شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى شى يۇيسىن، شۇي جۋاڭ، جاڭ يۇيجيە
”سىزدەر جاقتا جاڭبىر جاۋدى دەيدى عوي“؟
”ءيا، باس شۋجي، ءبىز قاتىستى باقىلاۋ - ولشەۋ قىزمەتتەرىن ىستەپ جاتىرمىز“.
2019 - جىلى 9 - ايدىڭ 29 - كۇنى مەملەكەت وردەنىن جانە مەملەكەت داڭق اتاعىن بەرۋ سالتى حالىق سارايىنىڭ جينسى زالىندا وتكىزىلدى. باس شۋجي شي جينپيڭ ”مادەني ەسكەرتكىشتى قورعاۋدا ەسەلى ۇلەس قوسۋشى“ مەملەكەت داڭق اتاعىنا يە بولعان دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنىنىڭ قۇرمەتتى باستىعى فان جينشىمەن ىقىلاستى قول الىستى ءارى دۇنحۋاڭنىڭ جاقىنداعى جاعدايىن ىقىلاسپەن سۇرادى.
دۇنحۋاڭنىڭ جاڭبىرىن باس شۋجي نەلىكتەن وسىنشا كوڭىل تورىنە قويىپ وتىر؟
وسىدان ءبىر ايدان استام ۋاقىتتىڭ الدىندا باس شۋجي شي جينپيڭ گانسۋعا قىزمەت تەكسەرۋگە بارعاندا الدىمەن دۇنحۋاڭ موگاۋ ۇڭگىرىنە باردى. باس شۋجي شي جينپيڭ دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنىندا اڭگىمە ءماجىلىستى باسقارىپ اشىپ، مامانداردىڭ، وقىمىستىلاردىڭ مادەني ەسكەرتكىشتى قورعاۋ، مادەنيەتتى جالعاستىرۋ، وركەنيەتتە ءوزارا ۇلگى الۋ جونىندەگى پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن مۇقيات تىڭدادى. وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىستە فان جينشى وعان دۇنحۋاڭ مادەني ەسكەرتكىشىن قورعاۋعا ىقپال ەتىپ وتىرعان ءبىر قىدىرۋ جاراتىلىستىق فاكتورلاردى مالىمدەدى، سۋ ولاردىڭ ىشىندەگى بىرەۋى بولاتىن.
”ساياحاتشىلار قازىر مولشەردەن اسىپ تۇر ما؟ كوتەرىمدىلىكتەن اسۋ جاعدايى قانداي“؟
”ءسىز ايتىپ تۇرعان جاراتىلىستىق اپاتتاردىڭ ىقپالى قايسىلار؟“
”جاقىنعى جىلدارى دۇنحۋاڭدا جاڭبىر كوبەيدى مە“؟
....
اڭگىمە ماجىلىستە ساياحاتشىلار سانىنان جاراتىلىستىق اپات ىقپالىنا دەيىن باس شۋجي ىجداعاتتىلىقپەن سۇراستىردى.
دۇنحۋاڭ شۇعىلا شاشتى؛ دۇنحۋاڭ گۇلدەنىپ - كوركەيدى.
جىبەك جولىنداعى ماڭىزدى قالاشىق دۇنحۋاڭ، كوپ نەگىزدى وركەنيەت وسى ارادا توعىسقان، موگاۋ ۇڭگىرىنىڭ شۋاقتى شۇعىلاسىن جاراتقان. دۇنحۋاڭنىڭ داۋرەندەگەن كەزىنە كوز جىبەرسەك، بەينە جۇلدىزداي نۇر شاشقان. ايتسەدە، وسى شۇعىلالى مادەنيەت جاۋھارى قابىرشىقتانۋ، كەۋىپ جارىلۋ، ۇگىلۋ، سىدىرىلۋ سياقتى ءبىر قىدىرۋ قورعاۋ جاعىنداعى قيىن ماسەلەلەرگە ءاردايىم ءدوپ كەلىپ، دۇنحۋاڭ مادەنيەتىن جالعاستىرۋعا جانە زەرتتەۋگە ىقپال كورسەتتى.
وسى رەتكى قىزمەت تەكسەرۋ بارىسىندا باس شۋجي دۇنحۋاڭنىڭ كەزەكتەگى مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋى، ءىلمي زەرتتەۋى، مادەنيەتتى جالعاستىرۋى جونىندە شىنايى تاپسىرمالار بەردى: ”وزىق عىلىم - تەحنيكادان پايدالانىپ قورعاۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، وسىناۋ الەمدىك مادەنيەت مۇرانى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرۋىمىز كەرەك“، ”ەلىمىزدىڭ دۇنحۋاڭ مادەني ەسكەرتكىشىن قورعاۋ جانە دۇنحۋاڭ عىلىمى زەرتتەۋى جەتىستىگىن ايگىلەپ، دۇنحۋاڭ عىلىمىن زەرتتەۋدەگى ءسوز سويلەۋ ۇقىعىن قۇلشىنا يگەرۋ كەرەك“، دۇنحۋاڭ مادەنيەتىن زەرتتەۋدە جانە اسقاقتاتۋدا ”جاڭا داۋىردە جۇڭگوشا سوتسياليزمگە تاباندى بولۋعا جانە ونى دامىتۋعا رۋحاني تىرەك ازىرلەۋ كەرەك“.
