”باستان - اياق ناقتى ىستەپ، الدا ءجۇرىپ، باتىلدىقپەن ءداۋىردىڭ الدىڭعى لەگىندە تۇرۋ كەرەك“
− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جىجياڭدا قىزمەت تەكسەرۋىنەن ەستەلىك
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى \ جاڭ شياۋسۇڭ، جۋ جيچاي
حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى \ دۋ شاڭزى، لي جۇڭۋىن
”مەن كەزىندە جىجياڭدا 6 جىل قىزمەت ىستەگەنمىن، بۇل ارانىڭ تاۋ - سۋىنا، ءشوپ - اعاشتارىنا، سالت - ساناسىنا قانىقپىن، وسى ارانىڭ دامۋىنا ات سالىسقام جانە كۋا بولعام“. ”ورتالىققا كەلىپ قىزمەت ىستەگەننەن كەيىن دە، تالاي رەت قايتا ورالىپ، ءار جولى ءبىر - ەكى جەردى ارالادىم“.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ 6 - رەت جىجياڭعا كەلىپ، حاڭجوۋ ازيا سپورت جارىسىنىڭ باستالۋ سالتىنا قاتىناسىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى جينحۋا، شاۋشيڭ سياقتى جەرلەرگە بارىپ، اۋىل - قىستاقتارعا، ساۋدا - ساتتىق بازارلارىنا، كورمە سارايلارىنا، مادەنيەت باقشا اۋماقتارىنا ىشكەرىلەي بارىپ قىزمەت تەكسەرىپ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، نەگىزگى ساتىداعى پارتيا مۇشەلەرىنە، كادرلارعا جانە بۇقاراعا امانداستى ءارى حال سۇرادى.
جول بويى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى، جول بويى ەسكە الىپ وتىردى −
”سول جىلدارى جىجياڭ ’ەسەيىپ - ەرجەتۋ بارىسىنداعى بەيمازالىققا‘ ءدوپ كەلدى، بايلىق، قورشاعان ورتا سياقتى فاكتورلاردىڭ شەكتەمەسى توتەنشە كورنەكتى بولىپ، ەنەرگيا جۇمسالىمى جوعارى، جاراقسىز زاتتاردىڭ ىعىستىرىلۋى جوعارى بولعان دامۋ ۇلگىسىن ەندىگارى جالعاستىرۋ قيىنعا سوقتى“.
”20 نەشە جىلدان بەرى ’سەگىز - سەگىز ستراتەگياسىن‘ تاباندىلىقپەن اتقارۋ ارقىلى جىجياڭ بايلىعى شاعىن ولكە بولۋدان ەكونوميكادا ءىرى ولكە بولۋعا، قورشاعان ورتادا ’قىسىم تاۋداي‘ بولۋدان كورىكتى جىجياڭ قۇرۋعا، جالپى تۇلعالىق دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتى الدىمەن جۇزەگە اسىرۋدان جوعارى دەڭگەيدەگى جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتى جۇزەگە اسىرۋعا دەيىنگى تاريحي سيپاتتى سەكىرۋدى جۇزەگە اسىردى ءارى بۇكىل ەلگە ۇلگى كورسەتتى“.
جول بويى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى، جول بويى ويلانىپ - تولعاندى −
”جۇيەلى جوسپارلاپ، تۇلعالىق ىلگەرىلەتۋگە تاباندى بولۋ“، ”ءبىر جوبانى سوڭىنا دەيىن جالعاستىرۋعا تاباندى بولۋ“، ”ماسەلەنى باعدار ەتۋگە تاباندى بولۋ“، ”حالىق بۇقاراسىنىڭ بەلسەندىلىگىن، جاسامپازدىعىن جاپپاي تۋىنداتۋعا تاباندى بولۋ“، ”ناقتى ىستەۋگە، ءىستى باسىنان - اياعىنا دەيىن ءساتتى جۇرگىزىپ، تابىستى اياقتاتۋعا تاباندى بولۋ“... 20 جىلدىڭ الدىنداعى ولكە اياسى دەڭگەيىندەگى جوسپار بۇگىنگى كۇندە جىجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا گۇل اشىپ، جەمىس بەردى ءارى ولكە سىرتىنداعى ءتىپتى دە كەڭ اۋماقتا جالپىلاستىرىلدى.
مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا جورىعىنا كوز جىبەرگەن باس شۋجي جىجياڭعا جاڭا دا اناعۇرلىم جوعارى تالاپ قويدى:
”جاڭا دامۋ ۇستانىمىن تولىق، دالمە - ءدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋدى، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدى ارقاۋ ەتىپ، نازاردى بىرگە بايۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن قۇرۋعا، جاڭا داۋىردە جۇڭگوشا سوتسياليزم ءتۇزىمىنىڭ ابزالدىلىعىن جاپپاي ايگىلەيتىن ماڭىزدى تەرەزە ورناتۋعا شوعىرلاندىرىپ، ءبىر جوبانى سوڭىنا دەيىن جالعاستىرۋعا تاباندى بولىپ، ’سەگىز - سەگىز ستراتەگياسىنىڭ‘ تەرەڭدەۋىن، ناقتىلانۋىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، باستان - اياق ناقتى ىستەپ، الدا ءجۇرىپ، باتىلدىقپەن ءداۋىردىڭ الدىڭعى لەگىندە تۇرىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ جىجياڭ جاڭا تاراۋىن قۇلشىنا جازۋ كەرەك“.
ءبىر قىستاقتان سان مىڭ قىستاققا كوز جىبەردى: ”جاڭا داۋىردەگى ’فۋچۇن تاۋىنداعى قونىس سۋرەتىن‘ ويداعىداي سالدى“
9 - ايدىڭ 20 - كۇنى تۇستەن بۇرىن باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جىجياڭدا قىزمەت تەكسەرگەن ءبىرىنشى بەكەتى ي - ۋ قالاسىنىڭ حوۋجاي ءمالىسى ليزۋ قىستاعى بولدى.
قىستاق الاڭىندا اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىندا شارۋاشىلىق قۇرعاندار ”بىرگە بايۋ بازارى“ قيمىلىن وتكىزىپ جاتتى.
ۇستىنە اق جەيدە كيىپ، كوزىنە دوڭگەلەك كوزىلدىرىك تاققان ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ فاڭ تياننيڭ وسى قىستاقتىڭ اۋىلعا قايتقان جوعارى مەكتەپ وقۋشىسى ەدى.
ونىڭ جايماسىنداعى قولدان توقىلعان ءتۇرلى بامبۋك سەبەت باس شۋجيدىڭ نازارىن اۋداردى. فاڭ تياننيڭ باس شۋجيگە ءوزىنىڭ 2 جىلدىڭ الدىندا قىستاققا قايتىپ كەلىپ، 30دان استام قىستاق تۇرعىنىن بامبۋك سەبەت توقۋعا جۇمىلدىرعاندىعىن، ولاردىڭ ءاربىرىنىڭ ايلىق كىرىسىن 2000 يۋان اينالاسىندا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك جاساعاندىعىن ايتتى.
فاڭ تياننيڭ بىلاي دەدى: ”ءاسىلى بەيجيڭدە قىزمەت ىستەيتىنمىن، ءبىزدىڭ قىستاق ’مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىن‘ اتقارعاننان كەيىن، قىستاقتىڭ قورشاعان ورتاسى مەن بەت - بەينەسى توتەنشە جاقسارىپ، شارۋاشىلىق قۇراتىن كوپتەگەن جوعارى مەكتەپ وقۋشىلارىن باۋرادى، سوندىقتان قايتىپ كەلۋ تالعامىن جاسادىم“.
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ − شي جينپيڭ جولداس جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەن كەزىندە ءوزى جوسپارلاپ، ءوزى ورنالاستىرىپ، ءوزى ىلگەرىلەتكەن كەلەلى ستراتەگيالىق شارا. 2003 - جىلدان بەرى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىلىپ، سان مىڭ كورىكتى اۋىل - قىستاق قۇرىلىپ، ميلليونداعان ديقانعا، بۇقاراعا باقىت جاراتتى.
بۇگىنگى كۇندە ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ جىجياڭنان بۇكىل ەلگە بەت الىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى، اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل - قىستاقتى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ بارىسىندا ماڭىزدى رول اتقارىپ كەلەدى.
فاڭ تياننيڭنىڭ قاسىندا كۇنگە كۇيىپ توتىققان فاڭ جىشياڭ ەسىمدى ءبىر جىگىت تۇرعان ەدى. ول اسكەري قوسىننان بوساعاننان كەيىن، اۋىلىنا كەلىپ ەگىس الاڭىن قۇرىپ، شاعىن گۇلتەكشە كورىنىستەرىن جەتىلدىرۋمەن اينالىستى.
