انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جىڭ جو
”كاسىپورىن قۇرۋدا، كاسىپورىندى قاراپايىم تارتىپپەن تىزىمنەن شىعارۋدا ءبىر ءىستى ءبىر جولدا ءبىتىرۋ“، ”ءوتىنىش ەتۋ ءتارتىبىن ءبىر جولدا حابارلاندىرۋ“، ”كاسىپورىندى ءبىر جول عانا كەلتىرۋ“، ”بارلىق ماتەريالدى ءبىر جولدا تاپسىرۋ“... شينجياڭدا شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى تىلگە الىنعاندا، ”ءبىر رەتتە ءبىتىرۋ“ كوپ ايتىلاتىن ءسوز بولدى.
نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى شينجياڭدا ءبىرىنشى توپتا نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتكەن مەكەمە ورىندار باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ جونىندەگى ماڭىزدى بايىمداۋلارىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان، شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تۇساۋ بولعان كورنەكتى ماسەلەلەردى كوزدە ۇستاي وتىرىپ، جوعارى - تومەن بىرگە ارەكەتتەنىپ، تاباندا ارەكەتتەنىپ، تاباندا تۇزەتىپ، رەتتەۋ - تۇزەتۋدى، رەتتەۋ - وڭاۋدى تىڭعىلىقتى ورىستەتىپ، بازارلانعان، زاڭمەن باسقارىلاتىن، حالىقارالانعان شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن كۇش سالا تۇلعالادى.
ءبىر ورىننان ءىسىن تۇگەل ءبىتىرىپ قايتتى
7 - ايدىڭ ورتاسىندا بۇراتالا قالاسىنداعى تيجاراتشى ۋ جىنلياڭنىڭ قولايلى دۇكەنى ءساتتى اشىلدى. ال ول الدىڭعى جىلى دۇكەن اشۋ باسقىشى كۇردەلى بولۋ سياقتى سەبەپتەردەن دۇكەن اشۋدان كەشكەن بولاتىن.
الدىڭعى جىلى جۇمىس بىتىرگەنىندە ۋ جىنلياڭ ۇقتىرۋ قاعازىنداعى قالىڭ ماتەريال تىزىمدىگىن كورىپ شوشىپ قالادى، كەيىن ءتۇرلى سەبەپتەردەن دۇكەن اشۋدى ۋاقىتشا قويا تۇرادى.
بيىل 7 - ايدا بۇل ءىس تاعى دا كۇن تارتىپكە قويىلدى. بۇل جولى ۇقتىرۋ تىزىمدىگىنىڭ كۇردەلى بولماعاندىعى ۋ جىنلياڭدى بارىنشا قۋانتتى. اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ جالپىلىق كاسىپ ”ءبىر ءىستى بىرلەسىپ ءبىتىرۋ“ تەرەزەسىنە ول ازاماتتىق كۋالىك، تيجارات ورنى ىسپاتتاماسى سياقتى نەگىزگى ماتەريالداردى عانا تاپسىرادى، ءبىر ساعاتقا جەتپەيتىن ۋاقىتتا دۇكەن اشۋعا قاتىستى كۋالىكتى قولىنا الادى.
نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى شينجياڭ كوپ تاراۋ جاۋاپتى بولعان ”كوپ ءىستى“ جيناقتاپ، كاسىپورىن مەن بۇقارا تۇرعىسىنان ”ءبىر ىسكە“ اينالدىرىپ، بۇقارانىڭ ءىس ءبىتىرۋ ونىمدىلىگىن زور دارەجەدە جوعارىلاتتى.
