”شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسى ءماندى، باقىت سەزىمى وتە كۇشتى ەكەن“
− بەيجيڭ داشۋەسىندەگى شەتەلدىك وقۋشىلار شينجياڭدا ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولدى
□ انار بۇلت شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى شىن زۋشياۋ
”قاشقارعا، حوتانعا كەلىپ، جۇرە تاماشالاپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىنىڭ ءماندى، باقىت سەزىمىنىڭ وتە كۇشتى ەكەندىگىن شىنايى سەزىندىم!“. قىسقا عانا 3 كۇندىك وڭتۇستىك شينجياڭ ساپارىندا كوموردان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى يوۋنو شينجياڭعا قاتتى قىزىقتى. ”مەن شينجياڭنان كورگەن - بىلگەندەرىم مەن سەزىنگەندەرىمدى تۋىس - تۋعان، دوس - جاراندارىممەن بولىسەمىن“، - دەدى ول.
6 - ايدىڭ 21 - كۇنى ءتوراعا شي جينپيڭ بەيجيڭ داشۋەسىندەگى شەتەلدىك وقۋشىلارعا جاۋاپ حات قايتارىپ، ولاردى شىنايى جۇڭگونى اناعۇرلىم تەرەڭ ۇعىنىپ، ويلارى مەن اسەرلەرىن اناعۇرلىم كوپ ادامعا تانىستىرىپ، ءار ەل حالىقتارىنىڭ تىلەكتەرىنىڭ جالعاسۋىن جەبەۋ ءۇشىن بەلسەندى رول اتقارۋعا ىنتالاندىرعان ەدى.
10 - ايدىڭ 1 - كۇنىنەن 3 - كۇنىنە دەيىن، كامەرۋن، بانگلادەش، اۋعانستان، بۋرۋنەي، ۋگاندا، رەسەي، پاكيستان، كورەيا، موڭعۇليا، شريلانكا، امەريكا، انگليا سياقتى 16 مەملەكەتتەن كەلگەن بەيجيڭ داشۋەسىندەگى 20 شەتەلدىك وقۋشى شينجياڭدا ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولدى، ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ ۇيىرمەسىندەگىلەر ىلگەرىندى - كەيىندى قاشقار ايماعىنا، حوتان ايماعىنا كەلىپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامىعاندىعىن، قوعامىنىڭ ورنىقتى ەكەندىگىن، حالىق تۇرمىسىنىڭ جاقسارعاندىعىن، مادەنيەتىنىڭ گۇلدەنىپ، ۇلتتاردىڭ ىنتىماقتى، دىندەردىڭ جاراسىمدى ەكەندىگىن، حالىقتىڭ تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرىپ جاتقاندىعىن شىنايى سەزىنىپ، شينجياڭنىڭ بارلىق جەرىنىڭ تىنىش تا بەرەكەلى، گۇلدەنىپ - كوركەيگەن بەينەدە ەكەندىگىن كوردى.
”مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق“. شەتەلدىك وقۋشىلار شينجياڭنىڭ تۇرلىشە قالالارىندا ەكسكۋرسيالاۋ، ساپاردا بولۋ ارقىلى شينجياڭدى جانە شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن اناعۇرلىم ىشكەرىلەي ءتۇسىندى، سونداي - اق جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جونىندە اناعۇرلىم ايقىن تانىمعا يە بولدى.
شينجياڭنىڭ بارلىق جەرى تىنىش تا بەرەكەلى بەينەدە ەكەن
10 - ايداعى وڭتۇستىك شينجياڭدا كۇزدىڭ قوڭىر سامالى ەسىپ، جەمىس پەن كوكونىستىڭ حوش ءيىسى اڭقيدى.
ايتىكار مەشىتىنىڭ الدىنداعى كەڭ ايتىكار الاڭىندا بالالار اق كەپتەردى قۋالاي اسىر سالىپ سۇيكىمدى كورىنىس قالدىرۋدا، ساياحاتشىلار مەن قالا تۇرعىندارى الاڭدا بوي جازىپ، جايبىراقات قىدىرىپ ءجۇر.
ءتۇن قۇشاعىنداعى قاشقار بايىرعى قالاسىندا اشەكەيلى شامدار شۇعىلا شاشىپ، ساياحاتشىلار قايشالىسىپ ءجۇر. قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ ۇلكەن - كىشى كوشەلەرىندە سەيىلدەپ جۇرگەن شەتەلدىك وقۋشىلار كۇندىزگىدەن باسقاشا كوركەمدىكتى تاماشالادى.
