رەتكى كورمە ونىڭ ماي بوياۋلى سۋرەت جاسامپازدىعىنا تەرەڭ ىقپال جاسادى.
قازىر پاريج ۇلكەن ورداسىمەن تاعى دا قاۋىشتى، حاليدانىڭ ۋاكىلدىك تۋىندىسى «ەكى قىرعىز بويجەتكەن» جاس كەزىندە ٴوزى كوزىن قاداعان جەردە بوي كورسەتىپ، فرانسيا ۇكىمەتى مادەنيەت مينيسترلىگى، فرانسيا مەملەكەتتىك مۇراجايى جانە پاريج ۇلكەن ورداسى بىرلەسىپ ۇيىمداستىرعان”ART CAPITAL 2024“ حالىقارالىق كوركەمونەر كورمەسىنە ەنگىزىلدى.
پاريج ۇلكەن ورداسى 1900 ـ جىلعى دۇنيە جۇزىلىك كورمەنى وتكىزۋ ٴۇشىن سالىنعان، ەيفەل مۇناراسى سياقتى فرانسيانىڭ جانە پاريج قالاسىنىڭ سيمۆولى سانالادى؛ ART CAPITAL حالىقارالىق كوركەمونەر كورمەسى 1884 ـ جىلى قۇرىلعان، 140 جىلدان بەرى ۋانگوك، دۋچامپ، مونەت، پيكاسو، دالي، جاۋ ۋجي قاتارلى كوركەمونەر ۇستازدارى تۇگەلدەي وسى كورمەدەن حالىقاراعا بەت العان، ونى دۇنيە ٴجۇزى كوركەمونەرشىلەرىنىڭ كوركەمونەرلىك ٴومىرىنىڭ ماڭىزدى بەلەسى دەۋگە بولادى.
حاليدانىڭ سۋرەتتەرى كوبىنەسە ايەلدەر تاقىرىبىن بەينەلەۋدى نەگىز ەتەدى، كەيىپكەرلەرى ادەتتە كيىم ـ كەشەكتەرى ادەمى، كوز جانارى ٴمۇلايىم ٴارى ٴمولدىر كەلەدى، تىپ ـ تىنىش الدىعا قاراپ تۇرعان، مەيىرلى دە سىپايى مىنەزىمەن ادامدارعا ٴومىردىڭ كوركەم كورىنىسىن سەزىندىرىپ، شينجياڭ ايەلدەرىنىڭ ٴومىردى قىزۋ سۇيەتىن، تابيعاتتى قىزۋ سۇيەتىن تۇرمىس كۇيىن ايگىلەيدى.
شەشەسى حاليدانىڭ سۋرەت سالۋ تالانتىن ەڭ الدىمەن بايقاعان ادام. بۋ باسقان اينەك تەرەزە، قىسقى كۇنگى قار قاپتاعان جەر بەتى تۇگەلدەي كىشكەنتاي حاليدانىڭ ”سۋرەت كەزدەمەسى“ بولدى، ول تاعى سىرتتاعى تامداعى كەيبىر بەدەرلەردەن ٴتۇرلى پىشىندەردى ۇنەمى كورىپ جۇرەدى، كەيبىرەۋى ٴبىر كىشكەنە تاۋ شىڭىنا ۇقساسا، كەيبىرەۋى ٴار ٴتۇرلى ادام پىشىنىنە، ٴار ٴتۇرلى ۇساق حايۋاناتتارعا ۇقسايدى... شەشەسى وعان ٴتۇرلى سۋرەت قالامدارىن، بوياۋلارىن جانە قاعازدارىن ساتىپ الىپ بەرىپ، ونىڭ سۋرەت سىزۋىنا بارىنشا مۇمكىندىك جاسايدى.
