باعراش اۋدانىنداعى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ”ءتىرى سوزدىگى“ ۇرىنچيميك:
”بۇگىنگى تاڭدا بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جالعاستىرۋشىلار بار، مەن بۇعان ءدان ريزامىن“
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى دۋ جيانحۇي
باعراش اۋدانىندا نەنىڭ سول جەردىڭ مادەنيەت تاڭباسى ەكەنىن سۇراساڭىز، ەلدىڭ ءبارىنىڭ جاۋابى مىناۋ: موڭعۇل ۇلتىنىڭ كەستەسى، توپشۇر مۋزيكاسى، ساۋىردىن ءبيى ...
ساياحات ماۋسىمىندا موڭعۇل ۇلتىنىڭ توپشۇر كونسەرتى، ساۋىردىن ءبيى ساياحات كورىنىس اۋماعىنىڭ ۇدايىلانعان كونسەرت باعدارلاماسى بولىپ، سان مىڭداعان ادەمى كيىنگەن موڭعۇل بۇقاراسى قوس قولدارىنا اپپاق حادا الىپ، موڭعۇل ۇلتىنىڭ ەڭ جوعارى جورالعىسىمەن الىستان كەلگەن قوناقتارىن قارسى الادى؛ موڭعۇل ۇلتىنىڭ كەستەسى، ءداستۇرلى كيىم - كەشەكتەرى ساياحاتشىلار ەڭ جاقسى كورەتىن مادەنيەت - ساياحات ءونىمى. مەرەكە - مەيرام كەزدەرىندە موڭعۇل ۇلتىنىڭ تىلەك سوزدەرى، ءداستۇرلى كيىم - كەشەكتەر شوۋى، توپشۇر ورىنداۋ سياقتى ءداستۇرلى مادەنيەت - كوركەمونەر قويىلىمدارى سىرگە جيار بولسا، كورىنىسى ايبىندى ون مىڭ ادامنىڭ بىرگە ساۋىردىن ءبيىن بيلەۋى تىپتەن ۇمىتىلماس اسەرگە بولەيدى.
”وسى ءداستۇرلى مادەنيەت - كوركەمونەردىڭ جالعاستىرىلىپ، وسىنشا قىزا تۇسۋىنە اۋدانىمىزدىڭ مادەنيەت سارايىنىڭ بۇرىنعى باستىعى ۇرىنچيميكتىڭ جۇرەك قانى سىڭگەن“، - دەدى باعراش اۋداندىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى نيان لەي.
اتىز باسىندا، ەگىنجايلاردا حالىقتىق بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن ىزدەدى، ەستەلىككە الدى
ۇرىنچيميكتىڭ اتا - اناسى حالىق ونەرپازدارى، ول كىشكەنتايىنان موڭعۇل ۇلتىنىڭ حالىق اندەرىن تىڭداپ، ساۋىردىن ءبيىن بيلەپ وسكەن. 1996 - جىلى باعراش اۋدانىندا وتكىزىلگەن 1 - كەزەكتى نادام جينالىسىنداعى موڭعۇل ۇلتىنىڭ كەستەسى مەن ءداستۇرلى كيىم - كەشەكتەرى كورمەسى ونى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ جولىنا باستادى.
”گۇل، كوبەلەك سياقتى ادەمى ورنەكتەر كەستەلەنگەن ءداستۇرلى كيىم - كەشەكتەر كورمە وڭىرىنە قويىلعاندا جۇرت دەرەۋ سونى قاۋمالاپ الدى، مەن بۇعان قاتتى تاڭ قالدىم، ءداستۇرلى كيىم - كەشەكتەردىڭ جۇرتتى مۇنشا باۋرايتىندىعىن ويلاماعان ەكەنمىن“. نادام جينالىسى اياقتاعاننان كەيىن سول كەزدە كورمەنى ورنالاستىرۋ قىزمەتىنە جاۋاپتى ۇرىنچيميك ەل اراسىندا شاشىلىپ جاتقان وسى مادەنيەت - كوركەمونەر جاۋھارلارىن جيناۋعا بەل بۋادى.
”كەستەشىلىك ونەرىن يگەرگەندەردىڭ ءبارى قارتتار، ولار بىرتە - بىرتە قارتايىپ بارادى، جالعاستىرىلماسا، وسى ونەرلەر جوعالادى عوي“. سول ساتتەن باستاپ ۇرىنچيميك بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جيناۋ قىزمەتىنە كىرىسىپ كەتەدى.