”نەشە جىل اسكەر بولدىڭ“؟ باس شۋجي جاس جىگىتپەن شۇيىركەلەسىپ كەتتى.
”2 جىل“.
”اسكەري قوسىندا شىنىعۋ شارۋاشىلىق قۇرۋعا جاقسى نەگىز قالايدى، سەنىڭ قازىرگى رۋحاني بەينەڭ وزگەلەرمەن ۇقسامايدى، - دەدى باس شۋجي ماقتاپ.
قىستاق ياچەيكا شۋجيى فاڭ حاۋلۇڭ باس شۋجيگە بىلاي دەدى: وسىنداي شارۋاشىلىق قۇرۋشى تۇلعالاردان قىستاقتا 50دەن استامى بار، كاسىپپەن شۇعىلدانۋشىلار 200دەن اسادى، ولاردىڭ اراسىندا اۋىلداعى ادامدار دا، اۋىلعا قايتا ورالعاندار دا، تاعى جاڭا ديقاندار دا بار، تەڭ جارتىسىنان استامى جوعارى مەكتەپ وقىعان.
قوڭىر كۇزدىڭ جانعا جايلى سامالى تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ قورشاعان ءۇمىت اتىزىنان ەسىپ ءوتتى.
باس شۋجي جاياۋ ءجۇرىپ قىستاقتىڭ بەت - بەينەسىن تەكسەرىپ كوردى، كوك قاڭىلتاق كەرپىشپەن جيەكتەلگەن اق تامدى شاعىن عيماراتتار كوزگە تۇسەدى، ءۇيدىڭ الدى - ارتى جاسىل اعاش - شوپتەرمەن بەزەندىرىلىپتى، اق تامداعى قابىرعا سۋرەتتەر اۋىل ساعىنىشىن جانە كوركەم بولاشاققا دەگەن ارمان - تىلەكتى بەينەلەپ، كورىكتى اۋىل - قىستاقتىڭ جالىندى ومىرشەڭدىگىن اڭداتىپ تۇر.
الىس - جاقىنعا اتى ايگىلى وسى بىرگە بايۋدان ۇلگى كورسەتۋ قىستاعىنىڭ كەزىندە لاس، بىلىققان، ناشار، كەدەي بولىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى ادامداردىڭ ءۇمىت جوق ”سۋ سيىر ءمۇيىزى قىستاعى“ دەپ اتاپ كەتكەنىن كىم ويلاسىن!
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ ىلگەرىلەتۋىندە ليزۋ قىستاعى ورتانى رەتتەۋ - وڭاۋدان باستاپ ىسكە كىرىسىپ، كاسىپ سالاسىن دامىتىپ، دارىندىلاردى باۋراپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، مادەنيەت، ساياحاتتىڭ توعىسا دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، كورىكتى ەكولوگيانىڭ، كوركەم ەكونوميكانىڭ، تاماشا تۇرمىستىڭ ءبىر - بىرىنە باپ كەلۋى بارىسىندا سالتاناتتى بۇرىلىستى، باقىتتى وزگەرىستى جۇزەگە اسىردى.
ىستىق ىقىلاستى قىستاق تۇرعىندارى قىستاقتىڭ كىرە بەرىسىندە جينالىپ جوعارى داۋىسپەن باس شۋجيگە امانداستى.
”اۋىلداستار، سالەمەتسىزدەر مە! بۇگىن بۇل اراعا كەلگەنىمە قاباعات قۋانىشتامىن“. باس شۋجي شي جينپيڭ ىستىق ىقىلاسپەن بىلاي دەدى: ”اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ كومەسكى كۇشى شەكسىز، ۇلكەن ىسكەرلىك كورسەتۋگە بولادى، اۋىلداستار قۇلشىنا كۇرەس جۇرگىزىپ، بىرگە بايۋدىڭ كوركەم بولاشاعىنا بىرگە ۇمتىلايىق“!
التىن كۇزدىڭ شۇلەن شۇعىلاسىندا قىستاق تۇرعىندارىنىڭ باقىت لەبى ەسكەن جىلى جۇزدەرى ايرىقشا نۇرلانىپ تۇر.