بۇل ارادان كەتكىسى كەلمەگەن ساياحاتشىلاردىڭ سۋرەت تارتىپ، بەينەجازباعا ءتۇسىرىپ، دوستىق شەڭبەرگە شىعارىپ جۇرگەندىگىن كورگەن كورەيادان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى لي ديڭحى تەبىرەنىپ بىلاي دەدى: ”بۇل ارانىڭ مۇنشا جاقسى بولارىن ويلاماپپىن! مەيلى ساياحاتشىلار، الدە دۇكەنشىلەر بولسىن، بارلىعىنىڭ جۇزىنەن كۇلكى ەسىپ تۇر، بارلىق جەر ومىرشەڭدىككە تولى ەكەن“.
قاشقار بايىرعى قالاسىنىڭ جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ قىرۋار قارجى سالىپ، ”كونەنى كونەدەي ەتۋ، بۇرىنعى ورنىنا قايتا سالۋ“ بويىنشا جاڭالاعاندىعىن بىلگەندە، پاكيستاننان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى ياشين: جۇڭگو ۇكىمەتى ءارقايسى ۇلتتىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىن قورعاۋعا جانە جالعاستىرۋعا شىنىمەن دە وتە ءمان بەرەدى ەكەن، - دەدى.
قاشقار يپارحان باقشاسى كورىنىس اۋماعىندا ءار كۇنى ءداستۇرلى ۇيعۇر ۇلتىنىڭ ەرەكشە توي ءراسىمى كونسەرتى قويىلادى، شەتەلدىك وقۋشىلار ”يپارحانمەن“ ءبىر ادەمى كەزدەيسوق كەزدەسۋدە بولدى. تۇركمەنستاننان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى ساپار مەن رەسەيدەن كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى الەكس كۇيەۋ جىگىت، جاس كەلىن بولىپ توي ءراسىمىن كورسەتۋگە ۇسىنىس ەتىلدى. توي ءراسىمى جىگىت جاقتىڭ قۇدالاسۋى، تۇزدى سۋعا شىلانعان نان جەۋ، حالىقتىق ءبي، بەت اشۋ، جاس كەلىننىڭ وت ەلەگەننەن اتتاۋى، وتاۋ دۋمانى، سونداي - اق جاس جۇبايلاردىڭ نارەستەلەرىن قۇشاقتاپ قوناقتارعا العىس ايتۋى سياقتى جاقتاردان شەتەلدىك وقۋشىلار مەن ساياحاتشىلارعا دۋماندى دا قىزىقتى ۇيعۇر ۇلتى توي ءراسىمىن ايگىلەدى.
”شينجياڭعا كەلىپ ءبىر رەت ’كۇيەۋ جىگىت‘ بولدىم، بۇل كەشىرمەمدى ۇمىتپايمىن“. ساپار اسەرلەنىپ بىلاي دەدى: شينجياڭ مادەني مۇرالاردى قورعاۋعا بارىنشا ءمان بەرەدى ەكەن، ۇلتتار مادەنيەتى وسى ارادا توعىسا دامىپ، ادامدار مادەنيەتتى گۇلدەندىرۋ جەتىستىگىنەن بىرگە يگىلىكتەنىپ جاتىپتى، سونىمەن بىرگە ۇيعۇر حالقىنىڭ كوڭىلدى دە باقىتتى تۇرمىسىن سەزىندىم.
حوتاننىڭ كەشكى بازارىندا شەتەلدىك وقۋشىلار ءبىر رەتكى ناعىز شينجياڭ ءان - ءبي سالتاناتىنان ءلاززات الىپ، دۇنيە جۇزىلىك بەيزاتتىق مادەني مۇرا ۋاكىلدىك نىسانى − ۇيعۇر 12 مۇقامىنىڭ تارتىمدىلىعىن اڭعاردى.
”كونسەرت كەرەمەت بولدى! مەن تەلەفونىما ءتۇسىرىپ الىپ، ۇيىمدەگىلەر مەن دوستارىمنىڭ كورۋىنە جولدادىم!“، - دەدى شريلانكادان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى ماشا.
ءان - ءبي كونسەرتى اياقتاۋعا تاياعاندا شەتەلدىك وقۋشىلار ساحناعا جينالدى، ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى قول تەلەفوندارىن كوتەرىپ كەسكىنگە ءتۇسىرىپ، كەيبىرەۋلەرى ريتىممەن بيگە باسىپ، كوڭىلدى كۇيگە بولەندى.
شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى بۇقارانى ناقتى تيىمدىلىكتەن يگىلىكتەندىرىپتى
”سالەمەتسىزدەر مە كوپشىلىك، بۇل حوتاننىڭ قوسپاسى جوق، پيگمەنت قوسىلماعان، دامدەندىرگىش ارالاسپاعان، مۇلدە بىلعانباعان راۋشانگۇل توسابى، قازىر زاكاز بەرگەن الارماندارعا تيىمدىلىك بار ...“. شينجياڭ ارزۇ ەلەكتروندى ساۋدا شەكتى سەرىكتەستىگىندە شەتەلدىك وقۋشى الەكس ۋاقىتتىق سىرتتاي جۇرگىزۋشى بولىپ، جەرگىلىكتى اۋىل شارۋاشىلىق ەرەكشە ونىمدەرىن تىكە تاراتۋدا تانىستىردى.
سەرىكتەستىكتىڭ جاۋاپتىسى زۇلىپحار مۇحتاردىڭ 2015 - جىلى شاندۇڭ قازىنا - ەكونوميكا داشۋەسىنەن وقۋ تاۋىسقان سوڭ، جەرگىلىكتى ۇكىمەت ۇيىمداستىرعان ەلەكتروندى ساۋدا بويىنشا شارۋاشىلىق قۇرۋ كۋرسىنا قاتىناسقاننان كەيىن، 2018 - جىلى ءوزىنىڭ ەلەكتروندى ساۋدا سەرىكتەستىگىن قۇرعاندىعىن، بۇل كۇندەرى جىلدىق ساتۋ سوماسىنىڭ 3 ميلليون يۋان بولعاندىعىن، تاعى توڭىرەكتەگى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتۋىنا كومەكتەسىپ جۇرگەندىگىن بىلگەندە شەتەلدىك وقۋشىلار شەتتەرىنەن باس بارماقتارىن شىعارىپ، تۇس - تۇستان القاي جونەلدى.
كونە ءشار اۋدانى ۇعۇساق قالاشىعى تومەنگى ۇعۇساق قىستاعىنىڭ قىستاق قۇرعان زاۆودىندا زاۆود اۋماعى جاسىل جەلەك جامىلىپ، شەشەك اتقان گۇلدەردىڭ جۇپار ءيىسى اڭقۋدا، قىستاقتاعى ايەلدەر تاپسىرىستىق كيىم - كەشەك تىگىپ، قاباعات قاربالاس ىستەۋدە، سەحتىڭ ءىشى ومىرشەڭدىككە تولعان؛ شينجياڭ ۇلتتىق مۋزيكا اسپاپتارى قىستاعىندا شەبەرلەر دەن قويا ەرەكشە وزگەشەلىككە يە ۇلتتىق اسپاپتار جاساۋدا.
شەتەلدىك وقۋشىلار تاعى ءىرى زاۆودتارعا، سەحتارعا باردى. شينجياڭ كۇنلۇن بيو عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىندە كوپشىلىك سونشاما ۇلكەن زاۆود ءۇيى مەن وسىزاماندانعان سەحتاردى كورىپ، سەرىكتەستىكتىڭ تاعامدىق ساڭىراۋقۇلاق ءوندىرىسىن دامىتۋ ارقىلى توڭىرەگىندەگى 10 اۋىل - قالاشىقتاعى از ۇلت بۇقاراسىن ۇيلەرىنىڭ جانىندا جۇمىستانۋعا جەتەكتەگەندىگىن بىلگەندە، ەرەكشە ءتانتى بولدى.
ارمەنيادان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى لۋشين بىلاي دەدى: شينجياڭدىق شارۋالار سول جەردە، جاقىن ماڭدا جۇمىستانىپ، ءار كۇنى 8 ساعات ىستەيدى ەكەن، ۇيلەرىندەگى قارتتارعا جانە بالالارعا قارايلاسىپ قانا قالماستان، وزدەرى دە ەڭبەكاقى كىرىسىنە يە بولىپتى، ونىڭ ۇستىنە قىزمەت ورتاسى دا وسىنشاما جاقسى ەكەن، شىنىندا، توتەنشە باقىتتى ەكەن.