وسىدان كەيىن اۋىل اراسىنداعى سوقپاق جولداردا، حالىق ونەرپازدارىنىڭ ۇيلەرىندە، اتىز باسىندا، ەگىنجايلاردا بولسىن، ۇرىنچيميكتىڭ ارالاماعان قىستاقتاعى، اڭگىمەلەسپەگەن حالىق ونەرپازى قالمادى. ءبىر ۆەلوسيپەد، ءبىر قالام، ءبىر ەستەلىك داپتەر، ءبىر فوتو اپپارات ونىڭ جانىنان تۇسپەيتىن قۇرالعا اينالدى. دىبىسقا الۋ جابدىعى بولماي قالسا، ول ەڭ يكەمسىز ءتاسىل ارقىلى ءبىر ءسوز، ءبىر سوزدەن جازىپ الادى، مۋزيكانى ءاربىر بولىكتەرى بويىنشا جاتتاپ الىپ قايتىپ بارعاننان كەيىن نوتاعا تۇسىرەدى؛ ال ءبيدى ەستەلىككە الۋ ءۇشىن فوتو اپپاراتپەن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ءبىر - ءبىر ارەكەت بويىنشا جىكتەپ، سودان كەيىن جازىپ الادى؛ ۇلتتىق كەستە جاعىندا، ۇرىنچيميك قالامىن قولىنا الىپ حالىق ونەرپازدارىنىڭ ۇيىندەگى كەستەلەردى، ورنەكتەردى سىزىپ الادى، سودان كەيىن كەستەلەۋ ءادىسىن ورنەكتىڭ قاسىنا جازىپ قويادى.
كەيىن ۇرىنچيميك ءوز جانىنان اقشا شىعارىپ، دىبىس جازۋ جابدىعىن ساتىپ الادى. ەلدىڭ ءبارى جۇمىستان كەيىن ۇيىنە اسىقسا، ول ءار كۇنى جۇمىستان قايتقان سوڭ ۆەلوسيپەدىمەن اۋىلداردى ارالايدى. ءار سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى شارۋالاردىڭ اتىزىندا ءجۇرىپ، ولاردىڭ قىزىل بۇرىش جيناۋىنا، پاميدور جيناۋىنا، ءشوپ شابۋىنا، ءدارى شاشۋىنا كومەكتەسەدى، ونداعىسى ولارعا وسى حالىقتىق ونەردى كورسەتتىرۋ ءۇشىن ەدى. ول ماگنيتوفونمەن اندەردى دىبىسقا الىپ، ۇيگە قايتقان سوڭ ءاندى تىڭداپ، ءسوزىن داپتەرىنە جازىپ الادى.
ءبىر كۇنى كەشتە ۇرىنچيميك قىستاقتاعى حالىق ونەرپازدارىن ىزدەپ بارادى، قايتار جولدا ۆەلوسيپەدى بۇزىلىپ قالعان ول ۆەلوسيپەدىن يتەرىپ 3 ساعاتتاي ۋاقىتتا ۇيىنە ارەڭ جەتەدى. ”ءبىر تيىن پايداسى جوق، نەگە سونشا جانتالاسىپ ءجۇرسىڭ“؟ ماڭايىنداعىلار تۇسىنبەسە دە ۇرىنچيميك ءوز جۇمىسىن تاباندىلىقپەن جالعاستىرا بەرەدى.
كوشە - كوشەنى ارالاپ مۇراگەرلەردى ىزدەدى، باۋلىدى
”سىزدەر سانگەرلىككە جۇرگەندە، ءسوزسىز، ىشتەرىڭىزدى تارتىپ، وڭ قولدارىڭىزدى سول قولدارىڭىزدىڭ ۇستىنە قوياسىزدار“... 11 - ايدىڭ 8 - كۇنى الدەقاشان زەينەتكە شىققان ۇرىنچيميك باعراش اۋدانىنىڭ مادەنيەت سارايىنا كەلىپ، حالىق اراسىنداعى ونەرپازداردىڭ بيگە جاتتىعۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى.