ۇساق تاۋارلاردان ۇلكەن بازارعا كوز جىبەردى: ”جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ تابىستى امالياتى“
ي - ۋ − بازار نەگىزىندە قۇرىلعان وسىزاماندانعان قالا. بۇل ارادان جىجياڭنىڭ دامۋىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشىن سەزىنۋگە بولادى، جۇڭگونىڭ، اۋەلى، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ تامىرىن ۇستاۋعا بولادى.
باس شۋجي شي جينپيڭ ليزۋ قىستاعىنان اتتانىپ، ي - ۋ حالىقارالىق ساۋدا - ساتتىق بازارىنىڭ 2 - اۋماعىنا كەلىپ قىزمەت تەكسەردى، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ”كەزىندە بۇل ارا قۇرىلىس مايدانى بولاتىن“. جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەن كەزىندە شي جينپيڭ جولداس ي - ۋعا 10نەشە رەت كەلىپ، ۇساق تاۋارلار بازارىنا ىشكەرىلەي بارىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەن بولاتىن، بۇل ارانىڭ جاعدايىنا توتەنشە قانىق ەدى.
ساۋدا - ساتتىق بازارىنىڭ كىرەر اۋزىنداعى ۇلكەن ەكران باس شۋجيگە 2 كەستەنى كورسەتتى: ءبىرى، ي - ۋ بازارىنىڭ ساتىپ الۋ ساۋدا ەكسپورتىنىڭ ناقتى جاعدايى، ەندى ءبىرى، ”ي - ۋ − شينجياڭ − ەۆروپا“ كەزەكشى پويەزى قاتىناۋىنىڭ وزگەرىستەگى ساندى مالىمەتى.
وسى ”دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن ۇساق تاۋارلار بازارىنان“ كەلگەن دامىلسىز وزگەرىستەگى ساندى مالىمەتتەر جۇڭگونىڭ، اۋەلى، بۇكىل جەر شارىنىڭ سىرتقى ساۋداسىن جانە ەكونوميكا بەتالىسىن اڭعارتاتىن ”بارومەترگە“ اينالدى.
40 نەشە جىلدان بەرى جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ ۇلكەن اۋقىمىنا ىلەسە، ي - ۋلىقتار بارابان قاعىپ كوشە كەزۋدەن جول بويىندا جايما جايۋعا دەيىن، ودان ”بۇكىل جەر شارىنان ساتىپ الۋ، بۇكىل جەر شارىنا ساتۋ“ سىندى ”الەمدىك ەرەن بازار“ سالۋعا دەيىن، بۇگىنگى تاڭداعى ي - ۋ بازارىنا 26 ۇلكەن تۇردەگى 2 ميلليون 100 مىڭنان استام تاۋار توپتالدى، ول بۇكىل ەلدەگى 2 ميلليون 100 مىڭ كاسىپورىنمەن، 32 ميلليون جۇمىسشىمەن بايلانىسىپ جاتىر.
ساۋدا - ساتتىق بازارىنا قادام تاستاساڭىز، ءيىن تىرەسكەن ساۋدا دۇكەندەرى، الۋان ءتۇرلى تاۋارلار كوزگە تۇسەدى.
”باس شۋجي، امانسىز با“! ”باس شۋجيدىڭ ي - ۋعا كەلگەنىن قارسى الامىز“! باس شۋجي بارعان جەردىڭ بارىندە ادامدار جاپا - تارماعاي ساۋدا دۇكەندەرىنەن شىعىپ، جول بويلارىنا جينالىپ، شاپالاق سوعىپ، امانداستى، الاقايلاعان داۋىس ۇزىلمەدى.
”قايدان كەلدىڭىزدەر“؟ - دەدى باس شۋجي ءالسىن - ءالى ايالداپ.
”شاۋشيڭ“، ”ىشكى موڭعۇل“، ”يوردانيا“... تيجاراتشىلار توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان، ساتىپ الۋشى ساۋداگەرلەر دۇنيەنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن كەلگەن.
”مەن نەپالدان كەلدىم“، - دەدى ءبىر ساۋداگەر جاقىنداي كەلىپ.
”حوش كەلدىڭىز، نەندەي تاۋار ساتىپ العالى كەلدىڭىز“؟ - دەپ سۇرادى باس شۋجي.
”ويلاعانىمىزدىڭ ءبارىن ساتىپ الا الامىز، ويلاماعان نارسەلەردى دە ساتىپ الا الامىز“! ونىڭ جاۋابىن ەستىگەن كوپشىلىك دۋ كۇلدى.
