اناعۇرلىم بيىك باستامادا تۇرىپ، ورتا بولىكتىڭ ”تىرەگىن“ سومدادى
_ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حۋناندا قىزمەت تەكسەرگەندىگى جانە جاڭا داۋىردە ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشقاندىعى جونىندەگى ەستەلىك
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى \ جاڭ شياۋسۇڭ، جۋ جيچاي، حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى \ دۋ شاڭزى، ۋ چيچياڭ
مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىستىڭ اياقتالعاندىعىنا ٴبىر اپتا بولماي جاتىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ حۋنانعا بارىپ قىزمەت تەكسەردى ٴارى چاڭشادا جاڭا داۋىردە ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشتى.
پارتيا 20 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شيۇڭ ـ ان جاڭا رايونى قۇرىلىسىن جوعارى ولشەممەن، جوعارى ساپامەن ىلگەرىلەتۋ، بەيجيڭ _ تيانجين _ حىبەيدىڭ سايكەستى دامۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ، قۇمايتتانۋدان كەشەندى ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋدى كۇشەيتۋ جانە ”ٴۇش تەرىستىك“ سياقتى ٴتۇيىندى ەكولوگيالىق ينجەنەريا قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ، جاڭا داۋىردە شىعىس تەرىستىكتىڭ جاپپاي گۇلدەنۋىن ىلگەرىلەتۋ، چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن اناعۇرلىم ىلگەرىلەتۋ، چاڭجياڭ اتىراۋىنىڭ ٴبىر تۇلعالانا دامۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ سياقتى وڭىرلەردىڭ دامۋى جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسىن ٴوزى باسقارىپ اشتى، بۇل رەتكى جاڭا داۋىردە ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسى وڭىرلەردىڭ دامۋ ستراتەگياسىن تياناقتاندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى 7 ـ رەتكى اڭگىمە ٴماجىلىسى. ”كەلەسى قادامدا ٴبىز تاعى باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋدى ىلگەرىلەتۋ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋى سياقتى جاقتاردا اڭگىمە ٴماجىلىسىن اشامىز، وسى ماجىلىستەر ٴبىر كەزەكتە ٴبىر رەت اشىلادى، ٴبىر ـ بىردەن يگەرىپ، كەزەك سايىن يگەرىپ، ۇزدىكسىز قاجىماي كۇش سالىپ، قادام سايىن تەرەڭدەتەتىن بولساق، ٴسوزسىز تابىسقا جەتەتىن بولامىز“... دۇرىس دەپ قاراعاندى ٴۇرتىس يگەرۋ، تابىسقا جەتپەيىنشە بەل شەشپەۋ _ باس شۋجيدىڭ قىزمەتتى يگەرۋدەگى تاباندىلىعى، قايسارلىعى جانە ٴادىسى.
2020 ـ جىلى باس شۋجي حۋناندا قىزمەت تەكسەرگەندە تەبىرەنە بىلاي دەگەن ەدى: ”قازىر بارلىعىمىز ٴىشىنارا تاريحي مانگە يە ۋاقىت تۇيىندەرىندە تۇرمىز“. سول كەز ”13 ـ بەسجىلدىق“ اياقتاۋعا تاياعان، ”14 ـ بەسجىلدىق“ باستالۋ الدىندا تۇرعان كەز ەدى. 2024 ـ جىلى ٴبىز جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەي تويىن قارسى الامىز، ”14 ـ بەسجىلدىق“ جوبانىڭ نىسانا ـ مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ دا شەشۋشى ٴبىر جىلعا قادام تاستادى. جاڭا تاريحي تۇيىندە اشىلعان وسى رەتكى اڭگىمە ٴماجىلىسى ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋ ستراتەگياسىنىڭ اناعۇرلىم بيىك باستامادان جاڭا جورىققا اتتانۋى بولىپ تابىلادى.
ورتا بولىكتەگى 6 ولكە شامامەن بۇكىل ەل مەملەكەت جەرىنىڭ وننان ٴبىر اۋدانىن يەلەپ، جان سانىنىڭ تورتتەن ٴبىرىن قۇرايدى، شامامەن ەكونوميكالىق جالپى مولشەردىڭ بەستەن ٴبىرىن جاراتىپ وتىر، ول ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى استىق ٴوندىرۋ بازاسى، ەنەرگيا ـ شيكزات بازاسى، وسى زامانعى جابدىق جاساۋ، سونداي ـ اق جوعارى تەحنيكا كاسىپ سالاسى بازاسى جانە كەشەندى قاتىناس ـ تاسىمال تورابى، بۇكىل ەلدە ماڭىزدى ورىنعا يە.
5 جىلدىڭ الدىندا باس شۋجي جياڭشيدىڭ نانچاڭىندا ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋ قىزمەتى اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشىپ، ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىنىڭ جاڭا جاعدايىن اشۋدىڭ ايبىندى كارتيناسىن كەسكىندەدى. ”وسى 5 جىلدا قادام سايىن بەكەمدەپ، ۇستامدىلىقپەن، ورنىقتىلىقپەن جۇرگىزىپ، دۇرىس بەتالىسپەن ٴۇرتىس جۇردىك، ناتيجە اسا زور، تابىس وتە كورنەكتى بولدى“.
5 جىل وتە شىقتى، ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ دامۋى اناعۇرلىم بيىك باستامادا تۇر. باس شۋجي وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە جاڭا داۋىردە ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋگە ايقىن بەتالىس كورسەتتى. باس شۋجيدىڭ ٴسوزى سەنىم مەن كۇشكە تولدى: ”قاتىستى قىزمەت وي جەلىسى مەن شارالاردىڭ كوپشىلىكتىڭ مۇقيات ٴتۇسىنۋى ارقاسىندا جەرگىلىكتى جاعدايعا ۇيلەسەتىن ناقتى جوبا قالىپتاستىراتىندىعىنا ٴارى 6 ولكەدە جاپپاي ىلگەرىلەتىلىپ، ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ جەدەل ەڭسە كوتەرۋىنىڭ تاعى دا جاڭا ورلەۋدى قارسى الاتىندىعىنا سەنەمىن“.
مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ ماڭىزدى مىندەتىن باتىل ارقالاپ، جۇڭگولىقتاردىڭ اس كەسەسىن ٴوز قولىمىزدا مىقتاپ ۇستاۋىمىز كەرەك
جىل ەسەبى كوكتەمدە، جىلدىق ٴونىمنىڭ جاقسى بولۋى كوكتەمگى ەگىستە.
