اشىق شينجياڭنىڭ ومىرشەڭدىگى شەكسىز
− ”شەكارا وتكەلدەرىنە بارىپ، شينجياڭعا كوز جىبەرۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تىلشىلىك قيمىلى جونىندە جالپى شولۋ
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سۇڭ ۋيگو
قىس باسىنداعى شينجياڭ، تيانشان الابى اق كورپە جامىلا باستادى.
كۇنلۇن تاۋىنان تيانشان تاۋىنا دەيىن، پامير ۇستىرتىنەن ىلە اڭعارىنا دەيىن، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ شىعىس جەلىنە ىلەسە، جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قۇرىلۋىنىڭ ورايىندا، ءبىر ميلليون 660 مىڭ شارشى كيلومەتر كەلەتىن شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا مەملەكەتتىڭ بەكىتۋىمەن سىرتقا اشىق ۇستالعان 20 شەكارا وتكەلى شىعىسپەن بىرلەسىپ، باتىسقا شىعارۋدىڭ التىن ارناسىن قالىپتاستىردى.
11 - ايدىڭ 3 - كۇنىنەن 10 - كۇنىنە دەيىن ورتالىق مەديالارىنىڭ، شينجياڭعا كومەكتەسەتىن ولكە - قالالاردىڭ مەديالارىنىڭ جانە اۆتونوميالى رايوننىڭ مەديالارىنىڭ تىلشىلەرىنەن ۇيىمداسقان ”ءتورت ماۋسىمداعى شينجياڭعا نازاردىڭ“ ”شەكارا وتكەلدەرىنە بارىپ شينجياڭعا كوز جىبەرۋ“ جالپىلىق مەديا حابارلاۋ ۇجىمى ءۇرىمجى قالاسى، تارباعاتاي ايماعى، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، قاشقار ايماعى، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى سياقتى ايماق، وبلىس، قالالارعا جەكە - جەكە بارىپ، شەكارا وتكەلدەرىنە قادام تاستاپ، باقشا رايوندارىن، كاسىپورىنداردى ىشكەرىلەي ارالاپ، جەر - جەردىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ وزەكتى رايونى قۇرىلىسىنا قىزمەت كورسەتۋىنىڭ جاندى امالياتىن ۇعىسىپ، شينجياڭنىڭ اشىق، سەنىمدى جاڭا كەلبەتىن، جاڭا بەينەسىن سەزىندى.
جەلكەن كوتەرىپ اتتانعان ساتتە نۇرلى بولاشاق كوز الدا مەن مۇندالادى. اشىق شينجياڭ شىت جاڭا بەينەمەن جاڭا دامۋ ورايىن قارسى الىپ، قۋاتتى ومىرشەڭدىگىن ايگىلەدى.
شەكارا وتكەلى ەكونوميكاسى الداعى دامۋ مىندەتىن ارقالادى
ايبىندى مەملەكەت قاقپاسى پامير ۇستىرتىندە قاسقايىپ تۇر. 11 - ايدىڭ باسىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 5100 مەتر بيىكتىكتەگى حونچيراپ كەدەنىنىڭ الدىڭعى شەبىندەگى جۇمىس تۇيىنىندە كۇندىزگى اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 15 سەلتسي گرادۋسقا تۇسەدى، سىرتتا قىزمەت ىستەگەندە نەشە ون مينۋتتا - اق قول قاتىپ قالادى، ايتسەدە وسى ارادا تاپجىلماي تۇرعان كەدەن قىزمەتكەرلەرى قاتتى قاربالاس.
