− جۇڭگو گومينداڭ پارتياسىنىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى، جۇڭحۋا چيڭيان بەيبىتشىلىك − وقۋ − اعارتۋ قورىنىڭ القا باستىعى حۇڭ شيۋجۋمەن سۇحبات
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ نا
”مەن كورگەن شينجياڭ كەيبىر باتىس ەلدەرىنىڭ ايتقانىنان مۇلدە باسقاشا ەكەن.“ 5 - ايدىڭ 23 - كۇنى شينجياڭداعى ەكسكۋرسيا ساپارى اياقتاعان كەزدە جۇڭگو گومينداڭ پارتياسىنىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى، جۇڭحۋا چيڭيان بەيبىتشىلىك - وقۋ - اعارتۋ قورىنىڭ القا باستىعى حۇڭ شيۋجۋ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتى ءتىلشىسىنىڭ تىلشىلىگىن قابىلداعاندا وسىنى ايتتى.
شينجياڭداعى كەزىندە حۇڭ شيۋجۋ مەن ساپارلاستارى ءۇرىمجى قالاسى، سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسى، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، قاشقار ايماعى، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى قاتارلى جەرلەردى ناقتى ارالاپ، اۋىل - قىستاق، مەكتەپ، كاسىپورىن، بازار، ءدىني ورىندار سياقتىلارعا بارىپ، جەرگىلىكتى ءار ۇلت بۇقاراسىمەن بەتپە - بەت اڭگىمەلەسىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى، حالىق تۇرمىسىنىڭ جاقسارۋى جانە ەكونوميكالىق دامۋى سياقتى جاقتارداعى جاعدايلاردى ىشكەرىلەي ۇعىستى.
”بار كۇشپەن لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كەرەك“
حۇڭ شيۋجۋ بىلاي دەپ اشىق ايتتى: كەزىندە امەريكا باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ ادامدىق ۇقىق سالاسىندا شينجياڭدى باسقارۋ جونىندە كۇدىك - كۇمان تاققاندىعىن ەستىگەن ەدىم، وسى رەت شينجياڭعا كەلگەندەگى ءبىر ماڭىزدى ماقساتىم ناقتى ارالاۋ ارقىلى شىنايى شينجياڭدى ۇعىنۋ ەدى. سول ءۇشىن العاشقى بەكەتتە شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمەسىن ەكسكۋرسيالادىم. ”كورمەنى ەكسكۋرسيالاعاندا قاتتى تۇرشىگىپ، ارقام مۇزداپ كەتتى“، - دەدى ول.
حۇڭ شيۋجۋ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمەسى قىرۋار فوتوسۋرەت، بەينەجازبا جانە ناقتى زاتتار ارقىلى تالاي رەتكى زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلولارىنىڭ (وقيعا) سول كەزدەگى كۇيىن قالپىنا كەلتىرىپتى، زورلىقتى كۇش لاڭكەستەر جازىقسىز جانداردى راقىمسىزدىقپەن ءولتىرىپ، دەلو تۋدىرۋ ءتاسىلى جان تۇرشىكتىرەدى ەكەن. كورمە ارقىلى لاڭكەس كۇشتەر تۋدىرعان زورلىقتى كۇش قىلمىستىق دەلولارىنىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنا اۋىر اپات اكەلىپ، كوپتەگەن شينجياڭدىقتاردىڭ جۇرەگىنە وراسان زور جاراقات سالعاندىعىن ءبىلدىم. ”سوندىقتان بار كۇشپەن لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كەرەك“! - دەدى ول.
حۇڭ شيۋجۋ شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە زاڭ بويىنشا سوققى بەرۋ جانە ونىڭ الدىن الۋ سياقتى جاقتاردا ىستەگەن قىزمەتتەرىنە بەلسەندى باعا بەردى. ول مىنالاردى ءبىلدىردى: كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن زاڭ بويىنشا قۇرىپ، تاربيە ارقىلى كەزىندە ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ۋلاۋىنا ۇشىراعان بۇقارانى تۇزەلۋگە جەتەكتەۋ، ”ءۇشتى ۇيرەنۋ، ءبىردى الاستاۋ“، ياعني مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى، زاڭ بىلىمدەرىن، كاسىپتىك شەبەرلىكتى ۇيرەنۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ارقىلى ولاردىڭ زاڭ مەن ءدىننىڭ قاتىناسىن دۇرىس تانۋىنا، شەبەرلىك ارتىقشىلىعى ارقىلى تۇرمىسىن جاقسارتۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ − ءدىني ۇشقارى يدەيا مەن لاڭكەستىكتىڭ شينجياڭدا ورشۋىنەن ساقتانۋداعى دۇرىس امال.