شينجياڭ جاڭا اۋىل - قىستاقتاردى كورىكتى دە قونىسقا جايلى ەتىپ قۇرىپتى
كونە ءشار اۋدانى ۇعۇساق قالاشىعى تومەنگى ۇعۇساق قىستاعىندا بەيقۇت ۇيلەر كۇن شۋاعىنا شومىپ تۇر، كوشە - جولدار كەڭ دە تازا، ۇيلەر ادەمى، ادامدار كوڭىلدى، قورشاعان ورتا قونىسقا جايلى ەكەن.
ءوز ۇيىندە اۋلاسىن رەتتەپ - تازالاپ جۇرگەن قىستاق تۇرعىنى ابدۇراحىمان يمىن شەتەلدىك وقۋشىلارمەن ءوزىنىڭ بەيقۇت ۇيگە كىرگەننەن كەيىنگى قۋانىشىن ءبولىسىپ، بىلاي دەدى: ۇكىمەت كومەك قاراجات بەرىپ، 80 شارشى مەترلىك ۇلكەن ءۇي سالدىردى، 25 مۋ جەرگە ءانجۇر، ءجۇزىم، جۇگەرى، كوكونىس سياقتىلاردى ەكتىم، ۇيىمدە تەلەۆيزور، سافا، شاي ۇستەل سياقتىلار بار، 3 بالامنىڭ بارىندە قىزمەت بار، قازىر قىستاقتا ساندالىپ بوس جۇرەتىندەر ازايدى، ەلدىڭ ءبارى قالاداعىلارداي ۋاعىندا جۇمىسقا بارىپ - كەلىپ، اقشا تابۋمەن قاربالاس ءجۇر.
حوتان قالاسى گۋجانباع اۋىلىنىڭ سەكسەن قىستاعىندا جاڭعاق اعاشى كۇز سامالىمەن تەربەلىپ، اعاش باسى جەمىسكە تولىپ، بالالار قىستاقتا اسىر سالىپ، بارلىق جەردەن بەرەكەلى بەينە مەن مۇندالايدى.
”شينجياڭنىڭ جاڭاشا اۋىل - قىستاقتارىنىڭ مۇنشا كورىكتى بولارىن ويلاماپپىن، قىستاق تۇرعىندارى ادەمى كيىنىپتى، قاقپالاردىڭ الدى، كوشە - جولدار تاپ - تازا ەكەن“. چادتىڭ اۋىل - قىستاعىنان كەلگەن شەتەلدىك وقۋشى توما ءسۇيىنىپ بىلاي دەدى: وسى رەتكى ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولۋ بارىسىندا شينجياڭ شارۋالارىنىڭ وزدەرىنە تولىق سەنىمدى ەكەندىگىن كوردىم، ءوز اۋىلىمداعى شارۋالاردىڭ دا وسىنداي جاقسى دامۋىن، وسىنداي تاماشا تۇرمىس كەشىرۋىن تىلەيمىن.
حوتان دامو توراڭعى ەكولوگيالىق كورىنىس اۋماعىندا تابيعي كول قۇمدى شولمەن قورشالىپ، قۇم مەن سۋ ءبىر - بىرىنە كورىك بەرىپ، كولدىڭ بەتى شىمىرلاپ، تاڭعاجايىپ كورىنىس شەتەلدىك وقۋشىلاردى قاتتى قىزىقتىردى؛ حوتاننىڭ تۋانچىڭىندا كونە قالانى جاڭالاعاننان كەيىن ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىندا وراسان زور وزگەرىس بولعاندىعىن ءبىلدى؛ قاشقارداعى 100 جىلدىق شايحانادا نان جەپ، شاي ءىشىپ، 12 مۇقامدى تىڭداعان شەتەلدىك وقۋشىلار قيماستىق ءبىلدىردى ... كوپشىلىك ”مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق“ دەپ تەبىرەندى.
جۇرە ءجۇرىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ەستەلىك العان شەتەلدىك وقۋشىلار مىنانى ءبىلدىردى: ءتوراعا شي جينپيڭ ءبىزدى شىنايى جۇڭگونى ىشكەرىلەي ۇعىنۋعا شابىتتاندىردى، وسى رەت قاشقاردا، حوتاندا ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولىپ، شينجياڭنىڭ شىنايى جاعدايىن ناقتى بىلدىك، بۇدان كەيىنگى ۇيرەنۋدە، تۇرمىستا جۇڭگو مادەنيەتىن اناعۇرلىم جاقسى تاراتامىز ءارى شينجياڭنان كورگەن - بىلگەندەرىمىزدى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە تاراتىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ شىنايى شينجياڭدى بىلۋىنە مۇمكىندىك جاسايمىز.
