− ”جاڭا داۋىردەگى ەڭ ارداقتى توڭكەرىستىك اسكەري“ لي ياڭ جونىندە (1)
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ياڭ شۋحان، ەرىكتى تىلشىلەر سۇڭ گۇيچاڭ، دىڭ شيۇڭفي، شاڭ زۇڭچاڭ
باتىس تەرىستىكتەگى ءشول دالاداعى قۇبا ءتۇزدىڭ قويناۋىندا ءبىر ۇشقىش اپپارات اۋەدە اندا - ساندا ءبىر كورىنىپ، بەينە بۇركىتتەي قىراعىلىقپەن ۇشى - قيىرسىز بۇيرات - بۇيرات قۇم توبەلەردەن ”اۋلايتىن اڭ“ ىزدەپ اينالسوقتاۋدا. سونىمەن بىرگە مىڭ شاقىرىم شالعايداعى جەر بەتى شاتىرىندا ۇشقىش اپپاراتتى مەڭگەرىپ وتىرعان اۋە ارمياسىنىڭ اۋە اسكەرلەرى ءمالىم تۋانى ۇشقىش اپپارات ۇلكەن اترەتىنىڭ باستىعى لي ياڭ بار نازارىن سالىپ ەكرانعا ءۇڭىلىپ وتىر، ەلەكتر تولقىنى بۇيرىعى تاراتىلىسىمەن ۇشقىش اپپارات”جاۋدى“ ارت - ارتىنان جويىپ، ءتۇرلى مەجەلى نىسانانى ءساتتى ورىندادى.
اۋە كوزى، اتويشى، جول بارلاۋشى... تۇتاس ارميانىڭ تۇڭعىش بارلاۋ، شايقاس جاساۋ ءبىر تۇلعالانعان ۇشقىش اپپارات قوسىنىنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە، وسى جىلدارى لي ياڭ قات - قابات سىناقتاردى باستان وتكەرىپ، باستاماشىلدىقپەن 10 نەشە سوعىس تاكتيكاسىندا جاڭالىق اشىپ، 50 رەتتەن استام اۋىر مىندەتتى تابىستى ورىندادى، ول جانە ۇشقىش اپپاراتى كوپشىلىك جاعىنان اۋە ارمياسىنىڭ ”ۇشقىش شايقاس قىرانى“ دەگەن اتاققا يە بولدى. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا ول داڭقپەن ”جاڭا داۋىردەگى ەڭ ارداقتى توڭكەرىستىك اسكەري“ اتاعىنا يە بولدى.
قانات قاعۋ، تاڭداعان بەتالىسىنان جازبادى
قانات قاعىپ زەڭگىر كوكتە سامعاۋ لي ياڭنىڭ بالا كەزدەن بەرگى ارمانى بولاتىن.
ۇزدىك ناتيجەمەن اۋە ارمياسى قوسىنىنا قابىلدانعاننان كەيىن، لي ياڭ اۆياتسيا مەكتەبىندە سان بوگەتتەردى بۇزىپ ءوتىپ، بەينەسى ۇزدىك بولدى، باس الماي قاجىرلىلىقپەن ۇيرەنۋمەن بىرگە، دۇنيەنىڭ جەر - جەرىندە تۋىلىپ جاتقان سوعىس پەن قاقتىعىستارعا دا ءاردايىم نازار اۋدارىپ وتىردى، ول شايقاس كۇيىنىڭ مەحانيكالانۋدان ينفورماتسيالانۋعا قاراي شۇعىل وزگەرىپ بارا جاتقانىن، ۇشقىش بولعاندىقتان، شايقاس جۇرگىزۋ كوزقاراسىن ءداۋىردىڭ جاڭالانۋىنا ساي وزگەرتىپ وتىرۋ كەرەكتىگىن تەرەڭ ۇعىندى.
”ادام ’شەگىنۋ جولىن قاراستىرماي‘، قايتا ’اتويلاۋ جولىن قاراستىرۋى‘ كەرەك، شايقاس ورنىنان ورىندى دالمە - ءدال تاپقاندا عانا، ايقىن ۇشۋ باعىتىن ويداعىداي مەڭگەرۋگە بولادى“. 2016 - جىلى ۇشقىشتىقتان كاسىپ الماستىرۋعا ءدوپ كەلگەن لي ياڭ الىستاعى ۇلان - بايتاق باتىس سولتۇستىككە بارۋدى تاڭداپ، ۇشقىش اپپاراتىنىڭ ۇشقىشى بولىپ، سارى قۇم بۇيرالانعان ءشول دالاداعى شەكارادا ۇشقىشسىز زەردەلى سوعىس جۇرگىزۋدىڭ شىت جاڭا سالاسىنا بار ىنتاسىمەن بەرىلىپ، جاڭا داۋىردەگى مەملەكەت قورعانىسى ىستەرىنىڭ ارمانعا قۇلاش سەرمەۋشىسىنە اينالادى.