قول شاتىر ساتاتىن ءبىر دۇكەنگە كىرىپ، باس شۋجي مۇقيات كورگەن سوڭ: ”دۇكەندى اشقانىڭىزعا قانشا ۋاقىت بولدى“؟ - دەپ سۇرادى.
”27 جىل بولدى“. دۇكەن يەسى جاڭ جييىڭ باس شۋجيگە بىلاي دەدى: ”ءبىز زاماناۋي دا ادەمى جوبالاۋ ۇستانىمىنان جازباي، دارالاندىرۋ، ساپالىلاندىرۋ سىندى دامۋ جولىمەن ءجۇرىپ وندىرگەن قول شاتىرلارىمىز بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى 100دەن استام مەملەكەتكە ساتىلدى.
”ساۋدالارىڭىزدىڭ كۇسەت بولا ءتۇسۋىن تىلەيمىن“! - دەدى باس شۋجي كۇلىمسىرەي.
قول شاتىر جاسايتىن ءبىر كاسىپورىننىڭ دامۋى جاڭا داۋىردەگى ي - ۋدىڭ جاساۋ كاسىبى مەن ساۋدا ۇلگىسىنىڭ تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى.
بازارداعى ساۋداگەرلەردىڭ، شاعىن كاسىپورىن يەلەرىنىڭ ۋاكىلدەرى الدىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ كوپشىلىكتى جىگەرلەندىرىپ بىلاي دەدى: ”ي - ۋ ۇلەس قوستى، تاعى دا تىڭ ۇلەس قوسۋى كەرەك. سىزدەردىڭ اربىرەۋلەرىڭىز تۇگەلدەي ي - ۋدىڭ دامۋىنداعى ات سالىسۋشى، قۇرۋشى، ۇلەس قوسۋشى سانالاسىزدار، تاعى دا ۇزدىكسىز قۇلشىنىپ، تاعى دا شۇعىلا جاراتۋلارىڭىز كەرەك“. سول جەردەن قىزۋ قول شاپالاق ءۇنى كوتەرىلدى.
جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنەن“ بۇقارالىق لۋشيانعا كوز جىبەردى: ”حالىق بۇقاراسىنا تىعىز ارقا سۇيەپ، ماسەلەلەردى نەگىزگى ساتىدا شەشتى، بەلەڭ بەرە باستاعان كەزىندە شەشتى“
بيىل ماۋ زىدۇڭ جولداستىڭ ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىن“ ۇيرەنۋدى، جالپىلاستىرۋدى بەكىتكەندىگىنىڭ 60 جىلدىعى. 9 - ايدىڭ 20 - كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ شاۋشيڭ قالاسىنداعى جۋجي قالاسىنىڭ فىڭچياۋ قالاشىعىنا ارنايى كەلىپ، فىڭچياۋ تاجىريبەسى كورمە سارايىن ەكسكۋرسيالادى.
20 جىلدىڭ الدىندا سول كەزدە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ جولداس ەكونوميكانىڭ جىلدام دامۋى مەن قوعامدىق ۇلكەن بۇرىلىس اكەلگەن جاڭا جاعدايلارعا، جاڭا ماسەلەلەرگە توتەپ بەرۋدى جانە شەشۋدى كوزدە ۇستاپ، فىڭچياۋعا تولعانىسپەن كەلگەن ەدى.
”جىجياڭ پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ رۋحى مەن وسى ارانىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا نەگىزدەلىپ، ’فىڭچياۋ تاجىريبەسىنە‘ جاڭا داۋىرلىك ءمان ۇستەپ، جاڭا جاعدايداعى حالىق ىشىندەگى قايشىلىقتاردى حالىق بۇقاراسىنا سۇيەنىپ دۇرىس ءبىر جايلى ەتۋ ادىسىنە ىزدەنىس جاسادى“، - دەپ ەسكە الدى باس شۋجي.
2003 - جىلى 11 - ايدا جىجياڭ ولكەسى ماۋ زىدۇڭ جولداستىڭ ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىن“ بەكىتكەندىگىنىڭ 40 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جانە ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىندە“ جاڭالىق اشۋ جينالىسىن اشتى. وسىدان باستاپ، ”زاڭمەن باسقارىلاتىن جىجياڭ“ قۇرۋ، ”تىنىش جىجياڭ“ قۇرۋ سياقتى جالپى جاعدايعا ساياتىن، ۇزاق بولاشاقتى كوزدەگەن ءبىر قىدىرۋ شەشىم - ورنالاستىرۋلار ىركەس - تىركەس شىعارىلدى.