”كاسىپورىندار مەن بۇقارانىڭ رازى بولعان - بولماعاندىعى − نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ ونىمدىلىگىن باعالاۋدىڭ ءتۇبىرلى ولشەمى“. اۆتونوميالى رايوندىق اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋ جانە الەۋمەتتىك بايلىق ساۋدا ورتالىعىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى مىنالاردى ءبىلدىردى: نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى اتالعان ورتالىق حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى تالاپ - تىلەكتەردى كەڭ كولەمدە تىڭداپ، ماسەلەنى ”جاريا“ ەتۋ ارقىلى اياق الىسىن كورنەكتىلەندىرىپ، ناتيجەسىن جاريالاپ، ”ءبىر ءىستى ءبىر جولدا ءبىتىرۋدى“ زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، جەر - جەردىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ رەفورما توپتاماسىن شىعارۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، ناقتى شىنايى وزگەرىستەر ارقىلى بۇقارانىڭ سەنىمىنە يە بولدى.
بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى جىلجىمايتىن مۇلىكتى تىركەۋگە الۋدا ”ءۇيدى تاپسىرا سالىسىمەن كۋالىك الۋ“، ”وتكەرمەلى ءۇي ساۋداسى جانە سۋ، ەلەكتر، گاز ىستەرىن بىرلەستىرىپ وتكەرمەلەۋ ءبىر ءىسى“ نەگىزگى تاقىرىپتىق توپتاماسىن العا قويدى؛ تارباعاتاي ايماعى ءبىر بەكىتۋ كەستەسىن، ءبىر ءوتىنىش ماتەريالىن تەكسەرىپ بەكىتۋ ءادىسىن جولعا قويىپ، تيجارات كۋالىگى، تاڭبا سياقتىلاردى كاسىپورىندارعا تەگىن قوراپتاپ جەتكىزدى؛ ءۇرىمجى قالالىق بازار باقىلاۋ - باسقارۋ تاراۋى ”ءبىر كۋالىكپەن كوپ ورىنعا“، ”ءبىر كىناشقامەن كوپ ورىنعا“ تىزىمدەلۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، جوعارى جيىلىكتەگى ىستەردى ”ءبىر تەرەزەدە ءبىتىرۋ“ ۇلگىسىن جولعا قويدى...
كۇشتى ءبىر اراعا جۇمساپ، ”ءبىر رەتتە ءبىتىرۋ“ دەگەن شارانى ويداعىداي اتقاردى
اينۇر ءماتسايدى شينجياڭ كالۋلي اس - سۋ باسقارۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋدى ارناۋلى باسقارۋشىسى. تۇڭعىش رەت سەرىكتەستىكتىڭ اتىنان قىزمەتكەرلەرگە قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كاسىبىن ءبىتىرۋ بارىسى ونىڭ ءالى ەسىندە. ول بىلاي دەدى: تاراۋ اتتاعان ساندى مالىمەتتەردەن ورتاق يگىلىكتەنۋدى جۇزەگە اسىرعاندىقتان، شينجياڭ ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تۇعىرىندا تەك كاسىپورىنداردىڭ بىرلىككە كەلگەن قوعامدىق سەنىمدىلىك شارتتى ءنومىرىن ەنگىزسەك بولعانى، كاسىپورىنداردىڭ نەگىزگى ينفورماتسياسى تولىق شىعا كەلەدى. ”ورىنداردىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ ينفورماتسياسىن كەمەلدەندىرۋ“ مودەلىن باسىپ، ارناۋلى باسقارۋشىلاردىڭ اتى - ءجونى، بايلانىس ءتاسىلى جانە تاپسىرۋشى بانكە سياقتى ينفورماتسيالارىن تولتىرعان زامان ءساتتى مالىمدەلىنەدى.