حاليدا تالەيىنە جاراي ٴوزىنىڭ اۋەسىن ەرتە تاپتى، شەشەسىنىڭ باۋلۋىندا اۋەسىن ەرەكشەلىگىنە اينالدىردى ٴارى ورتالىق ۇلتتار داشۋەسى اسەمونەر شۋەيۋانىنىڭ ماي بوياۋلى سۋرەت ماماندىعىنا ٴساتتى تۇردە قابىلداندى. ماي بوياۋلى سۋرەتتىڭ كاسىپتىك شەبەرلىگىن ىشكەرىلەي ۇيرەنۋ ٴۇشىن، ول داشۋەنىڭ 1 ـ جىلىنداعى قىسقى دەمالىستا ۇيىنە قايتپاي، ٴوزى جالعىز مەكتەپتىڭ سۋرەت بولمەسىندە داۆيدتىڭ گيپس جاي سىزباسىن سالىپ، ٴوزىنىڭ تىڭعىلىقتى بەينەلەۋ قابىلەتىن جاتتىقتىردى.
داشۋەنىڭ 2 ـ جىلدىعىنداعى شىعارماشىلىق ساباعىندا، ونىڭ ەلدەن ەرەك شىعارماشىلىق تالانتى بىرتىندەپ ايگىلەندى، «ەكى قىرعىز بويجەتكەندى» سول كەزدە ول مەكتەپتىڭ جاتاعىندا ورىنداپ شىققان ەدى. بۇل جاسامپازدىق ساباعىندا نەگىزگى تاقىرىپ بولمايدى، وقىتۋشى وقۋشىلارعا ەكى اپتا ۋاقىت ىشىندە ٴبىر تۋىندىنى ەركىن جاراتۋدى تاپسىرادى. ول ۇستىڭگى توسەكتە جاتاتىن، پەردەنى تارتىپ السا، ٴبىر كىشكەنە سۋرەت بولمەسىنە اينالادى. تاپسىرما تاپسىرۋدىڭ الدىندا جاتاقتاستارى ونىڭ پەردەسىن قىزىعا اشىپ، ونىڭ نە سىزعانىن كورگىسى كەلەتىن. بارلىعى بۇعان تاڭ قالىپ ٴسۇينىش ٴبىلدىردى، ونىڭ بۇل سۋرەتى بۇكىل كلاس بويىنشا جاسامپازدىق ساباعىنىڭ ەڭ جوعارى نومىرىنە يە بولدى ٴارى شۋەيۋانداعى وقىتۋشىلار شينجياڭنان كەلگەن وسى قىز وقۋشىنى ەستەرىندە ساقتاپ قالدى.
قارشادايىنان قالادا تۇرمىس كەشىرگەن حاليدا وسى تۋىندىنى ورىنداۋ ٴۇشىن، ۇنەمى مەكتەپتىڭ كىتاپحاناسىندا وتىرىپ، ٴتۇرلى سۋرەت كىتاپشالارىن كورىپ، شينجياڭدا كۇندەلىكتى تۇرمىس بارىسىندا كورگەن قىرعىز ايەلدەرىنىڭ كيگەن كيىم ـ كەشەكتەرى ۇلگىسىمەن ۇشتاستىرىپ سۋرەت سالادى. سۋرەتتەگى كەيىپكەرلەردىڭ مادەنيەتى مەن عۇرىپ ـ ادەتىن ٴتۇسىنۋ ٴۇشىن، ول مەكتەپتىڭ قاسىنداعى مەملەكەتتىك كىتاپحاناعا بارىپ قىرۋار حۇجات ـ ماتەريالداردى كورەدى. ٴدال سول كەزدەن باستاپ، ول ٴوزىنىڭ كوركەمونەر جاسامپازدىعىنىڭ باعىتىن بىرتىندەپ تابادى: كەيىپكەر جاراتۋدى نەگىز ەتىپ، ماي بوياۋلى سۋرەتتىڭ تەرەڭ سەزىمىندە شىعىس كوركەمونەرىنىڭ سىزىقتىق قاسيەتىمەن توعىسىپ، ماي بوياۋلى سۋرەتتىڭ ٴتىلى ارقىلى شينجياڭ حيكاياسىن باياندايدى.