ٴدال كوكتەمگى ەگىس دايىندىعى كەزى، باس شۋجي شي جينپيڭ 3 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن چاڭدى قالاسى ديڭچىڭ رايونى شيەجياپۋ قالاشىعىنداعى 10 مىڭ مۋلىق استىق وندىرىسىنەن جالپىلىق ۇلگى كورسەتۋ اۋماعىنا كەلدى.
جازىق تا قۇنارلى، تۇنىق سۋمەن سۋارىلعان ەگىنجايلار. جاسىل جامىلعىلار كوكتەم سامالىمەن باياۋ تەربەلەدى، اۋادا توپىراقتىڭ جاعىمدى ٴيىسى اڭقيدى.
جەرگىلىكتى ورىنداعى جاۋاپتى جولداس بىلاي دەپ تانىستىردى: ۇلگى كورسەتۋ اۋماعىندا ”بەس ٴبىر تۇتاس، ەكىنى پايدالانۋ“ تەحنيكا ۇلگىسى قولدانىلدى _ ٴبىر تۇتاس ساپالى سورت، ٴبىر تۇتاس ماشينامەن ەگۋ ـ ماشينامەن كوشىرۋ، ٴبىر تۇتاس ماشينامەن تەرەڭ تىڭايتقىش بەرۋ، ٴبىر تۇتاس جاسىل ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋ، ٴبىر تۇتاس فيزيكالىق ـ حيميالىق تەحنيكا قولدانۋ، اتىز قىرىنان پايدالانىپ سويا بۇرشاق ەگۋ، قىسقى بوس اتىزدان پايدالانىپ جاسىل تىڭايتقىش وسىمدىگىن ەگۋ ارقىلى ەرتە پىساتىن كۇرىشتىڭ، جاي پىساتىن كۇرىشتىڭ ەكى ماۋسىمداعى مۋ باسىندىق ٴتۇسىمى 1152.3 كيلوگرامعا جەتتى.
اتىز شەتىندەگى سوقپاق جولدى بويلاپ، باس شۋجي ەگىس اتىزىنىڭ ىشىنە قاراي ٴجۇردى.
ٴبىر شەتتەگى كۇرىش اتىزىندا ادامدار مايسا جەتىلدىرىپ جاتقان، مايسا تاباعىنداعى تۇقىم ەندى عانا ەگىلگەن ەدى. ”سىزدەردىڭ بۇل جەردە قاي ۋاقىتتان باستاپ مايسا وتىرعىزىلادى“؟ باس شۋجي الدىعا قاراي ٴجۇرىپ زەر سالا كوردى ٴارى سول جەردەگى استىق ەگەتىن ٴىرى وتباسىلارىمەن، اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكتەرىمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى.
” 4ـ ايدىڭ باس شەنى مەن ورتا شەنىندە“.
”تۇستىكتە مايسا وتىرعىزۋ مامىرعا قالمايدى ٴا“. باس شۋجيدىڭ اۋىل شارۋاشىلىق وندىرىسىنە قانىق ەكەندىگىن اڭعارعان كوپشىلىك سۇيىنە كۇلدى.
”ٴبىر مۋ جەردىڭ تازا كىرىسى قانشا“؟ ـ دەپ باس شۋجي دەن قويا سۇرادى.
”قوسىمشا قىشى ەگىلسە، وعان ەگىن ەگۋ قوسىمشا قاراجاتىن قوسقاندا، مولشەرمەن 1300دە 1400 يۋان بولادى“.
سول جەردە تۇرعان استىق ەگەتىن ٴىرى شاڭىراق يەسى چىن شۋاييۇي ”90 ـ جىلداردىڭ تۇلەگى“، اۋىلىنا قايتقان جوعارى مەكتەپ وقۋشىسى، باستاماشىلدىقپەن سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، 2800 مۋدان استام كۇرىش اتىزىن كوتەرمەگە العان. باس شۋجي ونىمەن شۇيىركەلەسە كەتتى: ”داشۋەدە نەنى ۇيرەندىڭ؟ قايتىپ كەلگەنىڭە قانشا ۋاقىت بولدى“؟
”ونەركاسىپ ـ ساۋدا باسقارۋدى ۇيرەندىم، قايتىپ كەلگەنىمە 9 جىل بولدى“.
”ىستەي بەرەسىڭ بە“؟ ـ دەپ سۇرادى باس شۋجي.
”ارينە، ىستەي بەرەمىن، قازىر مەملەكەتتىڭ استىق ەگۋدى قولداۋ تەبىنى وتە زور، ىستەگەن سايىن كۇش ـ قۋاتىمىز ارتا ٴتۇستى“! ـ دەپ داۋىستاپ جاۋاپ بەردى جىگىت.
ٴۇمىت اتىزىندا ەرىنبەي ەڭبەكتەنگەن جالىندى جاستار كورىندى. ولار الدىڭعى بۋىنداعىلاردىڭ اۋىر مىندەتىن ارقالاپ، جاڭا ۇستانىم، جاڭا تەحنيكا ارقىلى جاڭا ٴورىس اشتى.
كۇرىش اتىزىنان شىققاننان كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ گاڭجۇڭپيڭ قىستاعىنداعى استىق ەگەتىن ٴىرى وتباسى داي حۇڭنىڭ ۇيىنە امانداسا باردى. اۋلادا كوكتەمگى ەگىس ٴۇشىن دايىندالعان مايسا وتىرعىزۋ ماشيناسى، مايسا كوشىرۋ ماشيناسى، اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرىن شاشۋعا پايدالانىلاتىن ۇشقىش اپپارات جانە تۇقىم، حيميالىق تىڭايتقىش، اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرى سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىس ماتەريالدارى تولىق ەكەن.
داي حۇڭ باس شۋجيگە ٴوزىنىڭ 480 مۋدان استام سۋلى اتىزدى كوتەرمەگە الىپ، تۇگەلدەي ەكى ماۋسىمدىق كۇرىش ەككەندىگىن، بىلتىر ەگىننەن 550 مىڭ يۋاننان استام تازا كىرىس كىرگىزگەندىگىن، ۇكىمەتتىڭ تاعى 70 مىڭ يۋاننان استام قوسىمشا قاراجات بەرگەندىگىن ايتتى.
مۇنى ەستىگەن باس شۋجي قاباعات قۋانىپ: ”استىق ەگەتىن وتباسىلارى زيان تارتسا بولمايدى، اقشا تاپقاندا عانا استىق ەگۋ بەلسەندىلىگى بولادى“، ـ دەدى.