بۇرىن كاسىپورىندار جانە بۇقارا ءبىر ءىستى بىتىرگەن كەزدە، ەگەر ەكى جانە ودان جوعارى اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋ ىستەرىنە سايسا، ەكىنىڭ بىرىندە ءتۇرلى تاراۋداعى، ءتۇرلى دارەجەلى، ءتۇرلى تەرەزەلەرگە بارىپ جەكە - جەكە بىتىرەتىن ەدى. ال شينجياڭ ”ءبىر ءىستى ءبىر جولدا ءبىتىرۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق شوعىرلى قىزمەت وتەۋىن اتقارىپ، ىستەردى بىرىكتىرۋ، جۇمىس ءتارتىبىن قايتا جاساۋ، ينفورماتسيادان تەڭ يگىلىكتەنۋ ارقىلى جەلىدەگى تۇعىردا نەمەسە جەلىدەن تىسقارى تەرەزەدە ءبىر تۇتاس ءبىتىرىپ، جەلىدەن تىس شوعىرلاندىرۋ، جەلىدە بىرلەسە قيمىلداۋ ءتاسىلى ارقىلى جۇمىس ءتارتىبىن ساپالىلاندىرىپ، ”ءبىر ءىستى ءبىر ەسىكتەن ءبىتىرۋ، ءبىر تەرەزەدەن ءبىتىرۋ، ءبىر جولدا ءبىتىرۋدى“ جۇزەگە اسىردى.
قورعاندى بۇزىپ، سايكەستى ىلگەرىلەتتى. نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى اۆتونوميالى رايوندىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى، اۆتونوميالى رايوندىق بازار باقىلاۋ - باسقارۋ مەكەمەسى، اۆتونوميالى رايوندىق اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋ جانە الەۋمەتتىك بايلىق ساۋدا ورتالىعى، قوعام حاۋىپسىزدىگى تاراۋلارى سياقتى كوپتەگەن ورىندار ويدى ءبىر اراعا شوعىرلاندىرىپ، كۇشتى ءبىر جەرگە جۇمساپ، كاسىپورىندار مەن جەكەلەردىڭ ”تۇتاس پەريودىن“ ارقاۋ ەتىپ، نەگىزگى تاقىرىپتىق شوعىرلى قىزمەت وتەۋدى قالىپتاستىردى.
قازىر اۆتونوميالى رايوننىڭ 18 ”ءبىر ءىستى ءبىر رەتتە ءبىتىرۋ“ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى شوعىرلى قىزمەت كورسەتۋ توپتاماسىن اتقارۋ جوباسى مىندەتى تۇگەلدەي تولىق ورىندالدى، كاسىپورىندارعا ساياتىن ”توپتاما“ كاسىپورىن اشۋ، كاسىپورىندى قاراپايىم تۇردە تىزىمنەن ءوشىرۋ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى جەردى پايدالانۋ ۇقىعىن وتكەرمەلەۋ كىرىسى، كەن بايلىعى ارناۋلى كىرىسى بويىنشا سالىقتان وزگە اقى تاپسىرۋ سياقتىلاردى قامتيدى، ورتا ەسەپپەن ءاربىر نەگىزگى تاقىرىپتىق توپتامادان 85. 4 نۇسقا ماتەريال، 63. 3 بۋىن ىقشامدالىپ، 11. 2 رەتكى بوسقا سابىلۋ ازايتىلدى.
جاقسى ”داياشى“ بولىپ، ”بىرگە ءبىر“ قىزمەت وتەلدى
كاسىپورىنداردىڭ قاجەتىن كوزدەي وتىرىپ، شينجياڭ ”ءبىر ىسكە“ قىزمەت وتەۋدى جالپىلاستىرۋ نەگىزىندە، ”بىرگە ءبىر“، ”ءبىر بەكەتتىك“ قىزمەت وتەۋدى باعىتتامالى تۇردە ويداعىداي ىستەدى.
التاي ايماعىنىڭ تابيعي گاز ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ينجەنەرياسى اۆتونوميالى رايوندىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتىنىڭ ”ءبىر كاسىپورىن، ءبىر ارناۋلى ءبان“ قىزمەت وتەۋ ۇلگىسىن ورىستەتۋىنىڭ تابىستى مىسالى. نىساننىڭ الدىڭعى مەرزىمدىك راسمياتتارىنىڭ ءبىتىرىلۋى بارىسىندا بوگەت، قيىنشىلىق بولدى. وسى سەبەپتى اۆتونوميالى رايوندىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى جۇڭگو مۇناي - تابيعي گاز توبى سەرىكتەستىگىنە تالاي رەت بارىپ كەڭەستى، قىزمەت ءتۇيىلىستىردى، التاي ايماعىنا، تارباعاتاي ايماعىنا بارىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ماسەلەنى بايقاپ، قابىلداپ جانە شەشتى.