ەركەشتام شەكارا وتكەلىندە، تورعات شەكارا وتكەلىندە، قورعاس شەكارا وتكەلىندە، الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلىندە، باقتى شەكارا وتكەلىندە ... كەدەن قىزمەتكەرلەرى، شەكارادان كىرىپ - شىعۋ شەكارالىق قورعانىس تەكسەرۋ پۋنكتىنىڭ حالىق ساقشىلارى، شەكارا وتكەلى قىزمەتكەرلەرى تۇگەل قاربالاس، ولار سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارىنىڭ ءىس جۇزىندىك قيىنشىلىقتارىن شەشىپ، شەكارادان كىرىپ - شىعاتىن جولاۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن ءبىتىرىپ، يمپورت - ەكسپورت ەتىلەتىن جۇكتەرگە تەكسەرۋ - كارانتيندەۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، گۇرىلدەپ ءوتىپ جاتقان جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزدەرىنە قىزمەت وتەپ، قامتاماسىز ەتتى.
قاشقار ايماعىنىڭ ”5 وتكەلى 8 ەلگە تۇتاسۋ، ءبىر جولى ەۆروپا، ازياعا ۇلاسۋ“ سىندى وزگەشە وڭىرلىك ورىن باسىمدىعى بار، ونان دا ماڭىزدىسى، كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعى سياقتى ساياساتتىق قاباتتاسقان باسىمدىعى بار. بيىل الدىڭعى 3 ماۋسىمدا قاشقار ايماعىنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت - ەكسپورت جالپى قۇنى 61 ميلليارد يۋاننان اسىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن％ 89.7 ارتتى؛ قاشقارمەن ساۋدا بارىس - كەلىسىن جاساعان مەملەكەت نەمەسە رايون 128 گە جەتتى، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇراتىن ەلدەرمەن بولعان ساۋداسىنىڭ يەلەگەن ۇلەسى ％90تەن استى.
قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىندا ەركەشتام شەكارا وتكەلىندە جۇڭگو - قىرعىزستان اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن كەدەننەن جىلدام وتكىزەتىن ”جاسىل ارنا“ اشىلعاننان بەرى، اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن ەكسپورت ەتۋ كولەمى ءار جىلى 15 مىڭ توننادان استام دەڭگەيدى ساقتادى. 10 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن، بيىل وسى شەكارا وتكەلىنەن كەدەننەن وتكەن كولىكتەر 186 مىڭ 700، زات وتكىزۋ مولشەرى ءبىر ميلليون 752 مىڭ 600 توننا، زات قۇنى 89 ميلليارد 951 ميلليون يۋان بولىپ، جەكە - جەكە بىلتىرعى تۇتاس جىلداعىنىڭ ％81. 176ىندەي، ％96. 147ىندەي، ％58. 145ىندەي بولدى.
بيىل الدىڭعى 9 ايدا قورعاس شەكارا وتكەلىنەن يمپورت - ەكسپورت ەتىلگەن زات تاسىمال مولشەرى ءبىر ميلليون 359 مىڭ توننا بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％3. 115 ارتتى؛ تۇتاس كولىك بويىنشا 85 مىڭ اۆتوكولىك شەكارادان شىعىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％5. 150 ارتتى. 1 - ايدان 10 - ايعا دەيىن، دولاتى شەكارا وتكەلىنىڭ زات يمپورت - ەكسپورت تاسىمال مولشەرى 349 مىڭ 500 توننا بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％77. 205 ارتتى ...
سيفرلار، ۇزدىكسىز جاقسارعان كورسەتكىشتەر شينجياڭنىڭ شەكارا وتكەلدەرىنىڭ ۇزدىكسىز بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن ومىرشەڭدىك قاۋلاتىپ، دامۋدىڭ وراسان زور كومەسكى كۇشى مەن باسىمدىعىن ايگىلەگەندىگىن انىق اڭعارتتى.
قارجى قوسىپ، شارۋاشىلىقتى شالقىتۋ مول جەمىس بەردى
ءۇرىمجى قالاسىندا شينجياڭ شييۇي جەڭىل ونەركاسىپ بازاسى زات ساتىپ الۋداعى تابىلمايتىن تاماشا جەر. بۇل ارادا ءار ءتۇرلى يمپورت تاۋارلارى كوزدىڭ جاۋىن الادى، 1300دەن استام دۇكەن ورتا ازيا، باتىس ازيا، وڭتۇستىك ازيا، ەۆروپا سياقتى جەرلەردەن كوزدىڭ جاۋىن الاتىن تاۋارلاردى يمپورت ەتەدى. بال، كامپيتتەن كوفە، قىزىل اراققا دەيىن... دۇنيە ءجۇزىنىڭ جەر - جەرىنەن جەتكەن تاۋارلار ادامداردىڭ تۇرمىسىن بايىتتى.