”حۋنان ـ حۋبەي استىقتان مول ٴونىم السا، بار الاپتى قامدايدى“. 800 شاقىرىمدىق دۇڭتيڭحۋ كولى بۋىرقانىپ، شياڭجياڭ، زىجياڭ، يۋانجياڭ، ليشۇي وزەندەرى ۇزىننان ـ ۇزاققا اعىپ، حۋناننىڭ بايتاق دالاسىنداعى قۇنارلى استىق قامباسىن نارلەندىردى.
”مەن ۇنەمى جۇڭگولىقتاردىڭ اس كەسەسىن ٴوز قولىمىزدا مىقتاپ ۇستاۋىمىز، ونىڭ ۇستىنە ىشىنە نەگىزىنەن جۇڭگو استىعى سالىنۋى كەرەك دەيمىن. ٴبىزدىڭ ٴبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام ادامىمىزدىڭ ەشكىمگە دە سۇيەنۋىنە بولمايدى. قازىر تۇرمىسىمىز جاقساردى، مۇنى استە ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك“. باس شۋجيدىڭ ٴسوزى قىستاق تۇرعىندارىن الاڭسىز ەتتى، ”پارتيا ورتالىق كوميتەتى ٴبىزدىڭ ۇلان ـ بايتاق اۋىل ـ قىستاقتارىمىزدى اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋ جولىمەن جۇرۋگە ۇزدىكسىز شابىتتاندىرىپ، قولداپ، وسى جاقتاعى ساياساتتاردى ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، استىق ەگۋمەن بىرگە، بايۋعا دا مۇمكىندىك جاساپ، قالىڭ شارۋالاردىڭ تۇرمىسىنىڭ بارعان سايىن جاقسارۋىنا، اناعۇرلىم باقىتتى، اناعۇرلىم تاماشا تۇرمىس كەشىرۋىنە ۇزدىكسىز مۇمكىندىك جاسايدى“.
استىق، ٴبىر جاعىنان، بۇقارانىڭ تۇرمىسىنا، ەندى ٴبىر جاعىنان، مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىنە سايادى.
حۋنان مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن ورنىقتىرۋ جاعىندا اۋىر مىندەت ارقالاپ وتىر _ بۇكىل ەلدىكىنىڭ %2.8ىن يەلەيتىن ەگىستىك جەرمەن بۇكىل ەلدىكىنىڭ %4.4ىن يەلەيتىن استىق وندىرۋدە، كۇرىش ەگۋ اۋدانى مەن ٴونىم مولشەرى بۇكىل ەل بويىنشا 1 ـ ورىندا تۇرادى.
3 ـ ايدىڭ 21 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن حۋنان ولكەلىك پارتكوم مەن ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ قىزمەت مالىمەتىن تىڭداعان كەزدە، باس شۋجي استىق حاۋىپسىزدىگىنەن تارتىپ استىقتان زيان شىعۋ، ىسىراپ بولۋ ماسەلەسىنە دەيىن توقتالىپ بىلاي دەدى: ”مەن اۋىل ـ قىستاقتا اترەتكە قاتىناسقانىمدا، ٴبيداي كوتەرگەنىمىزدە يىعىمىزعا اۋىستىرىپ كوتەرۋگە بولمايتىن، يىعىمىزعا اۋىستىرعاندا سىلكىنىپ كەتسە بولدى، ٴبيداي شاشىلىپ كەتىپ، ىسىراپ بولاتىن. قازىر استىقتان شىققان زياننىڭ كوبى ماشينامەن ورۋدان بولىپ وتىر، ماشينالاردى جاقسارتىپ، ٴونىمسىز جۇمىس ىستەۋدەن ساقتانۋ كەرەك“.
ول حۋناننان استىق حاۋىپسىزدىگىنە پارتيا مەن ۇكىمەت بىردەي جاۋاپتى بولۋدى جاپپاي تياناقتاندىرىپ، تۇقىم جانە ەگىستىك جەر سىندى ەكى ماڭىزدى ٴتۇيىندى مىقتى يگەرىپ، ەگىستىك جەر قىزىل سىزىعىن بەرىك ساقتاپ، ەگىستىك جەردىڭ ”اۋىل شارۋاشىلىعىنان باسقاعا پايدالانىلۋىن“ جانە نەگىزگى ەگىنجايلاردىڭ ”استىق ەگۋدەن باسقاعا پايدالانىلۋىن“ باتىل تەجەۋدى تالاپ ەتتى.
حۋناننان تۇتاس ورتا بولىكتەگى وڭىرلەرگە كوز جىبەرسەك، بۇكىل ەلدەگى 13 نەگىزگى استىق وندىرەتىن رايوننىڭ بەسەۋى وسى ارادا. 2023 ـ جىلى ورتا بولىكتەگى 6 ولكەنىڭ استىق ٴونىم مولشەرى بۇكىل ەلدىكىنىڭ %29.2ىن يەلەدى.
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شي جينپيڭ ورتا بولىكتەگى 6 ولكەگە تالاي رەت بارىپ قىزمەت تەكسەردى، ٴار رەت، ٴسوز جوق، استىق حاۋىپسىزدىگى جونىندە توقتالدى.
3 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن اشىلعان جاڭا داۋىردە ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە ورتا بولىكتەگى 6 ولكەنىڭ نەگىزگى جاۋاپتى جولداستارى استىق ٴوندىرىسى مەن استىق حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن ۋادەلەسىپ قويعانداي تىلگە تيەك ەتتى.
كوپشىلىكتىڭ ٴسوزىن تىڭداعاننان كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى كورنەكتى ورىنعا قويىپ، ەگىستىك جەر سىندى وسى جان تامىردى ساقتاپ، تۇقىم سىندى وسى ٴتۇيىندى مىقتى يگەرىپ، استىق ٴوندىرىس قۋاتىن جوعارىلاتۋ ارەكەتىن اتقارىپ، تۇقىم شارۋاشىلىعىنىڭ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىنىڭ شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالارىنان قامال الۋدى جەدەلدەتۋ، جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىنا ۇسىنىلىم مەن باسقارۋ ـ قورعاۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تۇقىمدىق زات بايلىعىن قورعاۋدى، پايدالانۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە ٴىرى اۋىل شارۋاشىلىعى كوزقاراسىنا، ٴىرى ازىق ـ تۇلىك كوزقاراسىنا تاباندى بولىپ، ەرەكشەلىككە يە اۋىل شارۋاشىلىعى مەن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وڭدەۋ كاسىبىن بەلسەنە دامىتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ كاسىپ سالالانۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ كەرەك.
وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنيكا، دارىندى قىزمەتىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا قۋاتتى قوزعاۋشى كۇش ازىرلەدى
وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنيكا، دارىندى _ جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزدىك سيپاتتى، ستراتەگيالىق سيپاتتى تىرەگى. وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنيكا، دارىندى قىزمەتىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ جونىندە باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ تولعانىپ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋ جاسادى.
وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنيكا، دارىندى باسىمدىعىن دامۋ باسىمدىعىنا قالاي اينالدىرۋ _ باس شۋجي شي جينپيڭ باستان ـ اياق نازار اۋدارىپ كەلە جاتقان ماڭىزدى ماسەلە. سوڭعى جىلدارى باس شۋجي ورتا بولىكتەگى ولكەلەرگە بارىپ قىزمەت تەكسەرىپ، ٴاربىر جەرگە بارعاندا وسى ماسەلەنى باسا دارىپتەپ وتىردى.
3 ـ ايدىڭ 18 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن، سەبەزگىلەگەن كوكتەم جاڭبىرىندا باس شۋجي شي جينپيڭ حۋنان 1 ـ شىفان شۋەيۋانىنا (چىڭنان شۋيۋان مەكتەپ رايونى) كەلىپ قىزمەت تەكسەردى، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزدى.
حۋنان 1 ـ شىفان شۋەيۋانىنىڭ توركىنى وڭتۇستىك سۇڭ جىلدارىنداعى چىڭنان شۋيۋان، مىڭ جىلدىق مادەنيەت جۇلگەسىن جالعاستىرعاندىقتان تاتىمدى، ٴتىپتى دە ماڭىزدىسى، تاياۋ زاماننان بەرى ٴبىر توپ اعا بۋىن پرولەتاريات توڭكەرىسشىلەرى مەن ايگىلى ۇستازداردى، مامانداردى باۋلىعاندىعىنان ايگىلى بولعان.
مەكتەپتىڭ ۇلكەن زالىنا كىرگەندە، ەكى جاقتاعى قابىرعاعا جازىلعان مەكتەپ ستيلى، مەكتەپ اقىلياسى ەرەكشە كوز تارتادى، باس شۋجي شي جينپيڭ ايالداپ ۇڭىلە قارادى.
مەكتەپ اقىلياسى _ ”حالىقتىڭ ۇستازى بولۋ ٴۇشىن، الدىمەن حالىقتىڭ شاكىرتى بولۋ كەرەك“، بۇل حۋنان 1 ـ شىفان شۋەيۋانىنىڭ وقۋشىلارىنا ماۋ زىدۇڭنىڭ ارناپ جازعانى؛ مەكتەپ ستيلى _ ”شىندىقتى ٴىس جۇزىنەن ىزدەۋ، وزىنىكىن عانا ٴجون ساناماۋ“، بۇل حۋنان 1 ـ شىفان شۋەيۋانىنىڭ وقىتۋشىلارىنا شۇي تىليدىڭ جازعانى. جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ ونەگەسى ٴاربىر ٴسوز ـ سويلەمگە سىڭگەن ەدى، بۇل باس شۋجيدى تەرەڭ تولعاندىردى.
حۋناننىڭ بايتاق دالاسى _ قىزىل قۇتتى مەكەن، ٴبىر توپ تاڭداۋلى جۇڭگو كوممۋنيستەرى وسى ارادان تاريح ساحناسىنا كوتەرىلىپ، سامسىعان جۇلدىزداي جارقىراپ، كوزدىڭ جاۋىن الدى.
ارداگەرلەردىڭ توپ ـ توبىمەن شىعۋى مەكتەپ قۇرۋشىلاردىڭ ۇزاقتى كوزدەگەن ٴبىلىم قۋۋ كوز اياسىنان كەلگەن.
مەكتەپتىڭ كورمە زالىنداعى 100 جىلدىڭ الدىندا وقۋشىلاردىڭ دەنە شىنىقتىرۋعا، مىندەتتى ەڭبەك ىستەۋگە، دالادا جاتتىعۋعا، قوعامدىق امالياتقا، ت.ب لارعا قاتىناسقانداعى كونە سۋرەتتەرى حۋنان 1 ـ شىفان شۋەيۋانىنىڭ ”ٴۇش ٴتۇرلى تاربيەگە تەڭ ٴمان بەرۋگە“، ”دەنە مەن پسيحيكالىق جاقتان بىردەي بولۋعا“ تاباندى بولىپ، وقۋشىلاردىڭ جان ـ جاقتى جەتىلۋىنە مۇمكىندىك جاساعان وزىق وقىتۋ ۇستانىمىن ايگىلەپ تۇر.
بۇل جونىندە باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ اسەرمەن بىلاي دەدى: ”ٴبىزدىڭ قازىرگى مەكتەپ تاربيەمىز دە بۇل ماسەلەگە ٴمان بەرۋى كەرەك، تەك ٴبىلىم بەرۋمەن عانا شەكتەلمەۋى كەرەك“.
قوشتاساردا وقىتۋشى ـ وقۋشىلار قاۋمالاي كەلىپ، جوعارى داۋىسپەن باس شۋجيگە امانداستى.
باس شۋجي شي جينپيڭ كوپشىلىككە بىلاي دەدى: ”مەملەكەتىمىز كەدەي، ٴالسىز بولعان جىلداردا، سول كەزدەگى ٴبىر توپ وتانشىلدار جۇڭگو قۇدىرەتتەنۋ ٴۇشىن وقۋ ـ اعارتۋدى دامىتۋى كەرەك دەپ قاراعان“.
جاقسى مەكتەپتىڭ بەلگىسى نە؟ جاقسى مەكتەپتى قالاي قۇرۋ كەرەك؟
باس شۋجي شىن ىقىلاسپەن بىلاي دەدى: ”مەكتەپتىڭ وقىتۋ جۇرگىزۋ ماقساتى وقۋشىلاردىڭ مادەنيەت ساپاسىن جوعارىلاتۋمەن بىرگە، وقۋشىلاردى وتان ٴۇمىتىن اقتاۋ مۇراتىن ورناتۋعا دا جەتەكتەۋ بولۋى كەرەك. قازىر دۇنيە ٴجۇزى تاعى 100 جىلدا بولماعان زور وزگەرىس جاعدايىندا تۇر، ەلىمىز قازىر جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسى، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋدە، زامانىمىزداعى جاس وقۋشىلار ٴدال تاماشا كەزدە تۇر. وسىنداي كەزدە ٴبىزدىڭ وقۋ ـ اعارتۋدى بىرگە ويداعىداي جۇرگىزىپ، وقۋشىلاردى جاقسى تاربيەلەپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ ٴۇشىن تىرەكتى دارىندىلاردى توپ ـ توبىمەن جەتىلدىرۋ جاۋاپكەرشىلىگىمىز ٴتىپتى دە بار“.
