لي جيانجياڭ:
ءۇن - ءتۇنسىز 30 جىل ەڭبەكتەنىپ، ءبيداي اتىزىنىڭ كۇزەتشىسى بولۋعا پەيىل بولدى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى شيە حۇيبيان
كاسىپورىن جوعارى ەڭبەكاقى بەرىپ، جىعىلا جابىسسا دا ونىڭ عىلمي زەرتتەۋگە ات سالىسۋ ىنتاسى مەن ەركىن اۋىتقىتا المادى. عىلمي زەرتتەۋ ىستەرىنە دەگەن وسى ىقىلاسىمەن جانە سۇيىسپەنشىلىگىمەن، ول ءبيداي ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ عىلمي زەرتتەۋى ورنىندا 30 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءۇن - ءتۇنسىز ەڭبەكتەندى.
ول شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم اكادەمياسى استىق داقىلدارىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى، زەرتتەۋشى لي جيانجياڭ. بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا كاسىپورىندا قوسىمشا قىزمەت ىستەگەن كەشىرمەسىن اۋىزعا العاندا، ول جاي عانا: ”مەن عىلمي زەرتتەۋدى اناعۇرلىم جاقسى كورەمىن، ءومىر بويى ءبيداي اتىزىنىڭ كۇزەتشىسى بولعانىم ءجون“، - دەدى.
”العان بەتىنەن قايتپايتىن باتىلدىق بولۋ كەرەك“
1997 - جىلى تارباعاتاي سىناق اتىزىنداعى ءبيداي كەڭ كولەمدى قۋاڭشىلىققا ۇشىرادى، بۇل عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىر جىلدان بەرگى جاپالى ەڭبەگىنىڭ سەلگە كەتۋ مۇمكىندىگىن اڭعارتادى. كوپشىلىك ءسال تورىعىپ قالدى، لي جيانجياڭ دا قاعىس قالمادى. ايتسە دە ول العاش قىزمەتكە قاتىناسقاندا ۇستازى ۇيرەتكەن ”ءارقانداي كەزدە دە سۇراۋ قويا وتىرىپ زەر سالۋ كەرەك“ دەگەن تاجىريبەنى ەسىنە الدى.
لي جيانجياڭ العان بەتىنەن قايتپادى، ول ءار كۇنى سىناق پۋنكتىندە ءاربىر سورتتىڭ جاعدايىن مۇقيات بارلاپ ەستەلىككە الدى. تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار. ءبىر اپتادان كەيىن ول بىرنەشە ءتۇپ ءبيدايدىڭ قۋراپ قالماعانىن، ونىڭ ۇستىنە ماساعىنىڭ ۇلكەن، ساباعىنىڭ ەرەكشە جۋان ەكەندىگىن بايقادى. لي جيانجياڭ مۇنىڭ ءبىر جاقسى سورت بولۋى مۇمكىن ەكەندىگىن سەزدى.
وسىلايشا، قايتا - قايتا سىناق جاسادى، سالىستىردى، تەكسەردى... 6 جىلدان ارتىق ۋاقىتتان كەيىن ءبيدايدىڭ جاڭا سورتى − شينچۇن 10 - ءنومىرلى دۇنيەگە كەلدى. بۇل سورت قازىرگى قۋاڭشىلىققا ەڭ ءتوزىمدى جازدىق ءبيداي سورتىنىڭ ءبىرى.
”العان بەتىنەن قايتپايتىن باتىلدىق بولۋ، ونان دا ماڭىزدىسى، ساتسىزدىكتەن تايسالمايتىن كوڭىل كۇي دە بولۋ كەرەك، ويتكەنى 10 نەشە جىل تاباندىلىق ەتسەڭ دە، اقىرىندا جەڭىلىسپەن تىنۋىڭ دا مۇمكىن“، - دەدى لي جيانجياڭ، - ”سۇراۋ قويا وتىرىپ زەر سالعاندا، وي جۇگىرتكەندە كۇتپەگەن قۋانىشقا قول جەتكىزەسىڭ. ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋدىڭ كەرەمەتى مىنە وسىندا“.
”ەگىنشىلەردىڭ قاجەتى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ نىساناسى“
لي جيانجياڭ بىلاي دەدى: ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ ەستىگەن قۇلاققا وڭاي سياقتى بولعانىمەن، جۇمىس بارىسى ەرەكشە كۇردەلى قايشلىقتى بولادى.
لي جيانجياڭ بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى: ماسەلەن، توزاڭداردىڭ ارالاسىپ كەتپەۋىن تيۋ ءۇشىن عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ شىمشۋىرمەن ۇساق اتالىق بۇرشىكتەردى ءبىر - بىردەن الىپ تاستاۋى، تەك انالىق بۇرشىكتى عانا الىپ قالۋى، ونان سوڭ تاعى ءبىر اتا تەكپەن توزاڭداندىرىپ، بۋدانداستىرىلعان ءبيداي ”قانىنىڭ“ تازالىعىنا كەپىلدىك ەتۋى كەرەك.
لي جيانجياڭ ءبىر جىلدىڭ 365 كۇنىنىڭ كەمىندە 280 كۇنىندە سىناق اتىزىندا بولادى، قۇراستىرىپ دايىنداۋدان، تەگىن تاڭداۋدان تارتىپ، تەكتەستەرىن سارالاۋعا، سالىستىرىپ سىناق جاساۋعا، ودان ءار دارەجەدەگى دايىندىق سىناققا، وڭىرلىك سىناققا، ءوندىرىس سىناعىنا قاتىناسۋعا دەيىن...”ءبىر جاڭا سورتتىڭ دۇنيەگە كەلۋى ۇنەمى 10 نەشە جىلدىق اساۋ تولقىننىڭ شايقاۋىن باستان وتكىزەدى، سان مىڭداعان جاڭا تەكتەستەردىڭ اراسىنان وزىپ شىعادى“. لي جيانجياڭ بىلاي دەدى: ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانعاندا، جالعىزدىققا توزە ءبىلۋ ءارى بۇدان قۋانىش تابۋ كەرەك.