داشۋەنى بىتىرگەننەن كەيىن، حاليدا بەلىن بەكەم بۋىپ شينجياڭعا قايتىپ، شينجياڭ سۋرەت اكادەمياسىنا كەلىپ قىزمەت ىستەيدى، ”كەيىن مەن مەملەكەت جاعىنان فرانسياعا وقۋعا جىبەرىلىپ، وسى زامانعى كوركەمونەردىڭ كوپتەگەن بەينەلەۋ فورمالارىن كوردىم. دوستارىم مەنى ەلگە ورالعاننان كەيىن بەيجيڭدە قالىپ دامۋعا ٴناسيحاتتادى، ٴبىراق شينجياڭ مەنىڭ كوركەمونەر جاسامپازدىعىمنىڭ قاينارى جانە ماعان ٴنار سيلاعان جەر، مەن تەك قايتىپ كەلگەندە عانا اناعۇرلىم كوپ شابىت الامىن“.
اسپيرانتتىق وقىعان كەزدە، جەتەكشى ونى جانە بىرنەشە وقۋشىنى ەرتىپ قىزىل تاس ۇڭگىرىنە بارىپ قابىرعا سۋرەتتەردى قاراپ سىزدىرادى، وسىدان باستاپ حاليدا تاس ۇڭگىردىڭ قابىرعا سۋرەتتەرىن ۇناتىپ قالادى. ”ۋاقىت قابىرعا سۋرەتتەرگە تەڭدەسسىز ٴتۇس بەرەدى، ول مەنى قىزىقتىرادى“. ول تىڭ سىناق جاساپ، قىرۋار قابىرعا سۋرەتتەرىن سىزادى ٴارى ٴداستۇرلى قابىرعا سۋرەتتەر سياقتى كوركەمونەردەن ٴنار الىپ، سۋرەتتەرگە جاڭا فورما قوستى، ”قابىرعا سۋرەتتەر تاعى جان دۇنيەمدى اناعۇرلىم تىنىشتاندىرىپ، ٴوزىمنىڭ ەڭ كوركەم، ەڭ كىرشىكسىز كۇيىمدى رەتتەپ تۋىندى جاراتۋىما مۇمكىندىك اپەردى“.
شينجياڭ سۋرەت اكادەمياسىندا حاليدا ٴار جىلى قىزمەتتەستەرىمەن بىرگە تيانشان الابىنىڭ جەر ـ جەرىندەگى قىستاقتارعا، جايلاۋلارعا بارىپ ماتەريال جينايدى. حاليدا جايلاۋداعى مالشىلاردىڭ ٴۇيىنىڭ كىلەمدەرىندە، كيىم ـ كەشەكتەرىندە جانە ٴۇي جيھازدارىنىڭ اشەكەيىندە، تۇس ـ تۇستا ادەمى ويۋ ـ ورنەكتەردىڭ بار ەكەنىن بايقايدى. ”وسى ويۋ ـ ورنەكتەر نەشە ۇرپاق ادامداردىڭ ەستەتيكاسىن جالعاستىرىپ بۇگىنگە جەتكىزدى، مەن اقىرى ەڭبەكشى حالىق جاراتقان كوركەمونەر ەستەتيكاسىنىڭ تەرەڭ ٴمانىن ٴتۇسىندىم“. ول بىلاي دەدى: تەك وسى ويۋ ـ ورنەكتەر جەتكىلىكتى ادەمى بولعاندا عانا، ٴبىر وتباسىنان ەندى ٴبىر وتباسىنا، ونان تۇتاس ساحاراعا تارالادى، ال ساقتاپ قالۋعا بولاتىن كلاسسيكالىق ويۋ ـ ورنەكتەردى دە ونىڭ ادامداردىڭ ەستەتيكا زاڭدىلىعىنا ۇيلەسكەندىگىنەن بولە قاراۋعا كەلمەيدى. ول حالىق اراسىندا تارالعان وسى ادەمى ويۋ ـ ورنەكتەردى كوپتەپ جيناپ، جاسامپازدىق بارىسىندا قولدانىپ، ماي بوياۋلى سۋرەت تىلىمەن قايتادان بەينەلەدى. ماتەريال جيناۋ بارىسىندا، ول جەر ـ جەردىڭ مادەنيەت تاريحىن، كۇندەلىكتى تۇرمىسىن ىشكەرىلەي ۇعىسىپ، بۇدان بىلايعى جاسامپازدىققا مول ماتەريال جينادى.