شاپالاق ٴۇنى مەكتەپ اۋلاسىندا ۇزاق ۋاقىت جاڭعىرىپ، جاستاردىڭ جۇزىنەن سەنىمنىڭ شاتتىق لەبى ەستى.
ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ مادەنيەت نەگىزى تەرەڭ، 700 دەن استام جوعارى مەكتەپ بار، مەكتەپتەگى وقۋشى بۇكىل ەلدىكىنىڭ %30ىن يەلەيدى. وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا قۋاتتى قوزعاۋشى كۇش ازىرلەۋ ٴۇشىن، وقۋ ـ اعارتۋدى الدىمەن دامىتۋعا تاباندى بولۋمەن بىرگە، عىلىم ـ تەحنيكادا ٴوز كۇشىنە سۇيەنۋگە، ٴوزىن الەۋەتتەندىرۋگە، دارىندىلاردى ەنگىزۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ كەرەك.
”جاڭا وندىرگىش كۇشتەردى جەتىلدىرۋ جانە دامىتۋ _ ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ جەدەل ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ جاڭا قوزعاۋشى قۋاتى“. جاڭا داۋىردە ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ مەن كاسىپ سالاسىندا جاڭالىق اشۋدىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋىنا اناعۇرلىم ٴمان بەرىپ، ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ عىلىم ـ تەحنيكا، وقۋ ـ اعارتۋ بايلىعى مول بولۋ باسىمدىعىن ساۋلەلەندىرىپ، كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋداعى تۇلعالىق ورنىن كۇشەيتىپ، عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرىنىڭ رەال وندىرگىش كۇشكە اينالۋىن جەدەلدەتۋ كەرەك.
حۋنان 1 ـ شىفان شۋەيۋانىنان اتتانعاننان كەيىن، باس شۋجي باسف شانشان باتارەيا ماتەريالدارى شەكتى سەرىكتەستىگىنە كەلدى. بۇل، باستىسى، ليتي يوندى باتارەيانىڭ وڭ ەلەكترود ماتەريالىن زەرتتەپ اشۋ، ٴوندىرۋ جانە ساتۋمەن شۇعىلداناتىن جۇڭگو _ گەرمانيا بىرلەسىپ قارجىلاندىرعان تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ كاسىپورنى، ونىمدەرى ەلەكترلى اۆتوموبيل، قول تەلەفون سياقتى كوپتەگەن سالادا قولدانىلادى.
كاسىپورىننىڭ كورمە زالىندا ونىمدەر كورمەسىن تەكسەرىپ كورىپ، جالپىلىق تالداۋ جاساۋ بولمەسىنە، باتەريا تەحنيكاسى ورتالىعىنا كىرىپ، باس شۋجي كاسىپورىننىڭ زەرتتەۋ ـ اشۋ جاعدايىن ىشكەرىلەي ۇعىستى.
باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ، جوعارى ساپالى دامۋ _ كاسىپورىننىڭ ۇزدىكسىز جەتىلىپ، زورايۋىنىڭ، تابان تىرەپ تۇرۋىنىڭ تياناعى، حالىقتىق كاسىپورىندار، بىرلەسىپ قارجىلاندىرعان كاسىپورىندار بۇل جاعىندا ٴىرى ىستەر تىندىرا الادى“.
سەرىكتەستىكتەن اتتاناردا، باس شۋجي شي جينپيڭ سەرىكتەستىكتىڭ گەرمانيا جاق جاۋاپتىسىمەن ىقىلاسپەن اڭگىمەلەسىپ، كاسىپورىننىڭ تيجاراتىندا شەشۋگە ٴتيىستى تاعى قانداي ماسەلەلەر بار ەكەنىن ىقىلاسپەن سۇرادى.
وسى جاۋاپتى مىنالاردى ٴبىلدىردى: كاسىپورىن جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ زور قولداۋىنا يە بولدى، بۇل ارادا وراي وتە كوپ، دامۋ كومەسكى كۇشى زور، جۇڭگونىڭ ۇجىمىمەن بىرگە حۋنان جاساعان باتارەيا ماتەريالدارىن بۇكىل جەر شارىنا بەت الدىرۋدى ٴۇمىت ەتەمىن.
”جۇڭگونىڭ اشىلعان ەسىگى بارعان سايىن ايقارا اشىلادى، ٴبىز دۇنيە جۇزىندەگى ەلدەرمەن اۋىس ـ كۇيىستى، سەلبەستىكتى كۇشەيتۋدى قالايمىز، ٴتىپتى دە كوپ شەتەل كاسىپورىندارىنىڭ جۇڭگوعا كەلىپ قارجى قوسىپ دامۋىن قارسى الامىز. قازىر ٴبىز جوعارى عىلىم ـ تەحنيكا سالاسىن دامۋدىڭ ٴتۇيىنى ەتىپ وتىرمىز. ٴبىز ٴار ەل كاسىپورىندارىمەن سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، بىرگە دامۋدى قالايمىز. سىزدەردىڭ بۇل ارادا، ٴسوز جوق، تاماشا بولاشاق جاراتاتىندىقتارىڭىزعا سەنەمىن“! ـ دەدى باس شۋجي.
جالپى اۋقىم تۇرعىسىنان جوبالاپ، جالپى جاعداي بارىسىندا تياناقتاندىرعاندا عانا، ورىندى ايقىن تانىپ، ەرەكشەلىكتى ساۋلەلەندىرىپ، ورايدى يگەرىپ، دامۋعا بولادى.
ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ جاساۋ كاسىبىنىڭ ٴتۇرى تولىق، ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى وسى زامانعى جابدىق جاساۋ جانە جوعارى تەحنيكا كاسىپ سالاسى بازاسى، بۇل _ ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتەتىن قۋاتتى وزەكتى كۇش.