ءداۋىر وزگەرۋدە، جاعداي وزگەرۋدە، قوعامدىق قايشىلىقتىڭ مازمۇنى دا وزگەرۋدە، ايتسەدە حالىق ىشىندەگى قايشىلىقتاردى حالىق بۇقاراسىنا سۇيەنىپ دۇرىس ءبىر جايلى ەتۋ سىندى ءادىس باستان - اياق وزگەرگەن جوق.
”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنىڭ“ دۇنيەگە كەلۋ، بىرتىندەپ كەمەلدەنۋ، دامۋ بارىسىن قايتادان ەسكە الىپ، باس شۋجي بىلاي دەپ تەرەڭ اتاپ كورسەتتى: ”مۇنىڭ ىشىندە پارتيامىزدىڭ ماسەلەنى ءبىر جايلى ەتۋىنىڭ، قايشىلىقتاردى شەشۋىنىڭ ساياساتتىق تاكتيكاسى جاتىر، ياعني بۇقارالىق لۋشيانمەن ءجۇرىپ، حالىق بۇقاراسىنا تىعىز ارقا سۇيەپ، ماسەلەلەردى نەگىزگى ساتىدا شەشۋ، بەلەڭ بەرە باستاعان كەزىندە شەشۋ كەرەك“.
الپىس جىلدى وتكەرىپ، كۇن وتكەن سايىن جاڭارا ءتۇستى.
60 جىلدان بەرى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسى“ اماليات بارىسىندا ۇزدىكسىز بايىپ، ۇزدىكسىز دامىدى، اسىرەسە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى ەرەكشەلىگى ايقىن جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىن“ قالىپتاستىردى.
كورمە سارايىنىڭ 2 - قاباتىندا سوڭعى جىلدارى بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنىڭ جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنە“ تاباندى بولۋىنىڭ جانە ونى دامىتۋىنىڭ جاندى امالياتى بەينەلەنگەن ەدى.
لياۋنيڭ شىنياڭ مۋدان الەۋمەتتىك اۋماعىنىڭ ”ءۇش ءنول“ قىزمەت ءادىسى، فۋجيان ميڭشي اۋدانىنىڭ ”چياۋشياڭ فىڭچياۋ“ داۋ - شاردى شەشۋ قىزمەت ءادىسى، سىچۋان چىڭدۋ ۋحوۋ رايونىنىڭ شاعىن اۋماق قوجالىق ىستەرى قايشىلىقتارىن ”اماناتتاۋ ءتۇزىمى“ بويىنشا داۋ - شاردى شەشۋ قىزمەت ءادىسى... ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنەن“ تۋىنداعان ءبىر - بىرلەگەن نەگىزگى ساتى قوعامىن باسقارۋ قىزمەت ادىستەرى ۇزدىكسىز مولىنان جارىققا شىقتى.
كورمە سارايىنىڭ سىرتىندا فىڭشي وزەنى ۇزاققا اعىپ، فىڭچياۋ كوپىرى ءالى تۇر. نەگىزگى ساتى قوعام باسقارۋىن كۇشەيتتى جانە وندا جاڭالىق اشتى، حالىقتىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى اناعۇرلىم تولىق بولىپ، اناعۇرلىم قامتاماسىز ەتىلىپ، اناعۇرلىم باياندى بولدى.
مىڭ جىلدىق سۋ جۇلگەسىنەن مىڭ جىلدىق مادەنيەت تامىرىنا كوز جىبەردى: ”بايىرعى ۇلى كانالدىڭ داۋىرلىك جاڭا كەلبەتىن ايگىلەۋ كەرەك“.
شاۋشيڭ قالاسىنىڭ باتىسىندا جىدۇڭ بايىرعى كانالىندا كوگىلدىر تولقىن شىمىرلاپ، 2500 جىلدان استام ۋاقىتتىق سۋ تاسىمالى تاريحى مەن ۇزىلمەي جالعاسقان جۇڭحۋانىڭ مادەنيەت تامىرى جالعاسۋدا.