”ءناسىل جويۋ“ دەگەن ساندىراق
حۇڭ شيۋجۋ وسى رەتكى ساپارىندا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋ بىتىرگەن بۇرىنعى وقۋشىلارمەن اڭگىمەلەستى، ول وقۋشىلاردىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنداعى كەزدەرىندە ءار دۇيسەنبىدەن جۇماعا دەيىن ساباق وقيتىندىعىن، سەنبى، جەكسەنبىدە ۇيلەرىنە قايتاتىندىعىن، باس بوستاندىعى شەكتەمەگە ۇشىراماعاندىعىن ۇعىستى. وقۋشىلار مەن وقىتۋشىلار بىرگە تۇرمىس كەشىرىپتى، تاماق سياقتى جاقتارداعى شارت - جاعدايى توتەنشە جاقسى بولىپتى.
حۇڭ شيۋجۋ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى امەريكا جانە كەيبىر باتىس ەلدەرى سۋرەتتەگەندەي ”جازا لاگەرى“ ەمەس ەكەن، وقۋشىلاردىڭ بارلىعى وقۋ ءبىتىرىپ، ۇكىمەتتىڭ كومەگىندە ورنىقتى جۇمىستانىپ، باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ جاتىپتى. ”امەريكانىڭ، باتىس جاقتىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن جازعىرۋى بۇكىلدەي پالە جابۋ، كۇيە جاعۋ“، - دەدى ول.
جۇڭگوعا قارسى كۇشتەردىڭ جالا جاۋىپ شينجياڭ ”ءناسىل جويۋ“ جۇرگىزدى دەگەنىنە قاراتا، حۇڭ شيۋجۋ شينجياڭداعى ساپارى كەزىندە ءبىر ۇيعۇر ۇلتى دوستىڭ وزىنە ءبىر ۇيدەگى ءتورت ۇرپاق ادامنىڭ سۋرەتىن ەرەكشە قۋانىشپەن كورسەتكەندىگىن، ۇلكەن وتباسىنداعى ادامداردىڭ شات - شادىمان ەكەندىگىن مىسالعا كەلتىردى. حۇڭ شيۋجۋ تاعى جاقىنداعى جىلداردان بەرگى شينجياڭنىڭ جان سانىنىڭ ارتۋ جاعدايىن، اسىرەسە، ۇيعۇر ۇلتى جان سانىنىڭ ارتقان ساندى مالىمەتىن ارنايى قولدانىپ، كەيبىر ەلدەردىڭ شينجياڭ جونىندەگى ساندىراقتارىنا تويتارىس بەردى،”’ءناسىل جويۋ‘ دەگەن ءسوز سوندا قايدان كەلگەن“؟ دەپ قايىرا سۇرادى ول.
شينجياڭ ”از ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىن جويدى“ دەگەن ساندىراققا قاراتا حۇڭ شيۋجۋ قاشقار بايىرعى قالاسىن ارالاعان كەزدە جەرگىلىكتى ۇكىمەت قاشقار بايىرعى قالاسىن وزگەرتىپ سالعان كەزدە ”قورعاۋ سيپاتتى وزگەرتىپ سالۋ“، ”كونەسىن كونەدەي تۇزەتۋ“ پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، بايىرعى قالانىڭ ءداستۇرلى بەت - بەينەسىن ساقتاپ قالۋمەن بىرگە، تۇرعىنداردىڭ تۇرمىس ورتاسى مەن شارت - جاعدايىن ءتىپتى دە جاقسى، ءتىپتى دە قولايلى ەتىپ وزگەرتكەندىگىن ۇعىسقاندىعىن تاعى مىسالعا كەلتىردى.
بۇل عانا ەمەس، مەيلى شينجياڭنىڭ قايسى وبلىس، ايماق، قالاسىن ارالاساڭىز دا، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ مەن ۇيعۇر جازۋىندا بىردەي جازىلعان قاتىناس بەلگى تاقتايلارىن جانە جارناما تاقتايلارىن، ءسوزسىز، كورە الاسىز. ول بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ەگەر شىنىمەن ”ءناسىل جويۋ“ نەمەسە ”از ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىن جويۋ“ بار بولسا، جوعارىدا ايتىلعاندار ءومىر سۇرمەۋى ءتيىس قوي.