سوعىس ۇشاعى ”مەنى الىپ ۇشۋدان“ ”مەنىڭ اتىمنان ۇشۋعا“ اينالىپ، ءبىر اۋىز سوزدەگى پارىق جەر مەن كوكتەي ەدى. ۇشۋ ءتاسىلىنىڭ وزگەرۋى ۇشقىشتىڭ تەحنيكالىق ورەسىنە دەگەن سىناق بولىپ قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، وي جەلىسى مەن اقىل - پاراساتىن دا سىنايدى، ەكران ارقىلى، ساندى مالىمەت ارقىلى مىڭ شاقىرىم شالعايدان ”ادام مەن اپپاراتتىڭ بىرىگۋىن“ جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن شىڭدالۋدى قاجەت ەتەدى.
”ادەتتەگى سوعىس ۇشاعىن جۇرگىزگەندە دەنەڭ ۇشۋ بەينەسىن ناقتى سەزىنە الادى“. لي ياڭ تىلشىگە ۇشقىش اپپاراتتىڭ ”جاساندى +زەردەلى“ مەڭگەرۋ ۇلگىسىندە مىڭ شاقىرىم شالعايداعى ادام مەن اپپارات، ءسوز جوق، زەيىن - زەردەڭ ارقىلى ءوزارا تۇتاسۋى كەرەك، سوعىس مايدانى ۇلكەن ميدا جاسالاتىندىعىن ايتادى.
رولدىڭ كۇرت وزگەرىسى لي ياڭعا كوپتەگەن سىن - سايىستار الا كەلەدى.
”قانشا جاپالى بولسادا العان بەتتەن قايتپاۋ كەرەك“. لي ياڭ قاشاندا بايىپتىلىعىنان جازباي، ۇشقىش اپپارات جابدىعى نازارياسى، ىشكى اينالىم مەحانيزمى سياقتى نەگىزدىك بىلىمدەردەن باستاپ ۇيرەنىپ، ۇشۋدى ۇيرەنەدى، بايلانىس جاساۋدى ۇيرەنەدى، اپپارات ىستەرى قامتاماسىزدىعىن ۇيرەنەدى... ول ۇلپانىڭ سۋ سىمىرگەنىندەي، شولىركەگەن ادامداي ۇشقىش اپپاراتقا قاتىستى بىلىمدەردى ىنتالانا ۇيرەنەدى.
وسى قاجىرلىلىعىنا سۇيەنىپ، وسى جىلداردا لي ياڭ ۇشقىش اپپاراتتى جۇرگىزۋ تەحنيكاسىن بۇكىلدەي مەڭگەرىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى كوپ ءتۇرلى ءىرى تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەردەن قامال الىپ، كوپ ءتۇرلى ارناۋلى دالەلدەۋلەردى باستاماشىلدىقپەن ورىنداپ، ساپتاستارى جاعىنان نازاريانى ەڭ تۇسىنەتىن ۇشقىش دەگەن اتاققا يە بولادى.
سان رەتكى قامال الۋ، سان رەتكى شىنىعۋ بارىسىندا، لي ياڭنىڭ ءوسىپ - جەتىلۋ جولى الدەقاشان ەلىمىزدىڭ ۇشقىش اپپاراتىنىڭ ەكپىندەي سامعاعان جولىمەن بىرىگىپ كەتەدى.
قاناتىن جايىپ، شىت جاڭا داۋىردە ەكپىندەي سامعادى
”تەك قۇلازىعان قۇمدى ءشول عانا بولادى، ال قۇلازىعان ادام ءومىرى بولمايدى“. وسىناۋ ءشول دالاداعى قۇبا تۇزدە لي ياڭ جاۋىنگەر سەرىكتەرىمەن بىرگە تىڭ ءورىس اشادى.
لي ياڭ اسكەرلىك مىندەت وتەگەن قوسىننىڭ «ءىرى ىستەر ەستەلىگىندە» ءبىر - بىرلەگەن ”تۇڭعىش رەت“ ايرىقشا كوزگە تۇسەدى، مۇنىڭ ىشىندە لي ياڭ تاپقىرلاعان تۇڭعىش رەتتەر وتە كوپ: تۇڭعىش رەتكى اۋىسىمدىق بيكتىكتە شىن وقپەن نىسانا اتۋ، ءمالىم تيپتەگى ۇشقىش اپپاراتتىڭ تۇڭعىش رەتكى جىلىجىمالى نىسانانى سوققىلاۋى... ءبىر - بىرلەگەن داڭقتى ىزدەر، ۇشقىش اپپارات قوسىنى جاراتقان جاڭا قامالدارعا ۋاكىلدىك ەتىپ قالماستان، ەڭ ماڭىزدىسى، جاڭا داۋىردەگى ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ ىستەرىنىڭ جارقىن تۇسىندىرمەسىنە اينالدى.