جىدۇڭ كانالى باتىستا حاڭجوۋدىڭ شيشيڭىنان باستالىپ، شاۋشيڭنان اعىپ ءوتىپ، شىعىستا نيڭبوعا جەتەدى، جىدۇڭنىڭ تاۋلى جاعدايىنان تولىق پايدالانىپ، وزەن - كولدەردى تۇتاستىرىپ، تارام - تارام جولداردى كەسىپ ءوتىپ، قۇنارلى دالانى ىلعالداندىرىپ، ەكى جاعالاۋداعى حالىقتى نارلەندىرىپ كەلەدى.
باسپالداقتى ورلەپ باقشانىڭ ىشىندەگى بيىك دوعالى تاس كوپىرگە شىققان باس شۋجي شي جينپيڭ اينالاعا كوز تاستادى. كوز الدىندا بايىرعى كانالدا اعىن سۋ الىسقا كەتىپ جاتىر؛ تاياۋ جەردە ءزاۋلىم كوپىردىڭ ۇستىنەن جولاۋشىلار اۆتوكولىگى مەن جۇك اۆتوكولىكتەرى زىمىراپ ءوتىپ جاتىر، ادامعا بۇرىنعى مەن بۇگىنگىنىڭ اراسىنان كوكتەي وتكەندەي اسەر بەرەدى. باس شۋجي تەبىرەنىپ بىلاي دەدى: ”وسى ارادان ەجەلدەن قازىرگە دەيىنگى سان وزگەرىس جونىندە تەرەڭ تولعانا وي جۇگىرتۋگە بولادى“.
چۇنچيۋ داۋىرىندەگى شان - يىن بايىرعى سۋ ارناسىنان باستاۋ الىپ، ەكى جين داۋىرىندە تۇتاستىرىلىپ، تاڭ، سۇڭ داۋىرىندە كوركەيىپ، ميڭ، چيڭ داۋىرىندە دامىدى... جىدۇڭ كانال مۇراجايىنا كىرىپ، باس شۋجي وسىناۋ مىڭداعان جىل جالعاسقان ”كانال تاريحىن“ ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىستى.
سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسىنىڭ مودەلى − شاۋشيڭ سانجياڭ تيەگىنىڭ الدىندا باس شۋجي ءسال ىركىلدى.
بۇل ميڭ داۋىرىندەگى شاۋشيڭ ءۋاليى تاڭ شاۋىن باسقارىپ سالدىرعان ءىرى تيپتى تاسقىندى توسىپ، سۋ ىعىستىرۋ تيەگى، تيەكتىڭ تاعانى الىپ تاستاردان قالانعان، تاستاردىڭ اراسى سىنالارمەن جالعاستىرىلعان، جيىنى 28 قۋىسى بار، ”قۋاڭشىلىقتا سۋ جيناپ، جاڭبىردا سۋ ىعىستىرىپ، تاسقىن تۋىلعاندا بوگەپ“، شانحۇي جازىعىنىڭ سۋ يگىلىگى مەن سۋ تاسىمالى شارت - جاعدايىن جاقسارتقان.
باس شۋجي ەڭكەيىپ سانجياڭ تيەگىنىڭ جوبا قۇرىلىمىن زەر سالا كورىپ: ”مىنا تيەك قازىر ءالى بار ما“؟ - دەپ سۇرادى.
”ءالى بار، ونىڭ رولىن ساۋىجياڭ ۇلكەن تيەگى اتقارۋدا“، - دەدى تۇسىندىرگەن جولداس جاۋاپ قاتىپ.
بۇرىنعىلاردىڭ پاراساتى كەيىنگىلەردىڭ امالياتىنا شابىت بەرىپ كەلەدى.
شي جينپيڭ جولداس جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەن كەزىندە جىدۇڭ سۋ باستاۋ ينجەنەرياسىنىڭ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتتى، ساۋىجياڭ ۇلكەن تيەگى ءدال سول كەزدە باستاپ سالىنعان بولاتىن.
كورمە سورەسىندەگى 2005 - جىلى 12 - ايدىڭ 31 - كۇنى باسپادان شىققان «جىجياڭ گازەتى» وسى ءبىر تاريحي ءساتتى ەستەلىككە الىپتى:
”ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى شي جينپيڭنىڭ ’ساۋىجياڭ ۇلكەن تيەگى توراپتىق ينجەنەرياسى قۇرىلىس باستادى‘ دەپ جاريالاۋىنا ءارى قۇرىلىس باستاۋ تۇيمەشىگىن ىسكە قوسۋىنا ىلەسە، ءاپ - ساتتە سونشاما اۋماقتى قۇرىلىس ورنىندا قاتار - قاتار تىزىلگەن قۇرىلىس ماشينالارىنىڭ ’گۇرىلدەگەن‘ داۋىسى ەستىلدى... چيانجياڭنىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى حالىق كوپتەن كۇتكەن ساۋىجياڭ ۇلكەن تيەگى توراپتىق ينجەنەرياسى وسىلايشا رەسمي شىمىلدىعىن اشتى“.