شينجياڭدا وراسان زور ساۋدا ورايى جاسىرىنعان، كوپتەگەن شەتەلدىك ساۋداگەردى وسى اراعا كەلىپ قارجى قوسىپ، شارۋاشىلىقتارىن شالقىتۋعا باۋرادى. ”بۇل ارادا تۇرمىس كەشىرگەنىمە 12 جىل بولدى، بۇل وڭىردە شەكسىز ساۋدا ورايى بار، وسىندا كەلىپ ساۋدا ىستەيتىن پاكيستاندىقتار بارعان سايىن كوبەيۋدە“، - دەدى تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانىندا ساۋدا جاسايتىن پاكيستاندىق ساۋداگەر اليكىرىم البەك.
اليكىرىم البەكتىڭ دۇكەنى شاعىن بولعانىمەن، بۇل ونىڭ اكەسىنىڭ جۇڭگودا باستاعان العاشقى شارۋاسى. 1993 - جىلى اليكىرىم البەكتىڭ اكەسى مەن كىشى اكەسى جۇڭگو - پاكيستان دوستىق تاس جولىمەن ۇستىرتتەگى وسى شاعىن اۋدان قالاشىعىنا كەلىپ، وسى ارادان ءبىر تارتۋ - تارالعى دۇكەنىن اشتى. 2011 - جىلى اليكىرىم البەك اكەسىنىڭ قولىنان وسى دۇكەندى تاپسىرىپ الدى. بۇگىنگى تاڭدا، ول جانە ونىڭ اعا - باۋىرلارى تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانىنان ەكى تارتۋ - تارالعى ساۋدا دۇكەنىن اشىپ وتىر.
ساۋدانىڭ گۇلدەنۋى زات اينالىمى كاسىبىنىڭ دامۋىنان ايرىلا المايدى. بيىل جىل باسىنان بەرى، جۇڭگو وڭتۇستىك اۆياتسيا سەرىكتەستىگى ۇرىمجىدەن 10 مەملەكەتتىڭ 12 قالاسىنا باراتىن حالىقارالىق اۆياتسيا كەزەكشى ۇشاعىن قالپىنا كەلتىردى ءارى شياڭگاڭعا ۇشاتىن اۋە جەلىسىن جاڭادان اشتى. وڭتۇستىك اۆياتسيا زات اينالىمى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى ءۇرىمجىنىڭ باتىس ازياعا باعىتتالعان، ورتا شىعىستى شارپيتىن حالىقارالىق اۆياتسيالىق زات اينالىمى تورابىن كۇش سالا تۇلعالاپ، قازىرگە دەيىن بيىل تاسىمالدانعان حالىقارالىق ەكسپورت زاتتارى 2400 تونناعا تاياپ، دۇنيە جۇزىمەن تۇتاستىراتىن اۋەدەگى ەكونوميكا ءدالىزىن تۇلعالادى.
تورعات شەكارا وتكەلىندە، ەركەشتام شەكارا وتكەلىندە جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىكتەر ”توسەكپەن“ مەملەكەت قاقپاسىنان شىعىپ، قىرعىزستانعا، ءتىپتى، ودان دا ۇزاق جەرلەرگە جونەلتىلۋدە.
شينجياڭنىڭ وزگەشە وڭىرلىك ورىن باسىمدىعى بارعان سايىن كوپ شەتەل ساۋداگەرىن قارجى، نىسان الا كەلىپ قارجى قوسۋعا باۋراپ، كاسىپورىنداردىڭ دامۋ ءورىسىن كەڭەيتىپ قانا قويماي، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ دامۋىنا دا ومىرشەڭ قۋات جانە قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى.