باس شۋجي بىلاي دەپ ايقىن اتاپ كورسەتتى: ورتا بولىكتەگى وڭىرلەر ناقتى تۇلعالىق ەكونوميكا سىندى وسى نەگىزدى تياناق ەتىپ، وزىق جاساۋ كاسىبىن زورايتىپ، كۇشەيتىپ، جاڭاشا ونەركاسىپتەندىرۋدى بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، ٴداستۇرلى كاسىپ سالالارىن جاڭالاپ، دەڭگەيىن كوتەرىپ، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن جەتىلدىرىپ، زورايتىپ، بولاشاق كاسىپ سالالارىن العا ٴوتىپ ورنالاستىرىپ، قۇرىپ، وزىق جاساۋ كاسىبىن تىرەك ەتكەن وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن جەدەل قۇرۋى كەرەك.
رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋ _ ورتا بولىك وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى.
باس شۋجي ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردەن فاكتورلاردى بازارلاندىرۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، بازار شارۋاشىلىعى نەگىزدىك ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، جەرگىلىكتى قورعامپازدىق ارەكەتتەرىن جاپپاي اداقتاپ جانە تۇزەتىپ، ٴتۇرلى وندىرگىش كۇش فاكتورلارىنىڭ ٴوڭىر اتتاپ ۇيلەسىمدى اۋىسۋى مەن ساپالى ورنالاسۋىن ىلگەرىلەتىپ، بۇكىل ەلدەگى ٴبىر تۇتاس ٴىرى بازار قۇرىلىسىنا اناعۇرلىم ويداعىداي قاتىناسۋدى تالاپ ەتتى.
سىرتقا ەسىك اشۋ دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولماۋى _ ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋىنە ىقپال جاسايتىن جانە ونى تەجەيتىن ماڭىزدى ولقىلىق.
باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: تۇزىمدىك ەسىك اشۋدى ورنىقتى كەڭەيتىپ، ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋمەن تەرەڭ توعىسىپ، جاڭا ازيا _ ەۆروپا ۇلى قۇرلىق كوپىرىمەن، باتىس بولىك قۇرلىق ـ تەڭىز جاڭا ارناسىمەن ىرىقتى تۇردە ٴتۇيىلىسىپ، ەركىن ساۋدا سىناق رايونىن جوعارى ولشەممەن قۇرىپ، اناعۇرلىم كوپ جوعارى يقۋاتقا يە سىرتقا ەسىك اشۋ سەلبەستىك تۇعىرىن قالىپتاستىرىپ، ەل ٴىشى، حالىقارا سىندى قوس اينالىمدى ۇلاستىرۋ جاعىندا اناعۇرلىم زور رول اتقارۋ كەرەك.
ەكولوگيانى قورعاۋ مەن مادەنيەتتى جالعاستىرۋدى سانالىلىقپەن كۇشەيتىپ، جاراتىلىستىق كورىنىس پەن گۋمانيتارلىق سالت ـ سانانىڭ باياندى تارتىمدىلىعىن ايگىلەدى
چاڭدى حىجيە كوشەسى ۇزاق تاريحقا يە، كەزىندە 1943 ـ جىلعى چاڭدى شايقاسىندا قيراعان. سوڭعى جىلدارى قالپىنا كەلتىرۋ، قايتا قۇرۋ ارقىلى تاريح ەستەمەسىن ساقتايتىن، قالانىڭ مادەنيەت تامىرىن جالعاستىراتىن ماڭىزدى دانەكەرگە اينالدى.
3 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ چاڭشادان چاڭدىعا كەلىپ، الدىمەن چاڭدى حىجيە كوشەسىندە قىزمەت تەكسەردى.
كوكتەمگى جاڭبىردان كەيىن كۇن شۋاعىن توكتى. كوشەنىڭ ەكى جاعىندا ساۋدا دۇكەندەرى قاز ـ قاتار ٴتىزىلىپ تۇر، جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەر، ازىق ـ تۇلىكتەر، ۇساق تاعامدار، ەرەكشەلىككە يە اشەكەي بۇيىمدارى كوزدىڭ جاۋىن الادى، ەسكىنىڭ ٴىزى بولۋمەن بىرگە، تىرشىلىك تىنىسى دا جالىندى.
تاس توسەلگەن جولمەن باس شۋجي جاياۋلاي حىجيە كوشەسىنىڭ بەت ـ بەينەسىن تەكسەرىپ كورىپ، دۇكەندەرگە كىرىپ، زات باعاسىن سۇراستىرىپ، شۇيىركەلەسىپ، دۇكەن قوجايىندارىمەن، ساياحاتشىلارمەن، قالا تۇرعىندارىمەن ٴالسىن ـ ٴالى ىقىلاسپەن اڭگىمەلەستى.
كوشە بويىندا ٴبىر جىگىت لەيچا شايىن جاساپ جاتتى. فارفور توستاعاندا تاۋ قارا بۇرىش اعاشىنان جاسالعان تاياقشامەن ارلى ـ بەرلى ٴتۇيىپ، كۇرىش، جەمجەمىل، شاي جاپىراعى سياقتى ازىق شيكىزاتتارىن ۇنتاقتاپ ارالاستىرىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ قوناقتاردى كۇتۋدەگى قاجەتتى سۋسىنىن دايىندادى. باس شۋجي قاسىنا بارىپ، لەيچا شايىن جاساۋ بارىسىن تاماشالادى.
جىگىت باس شۋجيگە ”لەيچا شايى ٴبىر ٴۇيلى جانداي ەتەنەلىك سيلايدى، مەيلى قاي جەردىكى بولسا دا، جۇڭگولىقتاردىڭ قوناق كۇتۋ جولى قامتىلعان“، ـ دەدى.
”بۇل دا جۇڭگو مادەنيەتىنىڭ ٴبىر ٴبولىمى، مۇنى جالعاستىرۋ كەرەك“، ـ دەدى باس شۋجي.
يۋانياڭ زوۋما عيماراتىندا چاڭدىنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى شوعىرلى كورسەتىلگەن.
جەرگىلىكتى ورىننىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار شەبەرلىك كورمەسىن تاماشالاعاننان كەيىن، باس شۋجي بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: جەرگىلىكتى ورىننىڭ سان الۋان ەرەكشەلىككە يە ٴداستۇرلى مادەنيەتى شۇعىلالى جۇڭحۋا وركەنيەتىن بىرگە قالىپتاستىردى ٴارى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا دەم بەردى. چاڭدى مادەنيەتتى جالعاستىرعان جەر، بۇل ارانىڭ سىشيان، گاۋچياڭ، حاۋزى سياقتىلارىن ۇيلەسىمدى دانەكەر ارقىلى ويداعىداي جالعاستىرىپ، ودان ويداعىداي پايدالانىپ، داۋىرمەن بىرگە ىلگەرىلەپ ويداعىداي دامىتۋ كەرەك.