قازىر بۇل نىسان ءساتتى اتقارىلىپ، التاي ايماعى، تارباعاتاي ايماعى سياقتى جەرلەردە 3 تارماق نىسان قۇرىلىسىن باستادى.
تۇزەتۋ ءۇشىن، شىنداپ كىرىسۋ، مىقتاپ تىرەسىپ، قاداعالاپ جىبەرمەۋ كەرەك.
اۆتونوميالى رايوندىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى قىزمەت ستيلىن اناعۇرلىم جاقسارتىپ، كاسىپورىندارعا ساياتىن قىزمەت وتەۋدى ساپالىلاندىرۋ جونىندەگى ءبىرقانشا شارانى بەلگىلەدى، بۇل كەلەلى نىسانداردىڭ الدىڭعى مەرزىمدىك قىزمەتىن تەكسەرىپ بەكىتۋ، قىزمەت وتەۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ، كەلەلى نىسانداردى اتقارۋدا ”بىرگە ءبىر“ تەرەزەلىك جەتەكشىلىك ەتۋ، ەنەرگيا سارىپ ەتۋدى باسقارۋ ورەسىن جانە ەنەرگيادان پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ قىزمەت وتەۋىن جاپپاي جوعارىلاتۋ سياقتىلاردى قامتيدى.
اۆتونوميالى رايوندىق بازار باقىلاۋ - باسقارۋ مەكەمەسى ”حالىق ءۇشىن قىزمەت وتەۋ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋدى“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ ونىمدىلىگىن تەكسەرۋدىڭ ماڭىزدى مازمۇنى ەتىپ، فۋنكتسيالىق قىزمەت وتەۋ باسىمدىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ”قولايلىلاندىرىپ ءبىتىرۋدى“، ءبىر رەت ەستەلىككە الۋدى، حات - حۇجاتتاردى وزدەرى جاساۋدى، تىكەلەي ارحيۆكە الۋدى ىلگەرىلەتىپ، قىزمەت وتەۋدە ”كەزدەسپەۋدى“، ”جۇمىستان تۇسپەۋدى“، ”ارحيۆتە ءۇزىلىس بولماۋدى“ جۇزەگە اسىردى.
شينجياڭداعى ءار دارەجەلى حالىق سوتى مەكەمەلەرى قايشىلىقتار مەن داۋ - شارلاردى شەشۋدىڭ ”ءبىر بەكەتتىك“ كوپ نەگىزدى جاراستىرۋ تۇعىرى اياسىن كەڭەيتىپ، قامسىزداندىرۋ، باعالى قاعازداردى باقىلاۋ - باسقارۋ ورگاندارىمەن كوپ نەگىزدى شەشۋ سەلبەستىك مەحانيزمىن ورناتىپ، بازار تۇلعالارىنىڭ ۇقىعىن قورعاۋداعى وزىندىك قۇنىن ءونىمدى جەڭىلدەتتى.
”ءبىر جولدا“ تولىق ءبىتىرۋ، ”ءبىر تەرەزەدە“ قابىلداۋ، ”ءبىر جەلىدە“ ءبىر تۇتاس ءبىتىرۋ، ”ءبىر ءىستى“ بىرىگىپ ءبىتىرۋ، ”ءبىر رەتتە“ جاقسى ءبىتىرۋ، ”بىرگە ءبىر“ قىزمەت وتەۋ... اكىمشىلىك قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، كاسىپورىندارعا قولايلىلىق تۋدىرۋداعى ءبىر قىدىرۋ شارالاردىڭ اتقارىلۋى كاسىپورىندارعا شينجياڭنىڭ شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرۋداعى ”تەبىنى“ مەن ”مەيىرىن“ شىنايى سەزىندىردى، سونداي - اق شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا پارمەندى تىرەك ازىرلەدى.