قونىسقا جايلى، كاسىپكە ىڭعايلى باقىت مەكەنى
ءار ايدىڭ 15 - كۇنى ءمارىپقىز ميجيت ءۇشىن ەڭ قۋانىشتى كۇن، ويتكەنى وسى كۇنى ونىڭ ەڭبەكاقىسى تاراتىلادى. ”مەن قازىرگى تۇرمىسىمنىڭ مۇنداي جاقسى بولارىن ويلاپ كورمەپپىن“، - دەدى ءمارىپقىز.
ءمارىپقىزدىڭ ءۇيى اقتاۋ اۋدانىنىڭ اقتاۋ قالاشىعىندا. 2020 - جىلى ول قاشقار جياڭگوگو اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنە كەلىپ قىزمەت ىستەگەن، قازىر ءار ايدا 10 مىڭ يۋانعا تاياۋ ەڭبەكاقى الادى، جىل سوڭىندا تاعى سيلىق اقشاسى بار. ءسويتىپ، ول وتباسىنىڭ تىرەگىنە اينالدى.
”مەن ەڭ تاماشا داۋىردە تۇرمىس كەشىرىپ جاتىرمىن، ەڭ تاماشا ورايعا دا ۇلگىردىم“، - دەدى ءمارىپقىز جۇزىنەن باقىت كۇلكىسى ەسىپ.
تارباعاتاي ايماعىنداعى ءادىل ءابدىراحمان بيىل 67 جاستا. ول تارباعاتايدا تۋىلعان، تارباعاتايدا ەسەيىپ - ەرجەتكەن، تارباعاتايدا ءومىر بويى قىزمەت ىستەگەن، زەينەتكە شىققاننان كەيىن، شاۋەشەك قالاسى جىبەك جولى شەكارالىق ساۋدا مۇراجايىنا كەلىپ كومەكتەسىپ ءجۇر. بۇل مۇراجاي 500 دەن استام سۋرەتتى، 200 دەن استام ناقتى زاتتى، 1000 مادەنيەت، تاريح ماتەريالدارىن جانە 130 مىڭ ارىپتىك گازەت قيىندىسىن جيناپ، باقتى شەكارا وتكەلىنىڭ وراسان زور وزگەرىسىن ەستەلىككە الدى.
”مەنىڭ باقتى وتكەلىنە سۇيىسپەنشىلىگىم تەرەڭ. ويتكەنى بۇل مەن قىزمەت ىستەگەن، كۇرەس جۇرگىزگەن جەر، مەن باقتى شەكارا وتكەلىنىڭ حيكاياسىن جالعاستىرىپ ايتا بەرەمىن“، - دەدى ءادىل.
ءادىل سياقتى شينجياڭدا كوپتەگەن قاراپايىم ادام ءوز تاسىلدەرىمەن وسىناۋ قارجى قوسىپ، شارۋاشىلىقتى شالقىتاتىن ىرىستى مەكەننىڭ حيكايالارىن بايانداۋدا. ولاردىڭ اراسىندا ءار ەلدى ارالاپ جۇرگەن كاماز شوفەرلەرى، ءار ەلدەن كەلەتىن قوناقتاردى كۇلىمسىرەي قارسى الاتىن قوناق ءۇي قىزمەتكەرلەرى، قارلى القاپتى ۇستىرتتە تاپجىلماي تۇرعان كەدەن قىزمەتكەرلەرى، كەدەننەن ءوتۋ جۇمىستارىن ۋاكىلاتان بىتىرەتىن سەرىكتەستىك قىزمەتكەرلەرى بار... ولاردىڭ ءبارى ءوز ارەكەتتەرىمەن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ وزەكتى رايونى قۇرىلىسىنا دەم بەرۋدە.
بولاشاقتا شينجياڭ ەركىن ساۋدا سىناق رايونىن جوعارى ساپالى ەتىپ قۇرۋدىڭ شىعىس جەلىنە ىلەسكەن ەسىك اشقان شينجياڭ تىڭ ومىرشەڭدىگىن ۇزدىكسىز قاۋلاتا بەرمەك.