گۋمانيتارلىق ىستەر مەن ەكونوميكا ٴبىرىن ـ ٴبىرى جەبەپ، ٴوزارا گۇلدەندى، مادەنيەتتى جالعاستىرۋ مەن ەكونوميكالىق دامۋ ٴبىر ـ بىرىنە سايما ـ ساي كەلدى، بۇل حۋناننىڭ دامۋىندا، ٴتىپتى، ورتا بولىك وڭىرلەرىنىڭ گۇلدەنۋىندە بولۋعا ٴتيىستى ٴمان.
”ۇزاق تاريحي مادەنيەت، سۇبەلى توڭكەرىستىك مادەنيەت، جاندى وسى زامانعى مادەنيەت حۋناننىڭ مادەنيەت جۇمساق كۇشىن نىعايتۋىنداعى مول بايلىق جانە تەرەڭ نەگىز“. باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: جاڭا مادەنيەت بورىشىن اناعۇرلىم ويداعىداي ارقالاپ، تاريحي مادەنيەتتى جالعاستىرىپ، توڭكەرىستىك مادەنيەتتى ۇزبەي جالعاستىرىپ، سوتسياليستىك العاباسار مادەنيەتتى دامىتىپ، حۋنان مادەنيەتىنىڭ جاڭا داۋىردە جاڭا دامۋدى جۇزەگە اسىرۋىنا، جاڭا بەينە ايگىلەۋىنە، جۇڭحۋا ۇلتى وسى زامانعى وركەنيەتىن گۇلدەندىرۋدە جاڭا ىسكەرلىك ايگىلەۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.
چاڭدى سۋمەن جارىققا شىعىپ، وزەن جاعاسىندا گۇلدەنگەن. يۋانجياڭ وزەنى، لۇيشۇي وزەنى وسى ارانى كەسىپ ٴوتىپ، شالقار دۇڭتيڭحۋ كولىنە قۇيادى.
ەركە سامال بەتتى ايمالايدى، تۇنىق سۋ، كوك شالعىندى جاعالاۋ. چاڭدى حىجيە كوشەسىندە باس شۋجي چۋانزى وزەنى جاعاسىنا كەلىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ سۋ ورتاسىن جان ـ جاقتى وڭاۋ سياقتى جاعدايلارىن تىڭدادى.
جەرگىلىكتى ورىنداعى جاۋاپتى جولداس بىلاي دەپ تانىستىردى: سوڭعى جىلدارى چاڭدى وزەن ـ كولدەردى ۇلاستىرىپ، جۇيەلى وڭادى، يۋانجياڭ وزەنى، ليشۇي وزەنى سىندى ەكى وزەننىڭ نەگىزگى اعىنىنىڭ قيما بەتىنىڭ سۋ ساپاسى ٴۇرتىس 4 جىلⅡدارەجەلىدەن جوعارى دەڭگەيدى ساقتاپ، وزەن ـ كول جاعاسىنداعى كورىنىس بەلدەۋى قالا تۇرعىندارىنىڭ سەيىل قۇرىپ، دەنە شىنىقتىراتىن تاماشا جەرىنە اينالدى. باتىس دۇڭتيڭحۋ كولى مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىندا عايىپ بولعانىنا ۇزاق بولعان چاڭجياڭ دەلفينى، جۇڭحۋا بەكىرەسى، قارا لايلەك سياقتى مەملەكەت بويىنشا 1 ـ دارەجەلى قورعالاتىن حايۋاناتتار قايتا ورالىپ، قىرۋار ساياحاتشىنى باۋراپ، كول اۋماعى توڭىرەگىندەگى تۇرعىنداردىڭ كىرىسىن دە ارتتىردى.
”يۋانجياڭ وزەنىندە ايۋبالدىرعان، ليشۇي وزەنىندە جىلانقياق بار” .“جۇپار ٴيىستى شوپتەرى ادەمى، گۇل ـ جاپىراقتار الۋان ٴتۇستى“، وزگەشە تاريحي مادەنيەت، كوركەم ەكولوگيالىق ورتا _ ٴبىر جەردىڭ ەڭ تاماشا تانىسقىسى.
جاراتىلىستىق گۋمانيتارلىق، تاۋ ـ وزەننىڭ كوركەمدىگى، بارلىعى دا باعا جەتپەس اسىل.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋىن ىلگەرىلەتىپ، حۋناننىڭ ۇلان ـ بايتاق دالاسىنىڭ جاسىل تاۋىن، تۇنىق سۋىن، اشىق اسپانىن، تازا توپىراعىن ويداعىداي قورعاپ، جاراتىلىستىق كورىنىس پەن گۋمانيتارلىق سالت ـ سانانى ساياحات كاسىبىنىڭ باياندى تارتىمدىلىعىنا اينالدىرۋ كەرەك.
باس شۋجي ”كورىكتى ورتا بولىكتى جەدەل قۇرۋ“ ايقىن تالابىن ىشكەرىلەي العا قويىپ، ”لاستانۋدان ساقتانۋدان جانە ونى وڭاۋدان قامال الۋ شايقاسىن ٴۇرتىس ىشكەرىلەي ويداعىداي جۇرگىزىپ، چاڭجياڭ، حۋاڭحى، حۋايحى سياقتى ۇلكەن وزەن ـ ٴداريالار مەن پوياڭحۋ كولى، دۇڭتيڭحۋ كولى سياقتى ماڭىزدى كولدەردىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن جۇيەلى وڭاۋدى، جان ـ جاقتى وڭاۋدى، سايكەستى وڭاۋدى كۇشەيتىپ، ەكولوگيالىق ونىمدەردىڭ قۇنىن جۇزەگە اسىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ ەكولوگيالانۋى مەن ەكولوگيانىڭ كاسىپ سالالانۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەدى.
فورماشىلدىقتى تۇزەتۋدى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، ٴىس تىندىرىپ، ناتيجە شىعارۋ جانە جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ، ىسكەرلىك كورسەتۋ جىگەر ـ قايراتىن تاسقىنداتتى
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ فورماشىلدىقتاعى كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋگە باستان ـ اياق ايرىقشا ٴمان بەردى.