حاليدانىڭ سۋرەتتەرى بارعان سايىن جاقسى باعاعا يە بولدى. جۇڭگو ماي بوياۋلى سۋرەت ٴىلمي قوعامىنىڭ القاسى، ورىنباسار باس حاتشىسى ۋان شاۋجۇن بىلاي دەدى: حاليدا ماي بوياۋلى سۋرەتتەگى ستەرەولدى سومدالعان كوركەمونەر ٴتىلىن جازىقتىقتاعى اشەكەي تىلمەن ۇشتاستىردى، كەيىپكەر ٴپىشىنى قاراپايىم، ىسىلعان ٴارى كوركەم، رەڭى انىق، بايسالدى دا كوركەم بولىپ، ايەلدەردىڭ الاڭسىز دا كوركەم الەمىن ايگىلەگەن.
شينجياڭ اسەمونەرشىلەر قوعامى ماي بوياۋلى سۋرەت كوركەمونەر كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ليۋ جيانشين مىنالاردى ٴبىلدىردى: حاليدانىڭ تۋىندىلارىنىڭ كوبى شينجياڭداعى ٴار ۇلتتىڭ جەرگىلىكتى سالت ـ ساناسىن بەينەلەيدى، ”سۋرەتشى شينجياڭ سىندى وسى جەر مەن تۇرمىسقا نازار اۋداردى ٴارى ونى سۋرەتپەن بەينەلەدى، تۋىندى زامانىمىزداعى شينجياڭ ايەلدەرىنىڭ رۋحاني بەت ـ بەينەسىن ايگىلەدى. ٴتىپتى دە كوپ سۋرەتشىلەردىڭ تۋىندىلارىنىڭ حالىقارالىق كورمەگە قويىلىپ، دۇنيە جۇزىنە شينجياڭ ايەلدەرىنىڭ كەلبەتىن كورسەتۋىن ٴۇمىت ەتەمىن“.
بىلتىردان باستاپ حالىقارالىق سۋرەت كورمەسىنىڭ حابارى كوبەيدى، حاليدا كەيبىر سۋرەت كورمەسىن ۇيىمداستىرۋ كوميسسيالارىنا تۋىندى جولدادى. ەندى عانا پاريج ۇلكەن ورداسىندا وتكىزىلگەن حالىقارالىق كوركەمونەر كورمەسىنە قاتىناسقاننان سىرت، بىلتىر 3 ـ ايدا ونىڭ «قابىرعا كىلەمنىڭ الدىنداعى بويجەتكەن» اتتى سۋرەتى مەن «كوكتەم» اتتى سۋرەتى فرانسيانىڭ لۋۆر سارايىندا وتكىزىلگەن ”تەمپەراتۋرا: قازىرگى زامان كوركەمونەر كورمەسىنە“ تاڭدالدى. ”تۋىندىلارىم حالىقارالىق سۋرەت كورمەسىنە ىركەس ـ تىركەس تاڭدالىپ، مەنى حالىقارالىق ساحنادا تۇرىپ، جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ كوپ نەگىزدى مادەنيەتىنىڭ تارتىمدىلىعىن ايگىلەۋ ورايىنا يە ەتتى، بۇل مەن جونىنەن العاندا، داڭق“، ـ دەدى حاليدا.