فان جينشى بىلاي دەپ ءسۇيىنىشىن ءبىلدىردى: ”ونىڭ كوڭىل بولگەندەرىنىڭ بارلىعى دۇنحۋاڭنىڭ كەزەكتە ءدوپ كەلىپ وتىرعان ەڭ تىعىز - تاياڭ ماسەلەلەرى“.
كۇندەر ءوتىپ، ايلار اۋناپ، ۋاقىت زىمىراپ، 3 جىلعا تاياۋ ۋاقىت وتە شىقتى. ءبىز دۇنحۋاڭعا كەلگەنىمىزدە موگاۋ ۇڭگىرىنىڭ 9 قاباتتى عيماراتىنان اتتانىپ، 10 مينۋتقا جەتپەيتىن ۋاقىت ءجۇرىپ، دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنىنىڭ تاجىريبەحاناسىنا كەلىپ، تامشىلاتۋ تۇتىكشەسى، جەتىلدىرۋ ىدىسىن، سونداي - اق اتىن بىلمەيتىن كوپتەگەن عىلمي زەرتتەۋ جابدىقتارىنىڭ جىم - جىرت جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقاندىعىن كوردىك، دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنى قورعاۋ، زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى يۇي زۇڭرىن اق شاپان كيىپ، قىزمەتتەستەرىمەن بىرگە نازىك تاجىريبە اسپابىنىڭ الدىندا جۇمىس ىستەپ، سىناق ناتيجەسىن تالقىلاپ جاتىپتى.
وسىنداي كورىنىستەر مەن مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋدى بايلانىستىراتىن ادامدار از بولار، ال بۇل دۇنحۋاڭ مادەنيەتىن قورعاۋشىلاردىڭ قۇلشىنىس بەتالىسى.
باس شۋجيدىڭ عىلىم - تەحنيكا جونىندەگى دارىپتەمەسى يۇي زۇڭرىنعا ەرەكشە تەرەڭ اسەر قالدىردى. ”وسى 2 جىلدا ءبىز نەگىزدىك زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، دەرت - دەربەز قاعيداسىن كوپ تۇرعىدان زەرتتەپ، سۋ، تۇز، ورتا فاكتورى سياقتىلاردىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەرگە بولعان اسەر قاعيداسىن العاشقى قادامدا تانىدىق. قازىرگى تاڭدا زەرتتەۋ اكادەمياسىندا 200 نەشە ادام، ءوندىرىس - وقىتۋ - زەرتتەۋ ءبىر تۇلعالانعان قورعاۋ قوسىنى بار، دارىندىلار حيميا، گەولوگيا، قورشاعان ورتا، بيولوگيا سياقتى 20عا تاياۋ سالانى قامتيدى“، - دەدى يۇي زۇڭرىن.
دۇنحۋاڭدى سيفرلاندىرۋ قىزمەتىنە ات سالىسقان ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ بولعان قىزمەتكەر شيۇڭ يەتىڭنىڭ قاراۋىنشا، دۇنحۋاڭنىڭ ونى ەڭ باۋراعانى موگاۋ ۇڭگىرىنىڭ عىلىم - تەحنيكا اسەرى ەكەن. ۇزدىكسىز ىزدەنۋ مەن كادەگە جاراتۋدىڭ ارقاسىندا دۇنحۋاڭ عىلىمىن زەرتتەۋ كوپ پانگە قاراي ايقاسپالى، توعىسپالى دامىدى. كوپ ءتۇرلى ءپان دارىندىلارى وسى ارادان ونەرىن كورسەتەتىن ورىن تاپتى.
”موگاۋ ۇڭگىرىنىڭ قابىرعا سۋرەتتەرىندە جىلۋلىق پەن ءبىتىم بار“. شيۇڭ يەتىڭ سۇيىنە بىلاي دەدى: ”باس شۋجي دۇنحۋاڭ مادەني ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋ مەن دۇنحۋاڭ عىلىمىن زەرتتەۋدىڭ سەكسەن سىرى ومىرلىك زەيىن - زەردەنى ارناۋدى قاجەت ەتەتىندىگىن، سوندا عانا ونىڭ ونىمدىلىگىن كورۋگە، جەتىستىگىنە جەتۋگە بولاتىندىعىن ايتتى، باس شۋجيدىڭ دۇنحۋاڭ مادەنيەتىنە باسا ءمان بەرگەنى مەنى تەرەڭ اسەرلەندىردى. بۇل ارادا كەڭ ساحنا بار، مەن دۇنحۋاڭدا قالمادىم، قايتا دۇنحۋاڭ مەنى الىپ قالدى“.