«فورماشىلدىقتاعى كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ جونىندەگى حابارلاندىرۋدا» ٴبىر قىدىرۋ قاتاڭ ولشەم، ناقتى شارالار العا قويىلعاننان ورتالىق دەڭگەيىندە فورماشىلدىقتى تۇزەتىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ ارناۋلى قىزمەت مەحانيزمىن ىسكە قوسىپ، تياناقتاندىرۋدى اناعۇرلىم ويداعىداي يگەرگەنگە دەيىن؛ ”نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ جىلىن“ بەلگىلەۋدەن فورماشىلدىقتىڭ، تورەشىلدىكتىڭ تيپتىك مىسالدارىن حابارلاۋعا، اشكەرەلەۋگە دەيىن... باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تىكەلەي ورنالاستىرۋىندا ٴبىر قىدىرۋ شارالار نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ قىزمەتىنىڭ تەرەڭدەۋىن، ناقتىلانۋىن ىلگەرىلەتتى.
شەشۋشى جىلدا قايتكەندە ونان ارى نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، نەگىزگى ساتىنى باسقارۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتىپ، قالىڭ نەگىزگى ساتى كادرلارىنىڭ قىزمەتكە بەل شەشە كىرىسىپ، قايراتتانا ٴىس تىندىرۋىنا مۇمكىندىك جاساۋعا بولادى؟
باس شۋجي تيانجيندە قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”فورماشىلدىقتى ۇزدىكسىز تۇزەتىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، قالىڭ پارتيا مۇشەلەرى مەن كادرلاردى شىنايى يگەرىپ، ناقتى ىستەۋگە، ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەۋگە جەتەكتەپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىنىڭ ناقتىلانۋىن، تياناقتانۋىن بار كۇشپەن ىلگەرىلەتۋ كەرەك“؛ مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىسكە قاتىناسقان جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناسقاندا بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”فورماشىلدىقتى، تورەشىلدىكتى باتىل تۇزەتىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن شىن مانىندە جەڭىلدەتىپ، بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل قوعامنىڭ جاسامپاز ومىرشەڭدىك كۇشىن قاۋلاتىپ، پارتيا مۇشەلەرىنىڭ، كادرلاردىڭ ٴىس تىندىرىپ، ناتيجە شىعارۋ جىگەر ـ قايراتىن سەرپىلتۋ كەرەك“ ...
باس شۋجي حۋنانداعى وسى رەتكى ساپارىندا اۋىل ـ قىستاق نەگىزگى ساتىسىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ جاعدايىن ارنايى تەكسەردى.
گاڭجۇڭپيڭ قىستاعى پارتيا مۇشەلەرىنە، بۇقاراعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ اۋلاسىندا، قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى دۋان دىشي باس شۋجيگە ٴوز باسىنان سەزىنگەن وزگەرىستەردى مالىمدەدى: ”قىستاعىمىزدا ەڭ كوپ بولعاندا 38 ماڭدايشالىق بار بولاتىن، قازىر نەبارى 12 ماڭدايشالىق عانا قالدى“.
باس شۋجي بۇرىلىپ قاراعاندا انىق تا ىقشام جازىلعان گاڭجۇڭپيڭ قىستاعى ياچەيكا كوميتەتى، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى، قىستاق ىستەرىن باقىلاۋ كوميتەتى، ەكونوميكالىق سەلبەستىك كووپەراتيۆى سىندى 4 ماڭدايشالىقتى عانا كوردى.
ماڭدايشالىقتىڭ ازايۋىنىڭ استارىندا نەگىزگى ساتىنىڭ مىندەتىنە العان ىستەردىڭ ازايۋى جاتىر.
دۋان دىشي باس شۋجيگە مىنالاردى ايتتى: قازىر قىستاقتا بەرىلەتىن انىقتاما ازايدى، بۇرىن ەڭ كوپ بولعاندا 20 نەشە ٴتۇرلى انىقتاما بەرىلەتىن، بۇل انىقتامالار ٴولىم ـ ٴجىتىم انىقتاماسى، تۋىلۋ انىقتاماسى سياقتىلاردى قامتيدى، قازىر مۇنىڭ كوپ ساندىسى قولدانىستان قالدى، فۋنكتسيالىق تاراۋلار تاپسىراتىن ىستەر دە ازايدى. قىستاق كادرلارىنىڭ قول تەلەفونىنداعى ۋيشين قىزمەت توبى دا ەڭ كوپ كەزدەگى 30 نەشە توپتان قازىرگى 4 توپقا ازايدى. كوپشىلىك بۇقارا ٴۇشىن قىزمەت ىستەۋگە اناعۇرلىم كوپ ۋاقىتى مەن زەيىن ـ زەردەسىن جۇمسايتىن بولدى.
باس شۋجي بۇعان باسىن يزەپ قۇپتايتىندىعىن ٴبىلدىردى. ول بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: پارتيا ورتالىق كوميتەتى نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋدى ايقىن تالاپ ەتتى، فورماشىلدىق، تورەشىلدىك ماسەلەلەرىن باتىل تۇزەتىپ، قوسىندى سۇرىپتاپ، اكىمشىلىك قۇرىلىمدى ىقشامداپ، وسى قىزمەتتى تاباندىلىقپەن مىقتى يگەرۋ كەرەك.
حۋنان ولكەلىك پارتكوم مەن ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ قىزمەت مالىمەتىن تىڭداعان كەزدە، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ ونان ارى باسا دارىپتەدى: نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەپ، كەڭەيتىپ، ۇزاق ۋاقىت ٴونىمدى مەحانيزم ورناتىپ جانە اقاۋسىزداندىرىپ، دۇرىس ناتيجە كوزقاراسىن ورناتىپ جانە امالياتتا ايگىلەپ، فورماشىلدىقتى تۇزەتۋ ارقىلى نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋدى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىپ، باسشىلىق ستيلى مەن قىزمەت ستيلىن ۇزدىكسىز جاقسارتۋ كەرەك. ”ٴارقانداي قىزمەتتى يگەرۋدە، بۇقاراعا ٴارقانداي ٴىستى ىستەپ بەرۋدە شىندىقتى ٴىس جۇزىنەن ىزدەۋ كەرەك“.
ەڭبەكشىلدىڭ كوكتەمى ەرتە كەلەر، بۇل ٴدال قايراتتانا ىلگەرىلەيتىن كەز.
جاڭا ٴداۋىردىڭ كوكتەم سامالىمەن بىرگە حۋناننىڭ بايتاق دالاسى ەرلىكپەن ۇزدىكتىككە ۇمتىلىپ، ورتا بولىك وڭىرلەر جالىندى تىرشىلىك تىنىسىن قاۋلاتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ تىڭ داستانىن قۇلشىنا جازۋدا.