”ايتىلمىس ’ەڭبەككە زورلاۋ‘ دەگەن بولماعان“
وسى رەتكى شينجياڭ ساپارىندا، حۇڭ شيۋجۋ تاعى بىرنەشە توقىماشىلىق كاسىپورىندارىن ەكسكۋرسيالاپ، قىزمەتكەرلەرمەن اڭگىمەلەستى، ول يەلەگەن شىنايى جاعداي: كاسىپورىندا ماشينالانعان جۇمىس جۇزەگە اسىپتى، جۇمىسشىلاردىڭ كوپ ساندىسى توقىماشىلىق جابدىقتارىن باقىلاۋ، رەمونتتاۋ سياقتى قىزمەتتەرمەن شۇعىلدانادى نەمەسە از مولشەردە قول تىگىنشىلىگىمەن شۇعىلدانادى، كىرىستەرى وتباسىن اسىراۋعا جەتكىلىكتى، ايتىلمىس ”ەڭبەككە زورلاۋ“ دەگەن بولماعان!
”مەن شينجياڭدا ءار ولكە، قالانىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ ماقساتىنداعى كوپتەگەن نىسانىن كوردىم، مەيلى مەكتەپ، الدە كاسىپورىن بولسىن، بارلىعىنىڭ جۇمىسى تاماشا ءجۇرىپ جاتىپتى“. حۇڭ شيۋجۋ شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قىزمەتىن جوعارى باعالاپ، بىلاي دەپ ەسەپتەدى: بۇل قىزمەت شينجياڭداعى از ۇلت بۇقاراسىنىڭ تەحنيكا ۇيرەنۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، كوپتەگەن جۇمىستانۋ ورايىن ازىرلەدى. جۇڭحۋا ۇلتى ىنتىماقتى ۇلكەن شاڭىراق، ءبىر جاقتا قيىنشىلىق بولسا بارلىق جاق كومەكتەسەدى، ورتالىق ۇكىمەتتىڭ بۇكىل ەلدىڭ كۇشىن جۇمىلدىرۋ ارقىلى ۇلتتىق وڭىرلەردىڭ بىرگە دامۋدى، گۇلدەنۋدى جۇزەگە اسىرۋىنا كومەكتەسۋى ادامدى ەرەكشە اسەرلەندىرەدى.
مۇنان سىرت، حۇڭ شيۋجۋ ءدىني ورىنداردى ەكسكۋرسيالاپ، ءدىني قايراتكەرلەرمەن اڭگىمەلەسكەننەن كەيىن ءوزىنىڭ شينجياڭدا قالىپتى ءدىني قيمىلدار زاڭ بويىنشا قورعالاتىندىعىن، ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىنىڭ ءونىمدى قامتاماسىز ەتىلگەندىگىن ۇعىسقاندىعىن ايتتى. ”ءدىن ءوز - ءوزىن كەمەلدەندىرۋدى جانە جەتىلدىرۋدى باسا دارىپتەيدى، ىزگى ءىس ىستەۋگە شابىتتاندىرادى، ءدىن اتىن جامىلىپ باسقالاردى زيانداعان، بىلىقپالىق تۋدىرعان ءارقانداي ادام ناعىز ءدىن ءمۇريتى ەمەس، قايتا ءدىندى جەلەۋ ەتكەن بۇزاقى“.
سۇحبات بارىسىندا حۇڭ شيۋجۋ شينجياڭنىڭ كوركەم تابيعاتىن، قاراپايىم دا ىقىلاستى جەر جايىن، ەل عۇرپىن بارىنشا القادى، ۇلتتاردىڭ ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋىنىڭ كوركەم كارتيناسىن جادىندا بەرىك ساقتاپ قالدى. ول مىنالاردى ءبىلدىردى: شينجياڭ جاراسىمدىلىق پەن شاتتىققا تولى جەر، بولاشاق دامۋ كومەسكى كۇشى شەكسىز، شينجياڭنىڭ تايۋانمەن اۋىل شارۋاشىلىعى، ساياحات، ساۋدا، مادەنيەت سياقتى كوپ سالادا سەلبەستىكتى تەرەڭدەتۋىن ءۇمىت ەتەمىن.
