شۇي چيڭگۋاڭ
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتى ”وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جاڭا كەلبەتى“ جالپىلىق مەديا حابارلاۋ ۇجىمى قاراقاش اۋدانى اقساراي اۋىلى ۇزىنارىق قىستاعىنداعى جيامەي سىبىرتكى جاساۋ ورتالىعىنا بارعاندا، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ گاۋلياڭ سىبىرتكىسىن مۇقيات جاساپ جاتقان كورىنىسى ولاردى باۋراپ اكەتتى. وسى قىستاقتىڭ ءبىرىنشى شۋجيى: ”مىنا كىشكەنە سىبىرتكىلەردى كوزگە ىلمەي قويماڭدار، مۇندا ۇلكەن پاراسات جاتىر“، - دەدى كۇلىپ.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جەڭىسكە جەتۋدە كاسىپ سالاسىن دامىتۋ تەتىك سانالادى. كاسىپ سالاسىنىڭ جۇمىستانۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، بەلگىلى ونىمدىلىككە يە ەتۋدە، باستىسى، كاسىپ سالاسىن ءداپ باسىپ تاڭداۋ كەرەك. ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى مەن قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ وتباسىلاردى ارالاۋ بارىسىندا ۇزىنارىق قىستاعىنداعى تۇرعىنداردىڭ ءشي توقۋ ءداستۇرى بار ەكەنىن بايقايدى، ونىڭ ۇستىنە وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اۋىل - قىستاقتارىندا سبىرتكىگە سۇرانىس مول بولعاندىقتان سىبىرتكى زاۆودىن قۇرۋدى ۇيعارادى. بىرنەشە جىل دامىتۋ ارقىلى سىبىرتكى زاۆودىنىڭ كولەمى بارعان سايىن ۇلعايىپ، بۇگىنگى كۇندە 50 نەشە ادامدى تىكەلەي جۇمىستانۋعا باستاپ وتىر، ونىمدىلىگى بارعان سايىن جاقساردى. شاعىن سبىرتكى زاۆودىنىڭ امالياتى بىزگە مىنانى ءتۇسىندىردى: اۋىل - قىستاقتا قانداي كاسىپ سالاسىن دامىتۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى ويجوتامەن سوعىپ، تۇسپالداي سالۋعا كەلمەيدى، ءسوز جوق، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋگە تاباندى بولىپ، تولىق تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە عانا، كاسىپ سالاسى تياناقتانىپ تامىر تارتىپ، ۇزاق ومىرشەڭدىككە يە بولا الادى.
كاسىپ سالاسىن دامىتۋدا ءونىمنىڭ ەرەكشەلىگىنىڭ بار - جوقتىعى ونىڭ بازاردا تابان تىرەپ تۇرا الۋ - الماۋىن بەلگىلەيدى. سىبىرتكى زاۆودىندا وندىرىلگەن سبىرتكىلەردىڭ باستابىندا ەشقانداي ەرەكشەلىگى جوق، بارلىعى جاي كاۋلەن سىبىرتكى بولاتىن. كەيىن، سىبىرتكى زاۆودى ۇيعۇر ۇلتى بۇقاراسىنىڭ كوزدىڭ جاۋىن الاتىن اشىق رەڭدەردى ۇناتاتىن ەرەكشەلىگىنە قاراي، سىبىرتكىلەردى قىزىل تۇسكە بويادى، ناتيجەدە ءبىر سىبىرتكى 2 يۋان قىمبات باعادا ساتىلاتىن بولدى. سونىمەن قاتار، وڭتۇستىك شينجياڭدا قۇمدى بوراننىڭ ءبىرشاما كۇشتى بولۋ، جەر سىپىرعاندا وڭاي ەلەكترلىك اسەر تۋىلۋ جاعدايىمەن بىرلەستىرىپ، سىبىرتكى زاۆودى تالشىقتان پايدالانىپ جالپاق ۇلكەن سىبىرتكى جاسادى، ناتيجەدە بازار قاجەتىن قامداي الماي قالدى. شاعىن سىبىرتكى زاۆودىنىڭ دامۋى بىزگە كاسىپ سالاسىن دامىتۋ بارىسىندا بازار سۇرانىسىن سەزگىرلىكپەن يگەرىپ، كوبىرەك جاڭالىق اشۋ تانىمىمەن ”ەلدە جوعى مەندە بار، ەلدە بارى مەندە ساپالى“ دەگەنگە كۇش سالسا، بازاردا جۇرتتى ۇزدىكسىز قىزىقتىرۋعا بولاتىندىعىن ءتۇسىندىردى.
كوپ جاق تەڭ يگىلىككە كەنەلەتىن مۇددەنى بايلانىستىرۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرعاندا عانا كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋى باياندى بولادى. سىبىرتكى زاۆودى ”قىستاق دارەجەلى جەتەكشى كاسىپ سالاسى + پارتگرۋپپا + كەدەي وتباسى“ سىندى دامۋ وي جەلىسىن قولدانىپ، تاپقان اقشانىڭ ءبىر بولىگىن قىستاق تۇرعىندارىنا ەڭبەكاقى رەتىندە تاراتىپ، ءبىر بولىگىن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشىلەردىڭ قايتالاي ءوندىرىستى كەڭەيتۋىنە بەرسە، تاعى ءبىر بولىگىن كوللەكتيۆ كىرىس رەتىندە پايدالانىپ، قىستاقتىڭ الەۋمەتتىك يگىلىك ىستەرىن دامىتتى. ۇزىنارىق قىستاعىنىڭ ءبىرىنشى شۋجيى بىزگە بىلاي دەدى: قازىرگى ۋاقىتتا سىبىرتكى زاۆودىنا ”سۋ جىبەرىپ بالىق ءوسىرۋدى“ جولعا قويىپ، جالداۋ اقىسى سياقتى قاراجاتتاردى بارىنشا از جيناپ، سىبىرتكى زاۆودىنىڭ كولەمدى كەڭەيتىپ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋىنە قارجى دايىنداپ، ءتىپتى دە كوپ ادامدى جۇمىستاندىرۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ وتىرمىز. شاعىن سىبىرتكى زاۆودىنىڭ دامۋى مىنانى ءتۇسىندىردى: جان - جاقتى، ديالەكتيكالىق، ۇزاق بولاشاقتىق كوزقاراس ورناتىپ، حالىقتى وزەك، دامۋدى باعدار ەتكەن مۇددەنى بايلانىستىرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، كوز الداعىنى عانا ويلاۋدان، ”تۇگىن قالدىرماۋدان“ اۋلاق بولعاندا عانا، كاسىپ سالاسىن اناعۇرلىم باياندى ەتىپ، ءار جاقتى ءتىپتى دە كوپ پايداعا كەنەلتۋگە بولادى.
ۇزىنارىق قىستاعى ءبىرىنشى شۋجيىنىڭ ”قىستاق تۇرعىندارى اقشا تابا الاتىن جۇمىس بولسا بولعانى، ءبىز ءبارىن ىستەيمىز، امالىن تاۋىپ ىستەيمىز“ دەگەن ءسوزى تىلشىلەردى اسەرلەندىردى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تاماشا تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ اۋەلگى ماقساتى، قىستاقتىڭ كاسىپ سالاسىن بارعان سايىن جاقسارتۋ اقىل - پاراساتى بولعاندا، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ كەڭ - بايتاق دالاسىندا اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ كوركەم كارتيناسىن، ءسوز جوق، سالۋعا بولاتىندىعىنا سەنەمىز.