ءمالىم رەتكى ناقتى سوعىس ماشىعىندا لي ياڭ بۇيرىق بويىنشا ءمالىم دالمە - ءدال سوققى بەرۋ سىناق مىندەتىن اتقارىپ جاتقاندا، جەر بەدەرى مەن كليمات اسەرىنەن ۇشاق پەن وق - ءدارى ساپاسىن مەڭگەرۋگە اناعۇرلىم جوعارى تالاپ قويىلادى. مىندەت بارىسىندا لي ياڭ مەن جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ تىعىز سايكەسۋىندە ۇشاقتى مەڭگەرىپ جوعارى ورلەپ بەلگىلەنگەن بيىكتىككە جەتىپ، جەر بەتىندەگى سۋرەتكە ءتۇسىرۋ اپپاراتىنىڭ ورنىقتى جەتەكشىلىگىندە، نىسانانى دالمە - ءدال كوزدەيدى.
قاراماققا وڭاي بولعان ماشىق مىندەتى ارقىلى بيىك كەڭستىكتە اۋىسىمدىق ءمان باعدارلى بومبىسىن ۇشىرۋ، جەر بەتىندە سۋرەتكە ءتۇسىرۋ شاعىن نىساناسىن دالمە - ءدال سوققىلاۋ ەكى تۇرىندە رەكورد جاراتىپ، وسى تيپتەگى ۇشقىش اپپاراتتىڭ ءمالىم كۇردەلى وڭىردە سوققى بەرۋ جوعارى قۇندى نىساناسىنىڭ ناقتى سوعىس جۇرگىزۋ قابىلەتىن دالەلدەدى. لي ياڭ ءار رەتكى ماشىقتى ناقتى سوعىس رەتىندە قاراپ، مۇقيات مامىلە جاساپ، بار كۇشىن سالادى، سوندىقتان بارلاۋ جەتەكشىلىگى، كەدەرگىگە توتەپ بەرۋ، الىس ارالىقتا مەڭگەرۋ سياقتى ساباقتاردا ۇنەمى ۇزدىك ناتيجەگە يە بولادى ءارى ۇزدىكسىز تاريح جاراتادى.
توتەنشە سوعىس لۇيىمەن، جەردەن اۋەگە اتىلاتىن باسقارىلمالى بومبى لۇيىمەن بىرلەسكەن ماشىقتا بايقاۋ جىلدامدىعىنا جاتتىعىپ، شىن - جالعانىن ايىرۋدىڭ ”قىراعىسىنا“ اينالادى؛ تۇراقتى نىسانانى اتۋدان جىلجىمالى نىسانانى اتۋعا دەيىن، كورنەكتى ۇلكەن نىسانانى اتۋدان جاساندى كىشكەنە نىسانانى اتۋعا دەيىن، ءبىر جولدا جالاڭ نىسانانى اتۋدان ءبىر ۋاقىتتا كوپ نىسانانى اتۋعا دەيىن ”شەشۋشى كەزەڭدە جەڭسىكە جەتەتىن“ ناقتى سوعىس تەحنيكاسىنا جەتىلىپ شىعادى... تەك ناقتى سوعىسقا جاناسقاندا عانا ۇشقىش اپپارات قوسىنىنىڭ سوعىس جۇرگىزۋ قۋاتى ماشىعىن ءونىمدى جوعارىلاتۋعا بولادى، لي ياڭ ۇنەمى بەلسەندىلىكپەن ىزدەنىس جاساپ، سىناپ كورەدى، ونىڭ قۇلشىنىسى مەن ىقىلاس قويۋىندا كوككە سامعاعان ”ۇشقىش شايقاس قىرانى“ ءتىپتى دە تەگەۋرىندى، تەبىندى بولا ءتۇستى.
زەڭگىر كوكتە سامعاپ، قۇرىشتاي سومدالىپ، بولاشاققا بەت الدى
2022 - جىل لي ياڭنىڭ ومىرىندەگى ەڭ ەستەن كەتپەس جىل. وسى جىلى ول داڭقپەن پارتيا 20 - قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى بولىپ سايلانىپ، حالىق سارايىندا باس شۋجي شي جينپيڭ جاساعان پارتيا 20 - قۇرىلتايى بايانداماسىن تىڭدادى.
”جاڭا سالا، جاڭا ساپادا سوعىس جۇرگىزۋ قۋاتى سالىستىرماسىن ارتتىرىپ، ادامسىز زەردەلى سوعىس جۇرگىزۋ قۋاتىنىڭ ارتۋىن جەدەلدەتۋ...“ پارتيا 20 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا كورسەتىلگەن ايبىندى جوبانى ەستىپ، لي ياڭ تەبىرەنىسىن باسا المادى. ول ءبىر جاعىنان، مۇقيات ەستەلىككە الىپ، ەندى ءبىر جاعىنان، ءوزىنىڭ وي جەلىسىن جازىپ، جاڭا داۋىردەگى ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ ىستەرىنە ات سالىسۋ بەكىمىن اناعۇرلىم بەكەمدەدى.