2021 - جىلى قوڭىر كۇز، بەيجيڭ. ءزاۋلىم زىجينچىڭ، ”ەرتە زامانعى دۇنحۋاڭعا ساپار: گۋگۇڭ دۇنحۋاڭ ەرەكشە كورمەسى“ كورەرمەندەردى بارىنشا باۋرادى.
ءداستۇرلى مادەنيەتتى اشاتىن اناعۇرلىم كوپ جاڭا تاسىلدەر جونىندە ىزدەنىس جاساعان دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنى دۇنحۋاڭ پەرىشتەسى ”جياياۋدى“ دەن قويا جاساپ، كارتون ءتاسىلى، كەيىپتەۋ مازمۇنى ارقىلى بايىرعى دۇنحۋاڭ اڭىزدارىن بايانداپ، جاستاردى ىنتىقتىردى.
ينتەرنەتكە شىقساڭىز، حانزۋشا، اعىلشىنشا 2 ءتىل نۇسقاسىنداعى ”سيفرلى دۇنحۋاڭ“ بايلىق قويماسى بۇكىل الەممەن دۇنحۋاڭ تاس ۇڭگىرىنىڭ 30 ۇڭگىرىنىڭ تۇتاس تۇلعاسىنىڭ جوعارى ايقىندىقتاعى كەسكىنىنەن بىرگە ءبولىسىپ وتىر.
”دۇنحۋاڭ مادەنيەتى جۇڭگوعا ءتان، الايدا دۇنحۋاڭ عىلىمى دۇنيە جۇزىنە ءتان“. دۇنحۋاڭ مادەنيەتى باس شۋجيدىڭ قامقورلىعىندا ۇزدىكسىز كوركەيە ءتۇستى، باس شۋجيدىڭ ءۇمىت ەتكەنىندەي ”دۇنيە ءجۇزىنىڭ مادەنيەت مۇراسىن قورعاۋدىڭ تيپتىك ۇلگىسى“، ”دۇنحۋاڭ عىلىمىن زەرتتەۋدىڭ بيىك بەلەسى“ دۇنحۋاڭ ۇلاندارىنىڭ قۇلشىنىسىندا بىرتىندەپ رەالدىققا اينالۋدا.
”دۇنحۋاڭ مەن ەجەلدەن كوكسەپ كەلگەن جەر“، − 2019 - جىلى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە گانسۋدان كەلگەن مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلدەرى باس شۋجي شي جينپيڭدى دۇنحۋاڭعا بارىپ كورۋگە ىقىلاسپەن شاقىرعاندا باس شۋجي مىنە وسىنداي جاۋاپ قاتتى. تۇڭعىش كەزەكتى جىبەك جولى (دۇنحۋاڭ) حالىقارالىق مادەنيەت كورمەسىنە قۇتتىقتاۋ حات جولداعان باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ القاۋ ايتتى: ”دۇنحۋاڭ تاريحتا شىعىس پەن باتىس مادەنيەتى توعىسقان ماڭىزدى توراپ“؛ تۇڭعىش كەزەكتى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ حالىقارالىق سەلبەستىك جوعارى دارەجەلىلەر تالقى مىنبەرىنىڭ اشىلۋ سالتىندا ول بايىرعى جىبەك جولىن اۋىزعا العاندا دۇنحۋاڭ سياقتى بايىرعى قالانى ”وسى بولىك تاريحتىڭ ’ءتىرى ەسكەرتكىشى‘“ دەپ اتادى...
”دۇنحۋاڭ مادەنيەتى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەت سەنىمىن ايگىلەيدى“. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وسى تۇجىرىمى ونىڭ دۇنحۋاڭ مادەنيەتىنە دەگەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن تەرەڭ تولعانىسىن بەينەلەيدى.
وزىنە سەنەتىن وركەنيەت بولعاندا عانا ءوزىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ساقتاۋمەن بىرگە، ءار ءتۇرلى ۇقساماعان وركەنيەتتەردى قامتيدى، ودان ۇلگى الادى، قابىلدايدى؛ تەك وزىنە سەنىم ارتقان ۇلت عانا تاريح اعىنى تولقىنىندا تاپجىلماي اسقاق تۇرىپ، ميحىنات شەكسەدە ماڭگى جويىلمايدى. دۇنحۋاڭ وسى تاريح ۇردىسىنىڭ وشپەس ايعاعى.
”موگاۋ ۇڭگىرىن ويداعىداي قورعاۋ، دۇنحۋاڭ مادەنيەتىن ويداعىداي جالعاستىرۋ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ الەمدىك وركەنيەتتىڭ العا باسۋىندا ارقالاۋعا ءتيىستى جاۋاپكەرشىلىگى. بۇل باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسى، ءبىزدىڭ العا باسۋ باعدارىمىز“. وسى سەبەپتى ءبىز وسى ءبىر ءىستى تاڭداپ، ونىمەن ءومىر بويى شۇعىلدانۋعا پەيىلدىمىز“، - دەدى دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنى پارتكومىنىڭ شۋجيى جاۋ شىڭلياڭ.