ءبيداي ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانعاننان بەرى لي جيانجياڭ ىلگەرىندى - كەيىندى ءبيدايدىڭ 14 ءتۇرلى سورتىن سۇرىپتاۋعا جانە جەتىلدىرۋگە باستاماشىلدىق ەتتى. سوڭعى جىلداردان بەرى لي جيانجياڭ ەگىنشىلەردىڭ قاجەتىنە قاراي ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ نىساناسىن ۇزدىكسىز رەتتەپ، ءتۇسىمدى بولۋعا كەپىلدىك ەتۋمەن قاتار سورعا ءتوزىمدى، ساعىز، ەرەكشە ءبيداي جاڭا سورتىن سۇرىپتاۋدى جانە جەتىلدىرۋدى بەلسەنە ورىستەتتى. تاياۋدا عانا بەكىتۋدەن وتكەن ورتاشا ساعىز سورتى لياڭچۇن 1242نىڭ، ساعىز سورتى لياڭچۇن 1345تىڭ جەكە - جەكە ءار مۋىنان 719 كيلوگرام، 713 كيلوگرام ءونىم الىپ، شينجياڭ جازدىق ءبيدايىنىڭ ءتۇسىمدى بولۋ رەكوردىن جاڭالاپ، كەڭ كولەمدە جالپىلاستىرۋ كەزەڭىنە ءوتتى.
”ءتۇسىمدى بولۋدىڭ“ سىرىنا ايالداعاندا، لي جيانجياڭ: ”ەگىنشىلەردىڭ قاجەتى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋدىڭ نىساناسى، ءوزىم جەتىلدىرگەن تۇقىمنىڭ ەگىنشىلەردىڭ اتىزىندا سارى التىنداي جايقالىپ تۇرعانىن كورگەندە، كەۋدەمدى كەرنەگەن ماقتانىش سەزىمىن تىلمەن جەتكىزە المايمىن“، - دەدى.
”القىمداعان تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەردەن ۇزدىكسىز قامال الامىن“
شينجياڭ ەلىمىزدەگى سورتاڭ جەر اۋدانى ەڭ كەڭ ولكە رايون ءارى سورتاڭ جەرگە ۇيلەسەتىن، ءارى ءتۇسىمدى ءبيداي جاڭا سورتىن قالاي سۇرىپتاۋعا، جەتىلدىرۋگە بولادى؟ بۇل ءبىر قيىن ماسەلە.
لي جيانجياڭ 1996 - جىلدان باستاپ سورعا ءتوزىمدى ءارى ءتۇسىمدى ءبيداي سورتىن سىناق ەتە باستادى. 12 جىلدان كەيىن شينچۇن 29 - ءنومىرلى تەكسەرىپ بەكىتۋدەن ءوتتى، بۇل سورت شينجياڭداعى تۇڭعىش سورعا ءتوزىمدى، ءتۇسىمدى، ساپالى جازدىق ءبيداي سورتىنا اينالدى، سونداي - اق 1993 - جىلعى شينچۇن 6 - نومىرلىدەن كەيىن شينجياڭداعى جىلدىق ەگىلەتىن جەر اۋدانى ءبىر ميلليون مۋدان اسقان ءبىرىنشى جازدىق ءبيداي سورتى.
عىلمي زەرتتەۋمەن شۇعىلدانۋ ءۇشىن، ءسوزسىز، ۇزدىك بولۋعا تالپىناتىن رۋح بولۋ كەرەك، لي جيانجياڭ جاڭا سورتتى بايقاۋدى مىسە تۇتپادى. ءتۇسىمدى جاڭا سورت جەتىلدىرۋ تەك ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋدىڭ باستاماسى عانا، قايتكەندە جاڭا تەحنيكا ارقىلى ءارى ءتۇسىمدى، ءارى ساپالى بولۋدى جۇزەگە اسىرۋ لي جيانجياڭنىڭ باستان - اياق تالپىنعان نىساناسى. ول: ”’ءتۇسىمدى بولۋ‘ مەن ’ساپالى بولۋ‘ اسىلىندە - اق قايشىلىقتى، ايتسە دە مولەكۋلالىق بيولوگيالىق ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ تەحنيكاسى ارقىلى مۇنى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى“، - دەدى.
”قازىر ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ ’داعدىلى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ + بيولوگيالىق تەحنيكا + ينفورماتسيالاندىرۋ‘ ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋدىڭ ’0. 4 داۋىرىنە‘ قادام تاستادى. شينجياڭ قازىر ءالى دە داعدىلى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ كەزەڭىندە تۇر، ايتسە دە بۇل بىزگە ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەۋ بەتالىسى مەن قوزعاۋشى كۇشىن ازىرلەدى“، - دەدى لي جيانجياڭ تەبىرەنە.
كەلەسى قادامدا لي جيانجياڭ مولەكۋلالىق بيولوگيالىق ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ تەحنيكاسىنان ءتۇيىندى تۇردە قامال الىپ، ماڭىزدى ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ گەنىن كادەگە جاراتۋ، ءتۇيىندى سورتتى ساقتاۋ سياقتى جاقتارعا كۇش سالىپ، ”القىمداعان“ تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەردەن ۇزدىكسىز قامال الىپ، ەگىنشىلەر ەگۋدى ۇناتاتىن اناعۇرلىم كوپ ءبيداي سورتىن جەتىلدىرەدى.