”’جاقسى ۇشۋدا‘’جەڭىپ شىعۋعا‘ دەيىن ارناۋلى ۇشۋ تەحنيكاسى، ناقتى سوعىسقا ۇيلەسەتىن جاتتىعۋ بولۋمەن بىرگە، ونان دا ماڭىزدىسى، سوعىس جۇرگىزۋ ويى جەلىسى بولۋ كەرەك“، - دەدى. ونىڭ قاراۋىنشا، ۇشقىش اپپاراتى اسكەري ءبولىمنىڭ جاڭا سالادا شايقاس جاساپ، ءار قادامنىڭ دامۋى اقتاڭداقتى تولتىرۋ، جاڭا تاريح جازۋ سانالادى، وسى بورىشتى ۇستىنە العان ۇشقىش اپپاراتىنىڭ ۇشقىشى رەتىندە، كۇشتى جاۋ قارسىلاسىمەن باسەكەلەسىپ قانا قويماي، وزىنە دە كۇش سالۋ كەرەك.
جاڭا قارۋ - جاراقتار جاڭا سوعىس مايدانىندا قالاي جەڭەدى؟ جاڭا تەحنيكانى قايتكەندە ورتاسى كۇردەلى وسىزاماندانعان ناقتى سوعىستا شىنايى قولدانۋعا بولادى؟ جاقىنعى جىلداردا لي ياڭ تۋان اسكەر ىستەر نازارياسى زەرتتەۋ قامباسىن قۇرۋعا بەلسەنە قاتىناسىپ، ۇشقىش اپپاراتى سوعىسى نازارياسى جۋرنالىن شىعارىپ، دۇنيە جۇزىندەگى وزىق سوعىس جۇرگىزۋ نازارياسىن كورىپ، نازاريا جاقتاعى زەرتتەۋدىڭ تەرەڭدەۋىن ىلگەرىلەتتى؛ قۇرال زەرتتەۋ گرۋپپاسىنا قاتىناسىپ، جوعارى مەكتەپتەرمەن، عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارىمەن جانە ونەركاسىپ تاراۋلارىمەن ىشكەرىلەي كەڭەسىپ، جابدىقتاردى جاقسارتۋدى كۇش بىرىكتىرە ىلگەرىلەتتى. تاياۋدا قاتىستى جۇمساق بولشەكتەردى ساپالىلاندىرۋ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ارقىلى ۇشقىش اپپاراتتارىنىڭ سوعىس مايدانىنداعى جاعدايدى سەزىنۋ قابىلەتىن ءونىمدى جوعارىلاتتى.
”ۇشقىش اپپاراتى قوسىنى بولاشاقتاعى سوعىس مايدانىنداعى جاڭا كۇش، ونىڭ جارىققا شىعۋىنداعى ماقسات وسى زامانعى سوعىسقا قايتادان انىقتاما بەرۋ“. قايتا - قايتا ۇشۋعا بايلانىستى، لي ياڭ ۇشقىش اپپاراتى قوسىنىنىڭ ناقتى سوعىس قولدانىسى جونىندە ىزدەنىس جاساۋعا بولاتىن اناعۇرلىم كوپ ويعا يە بولدى، ءبىر - بىرلەگەن مۇمكىندىكتەر ناقتى سوعىس جاتتىعۋىنىڭ قورىتىندىسى مەن يدەيانىڭ توعىسۋى، سوعىلىسۋى بارىسىندا جارىققا شىعۋى مۇمكىن.
اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاي، وتان ءۇمىتىن اقتاۋدى مۇرات ەتتى.
قازىر جابدىقتىڭ كومەسكى كۇشىن اشۋ ارقىلى لي ياڭ ىلگەرىندى - كەيىندى كوپ ءتۇرلى ۇشقىش اپپاراتتارىنىڭ كەلەلى تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەرىن شەشىپ، ءبىر قىدىرۋ سوعىس ءتاسىلىن، ۇرىس ءتاسىلىن قالىپتاستىرىپ، ۇشقىش اپپاراتىن سوعىس مايدانىنىڭ ورتالىعىنا بىرتىندەپ جاقىنداتىپ، بولاشاقتاعى سوعىس مايدانىنداعى كەم بولسا بولمايتىن شەشۋشى رولعا اينالدىردى. ول ادالدىعى مەن ماڭداي تەرى ارقىلى جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو اسكەرلەرىنىڭ كەلبەتىن جازدى.