باس شۋجي وسى ءبىر وتكەن ءىستى بىلاي دەپ ەسكە الدى: ”بۇرىن جىدۇڭ اۋماعى، اسىرەسە، جوۋشان سۋ تاپشى جەر بولاتىن، جارتىسىنان استام سۋ وسى سۋ باستاۋ ينجەنەرياسىنا سۇيەنەدى“.
2021 - جىلى 6 - ايدا جىدۇڭ سۋ باستاۋ ينجەنەرياسى تۇتاس جەلى بويىنشا تۇتاستىرىلىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن 5 ميلليارد تەكشەمەتردەن استام سۋ جەتكىزىپ، حاڭجوۋ، شاۋشيڭ، نيڭبو، جوۋشان سىندى 4 قالا، 18 اۋدانداعى (قالا، رايون) 17 ميلليون 500 مىڭنان استام ادامعا تيىمدىلىك جەتكىزدى.
”كوپتەگەن جىدۇڭ بۇقاراسى وسى سەبەپپەن يگىلىككە كەنەلدى، كوپشىلىك سۋ ىشكەندە قاينارىن ۇمىتپاي، العىس سەزىمدەرىن كوكەيىندە ساقتادى“، - دەدى جەرگىلىكتى ورىنداعى جاۋاپتى جولداس.
مىڭ جىلدىق سۋ جۇلگەسى ءدال سان ۇرپاق ادامنىڭ ۇزدىكسىز ايالاۋى مەن جالعاستىرا سالۋىنىڭ ارقاسىندا بۇگىنگە دەيىن اعىپ، ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلەدى.
وزەن باستىعى ءتۇزىمىنىڭ باستالعان جەرى رەتىندە، جىجياڭ ولكەسى ەڭ الدىمەن ولكە، قالا، اۋدان، اۋىل، قىستاق سىندى 5 دارەجەلى وزەن باستىعى جۇيەسىن ورناتتى، تاعى وزەن - كولدەردەن بىرگە يگىلىكتەنىپ، بىرگە باسقارۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىنە جاسامپازدىقپەن ىزدەنىس جاساپ، قالىڭ بۇقارانى سۋدى تىزگىندەۋدىڭ، سۋدى قورعاۋدىڭ نەگىزگى كۇشىنە اينالدىردى. باس شۋجي وزەن باستىعى ءتۇزىمىن، ءسوز جوق، دايەكتى جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن باسا دارىپتەدى.
سۋدى تىزگىندەۋ ەل باسقارۋعا سايادى، سۋ جۇلگەسى مادەنيەت تامىرىمەن جالعاسىپ جاتىر. باس شۋجيدىڭ كوڭىلىندە ۇلى كانال اتا - بابالارىمىز بىزگە قالدىرعان قىمباتتى مۇرا، جىلجىمالى مادەنيەت بولىپ تابىلادى.
”ۇلى كانال سىندى وسى جۇمىستى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك“. مۇراجايدان شىعىپ، قوشتاساردىڭ الدىندا باس شۋجي شي جينپيڭ سول جەردەگى جاۋاپتى جولداستارعا ۇلى كانال مادەنيەتىن جاقسىلاپ كادەگە جاراتىپ، ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ويداعىداي قورعاۋ، ويداعىداي جالعاستىرۋ، ويداعىداي پايدالانۋ كەرەكتىگىن ارنايى تاپسىردى.
الىپ تولقىن جوڭكىلىپ، ەكپىندەي العا ىلگەرىلەدى.
باس شۋجيدىڭ ءسوزى ۇمىتكە تولى بولدى: ”قازىر جىجياڭنىڭ دامۋى تىڭ باستالۋ تۇيىنىندە تۇر. كوپشىلىكتىڭ ۇزدىكسىز قۇلشىنىپ، جىجياڭنىڭ ءتۇرلى ىستەرىنىڭ اناعۇرلىم كوركەيۋىن ىلگەرىلەتىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىن كۇن سايىن جاقسارتۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.