سول جەردىڭ وزىندە ۇرىنچيميك شاكىرتتەرىنە موڭعۇل كەستەشىلىگىن، ءداستۇرلى كيىم - كەشەگىنىڭ تىگىلۋ تەحنولوگياسىن جانە موڭعۇل ۇلتىنىڭ قازىر سيرەك كەزدەسەتىن تۇرمىستىق بۇيىمدارىنىڭ پايدالانىلۋ جولىن ءتۇسىندىردى. ول بىلاي دەدى: ”قازىرگىدەي بويىمدا كۇش - قۋاتىم بار كەزدە جاستارعا بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى كوپتەپ تانىستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامدارعا جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن تۇسىندىرەمىن“.
ءميداي باعراش اۋدانى ۇلانجەكسىن اۋىلى ۇتۇارىل قىستاعىنىڭ تۇرعىنى. ونىڭ كەستەشىلىك تۋىندىلارىن اناعۇرلىم ۇلكەن ساحناعا شىعارۋ ءۇشىن ۇرىنچيميك ونى ەرتىپ شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى كورمەگە قاتىناستىرىپ، پىكىر اۋىستىرىپ، ۇيرەتتى. 2012 - جىلى مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى ۋاكىلدىك مۇراگەرىنە ءوتىنىش ەتۋ ءۇشىن ۇرىنچيميك ءميدايدىڭ ۇيىندە تۇرىپ، وعان كومەكتەسىپ كەستەنىڭ ورنەك ۇلگىلەرىن جانە تىگۋ ءادىسىن رەتتەپ، ءوتىنىش ەتۋ ماتەريالدارىن تولتىرىپ، ءوتىنىش ەتۋ بەينەجازباسىن ءتۇسىردى. اقىرىندا ءميداي موڭعۇل ۇلتى كەستەشىلىگىنىڭ مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى مۇراگەرىنە ءساتتى ءوتىنىش ەتتى.
20 نەشە جىلدان بەرى ۇرىنچيميك ۆەلوسيپەدىنە ءمىنىپ باعراش اۋدانىنىڭ بارلىق اۋىل - قىستاقتارىن دەرلىك ارالاپ، باعراش اۋدانىنداعى حالىق اراسىنداعى 50 نەشە ونەرپازدىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى مۇراگەرى بولۋىنا كومەكتەسىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى حالىق اراسىنداعى 300 ونەرپازدىڭ ماتەريالىن رەتتەپ، باعراش اۋدانىنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىنان ەڭ باعالى ارحيۆ، ماتەريال قالدىردى. ۇرىنچيميك تە وسى ءۇشىن جەرگىلىكتى ورىنداعى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىنىڭ ”ءتىرى سوزدىگى“ اتالدى.
2007 - جىلى باعراش اۋدانى ءبىر ميلليون 880 مىڭ يۋان قارجى قوسىپ، 1000 شارشى مەترلىك باعراش اۋداندىق موڭعۇل ۇلتى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىن جالعاستىرۋ، قورعاۋ ورتالىعىن قۇردى. سول كەزدەگى مادەنيەت سارايىنىڭ باستىعى ۇرىنچيميك بۇعان ايرىقشا قۋاندى، ءار كۇنى جالعاستىرۋ، قورعاۋ ورتالىعىن قالاي ورنالاستىرۋدى، قاي جەرگە قايسى نارسەنى قويۋدى جوسپارلايتىن. جالعاستىرۋ ورتالىعىن ورنالاستىرىپ بولعاندا، شارشاپ - شالدىققان ول ناۋقاستانىپ قالدى.
باعراش اۋداندىق ويىن - ساۋىق ۇيىرمەسىنىڭ ءبي ءارتيسى ۇرنا بىلاي دەدى: جاس ادەبيەت - كوركەمونەر قىزمەتكەرى رەتىندە، مەن ۇرىنچيميك اپەكەمنەن جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرۋدى جانە اسقاقتاتۋدى ۇيرەندىم، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىن ۇرپاقتار بويى جالعاستىرامىز.
بارلىق جەردە شەشەك اتقان بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى شەكسىز ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلاتتى
قازىر باعراش اۋدانىندا اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار ۋاكىلدىك نىسانىنان 11 ءتۇر، مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار ۋاكىلدىك نىسانىنان 4 ءتۇر، مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى نىسانىنىڭ ۋاكىلدىك مۇراگەرىنەن 3 ادام، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى نىسانىنىڭ ۋاكىلدىك مۇراگەرىنەن 10 ادام، اۆتونوميالى وبلىس دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى نىسانىنىڭ ۋاكىلدىك مۇراگەرىنەن 181 ادام بار. ۇرىنچيميكتىڭ جەتەكشىلىگىندە باعراش اۋدانىندا موڭعۇل ۇلتى ءداستۇرلى كيىم - كەشەك اترەتى، جاڭگىر ايتۋ اترەتى، توپشىرمەن ءان ايتۋ اترەتى، ساۋىردىن ءبي اترەتى، موڭعۇل ۇلتى حالىق اراسىنداعى سارىندى حالىق ءانى اترەتى ىركەس - تىركەس قۇرىلدى. اسىرەسە، ساۋىردىن ءبي اترەتىن، موڭعۇل ۇلتى حالىق اراسىنداعى سارىندى حالىق ءانى اترەتىن ءار ۇلت بۇقاراسى ايرىقشا قارسى الدى.
ۇلانجەكسىن اۋىلى ۇتۇارىل قىستاعى مەملەكەتتىك 5A دارەجەلى ساياحات كورىنىس ءوڭىرى باعراش كولى داحىكوۋ كورىنىس وڭىرىنە ىرگەلەس بولۋداي وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىنا سۇيەنىپ، قىستاق پارتيا ياچەيكاسى قىستاق تۇرعىندارىن ۇيىمداستىرىپ، موڭعۇل ۇلتى ءداستۇرلى كيىم - كەشەك اترەتى، توپشىر شەرتۋ اترەتى، ساۋىردىن ءبي اترەتى، موڭعۇل ۇلتى حالىق اراسىنداعى سارىندى حالىق ءانى اترەتى سىندى 4 حالىق اراسىنداعى ويىن قويۋ اترەتىن قۇرادى. ءار جىلى 5 - ايدىڭ باسىنان مەملەكەت مەرەكەسىنە دەيىن 4 ويىن قويۋ اترەتى كورىنىس وڭىرلەرىن ارالاپ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايى، مالشىلار شاتتىعى ساياجايى سياقتىلارعا بارىپ، ادەبيەت - كوركەمونەر ويىندارىن قويىپ، قاتتى قاربالاستىققا تۇسەدى، جان باسىندىق ورتاشا ايلىق كىرىستەرى 4500 يۋاننان اسادى.
اناعۇرلىم كوپ ساياحاتشىلارعا موڭعۇل ۇلتى كەستەشىلىگىنىڭ وزگەشە تارتىمدىلىعىن ۇعىندىرۋ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ وتباسى كىرىسىن ونان ارى جوعارىلاتۋ ءۇشىن، ءميداي ۇتۇارىل قىستاعى پارتيا ياچەيكاسى مەن قىزمەت اترەتىنىڭ كومەگىندە ”ۇلچي“ كەستەشىلىك شەبەرحاناسىن قۇرىپ، قىستاقتاعى بەلگىلى دارەجەدە كەستەشىلىك نەگىزى بار ايەلدەردى ۇيىمداستىرىپ، كەستەشىلىك تاپسىرىستارىن ورىنداۋعا جەتەكشىلىك ەتىپ، ونان سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە ونىمدەرىن ساتقىزادى. بىلتىر قىستاقتاعى 27 ايەل بۇعان قاتىناسىپ، جان باسىندىق ورتاشا كىرىستەرى 6000 يۋان اينالاسىندا ارتادى.
ۇرىنچيميك بىلاي دەدى: مەملەكەت بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىن جالعاستىرۋ، قورعاۋ قىزمەتىنە ايرىقشا ءمان بەرەدى، قولداۋ تەبىنى توتەنشە زور، ايتالىق: ءار جىلى مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى ۋاكىلدىك مۇراگەرلەرىنە، تاڭداۋلى مۇراگەرلەرگە جانە اۆتونوميالى رايون دارەجەلى مۇراگەرلەردىڭ بارلىعىنا ءتيىستى قوسىمشا كومەك بەرەدى، ءار جىلى جەر - جەر تاعى ءتۇرلى شەبەرلىك كۋرستارىن تەگىن اشىپ، مۇراگەرلەردىڭ ونەرىن پارمەندى جوعارىلاتتى.
”ويلاپ تۇرسام، شىنىمەن جاپالى - اق، دەسەدە مەن جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتى اكەلگەن شاتتىققا بولەندىم، كوڭىلىم توق. بۇگىنگى تاڭدا بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جالعاستىرۋشىلار بار، مەن بۇعان ءدان ريزامىن“، - دەدى ۇرىنچيميك.
